Տնտեսագիտություն բոլորի համար:
Գլուխ 11.2. ԻՆՉՊԵՍ է ԳՈՐԾՈԻՄ ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ ԴՐԱՄԱՏՈՒՆԸ:
Գլխավոր էջ Տնտեսագիտություն բոլորի համար:
MLM — Զահլահանություն թե՞ բիզնես:
Ինչպե՞ս է կենտրոնական դրամատունն ավելացնում կամ նվազեցնում
դրամի առաջարկը: Բանալին, ինչպես նախորդ գլխում տեսանք, հատվածային
պաշարի համակարգն է, որը դրամատներին հնարավորություն է
տալիս վարկեր տրամադրել կամ ներդրումներ անել’ ի հաշիվ «ավելցու կային
» պաշարի: Ավելցուկային պաշարները պարզապես կանխիկ դրամ
կամ ավանդներ են կենտրոնական դրամատանը, որոնք շատ ավելին են,
քան դրամատների ավանդներն ապահովելու համար օրենքով սահմանված
քանակը:
Ըստ էության, կենտրոնական դրամատունն իր անդամ-դրամատների
պաշարի պահանջները բարձրացնելու կամ իջեցնելու համար նախատեսված
համակարգ է: Բարձրացնելիս «խեղդում » է իր անդամներին, քանի որ
դրանց ազատ պաշարները, հետեւաբսւր ել’ վարկեր տրամադրելու կամ
ներդրումներ անելու հնարավորությունները նվազում են: Իջեցնելիս ճիշտ
հակառակն է տեղի ունենում, եւ անդաւք-դրամատներն ի վիճակի են լինում
իրենց պաշարների հաշվին ավելի շատ վարկեր տրամադրել կամ ներդրումներ
անել, հետեւաբար ավելի մեծ շահույթ ունենալ:
Փաստորեն, կենտրոնական դրամատունը գործում է երեք ուղղությամբ:
Աոաջինը պաշարի պահանջներն ուղղակի փոփոխելն է: Քանի որ պաշարի
նոր պահանջներն ազդում են բոլոր դրամատների ւ|րա, ուստի փոփոխվող
պաշարային Իարւսբերությունը դրամատան վարկերին լայն առումով ազատություն
տալու կամ կրճատելու չւււփազանց արդյունավետ ուղի է: Սակայն
այս մեթոդը ներգործում է դրամատնային ամբողջ համակարգի վրա’ միջոցների
մեջ խտրություն չդնելով, ուստի հազվադեպ է կիրառվում, Երբ
կենտրոնական դրամատունը համոզված է լինում, որ դրամի առաջարկը
լրջորեն սակավ է կամ’ վտանգավոր կերպով ավելի, եւ «բուժում ն» անհրաժեշտ
է ամբողջ Երկրի մասշտաբով:
Վերահսկողության երկրորդ միջոցը որպես վերահսկման գործիք օգտագործում
է շահատոկոսը: Սուղ պաշարի տեր անդամ-դրամաաները ցանկության
դեպքում կարող են օգտվել հատուկ արւոոնությունից’ հենց կենտրոնական
դրամատնից փոխառնել պաշարի մնացորդները եւ ավելացնել
դրամատւսն իրենց առկա պաշարների հաշվին:
Կենտրոնական դրամատունը, իհարկե, շահտտոկոսներ Է գանձում փոխ
տրվող պաշարների համար, որն անվանում ենք զեղչատոկոս: Բարձրացնելով
կամ իջեցնելով այս տոկոսը’ կենտրոնական դրամատունը անդամ-
139
դրամատների համար պաշար փոխառնելը կամ դրանք ավելացնելը դարձնում
է գրավիչ կամ անհրապույր: Այսպիսով, ի տարբերություն պաշարի
հարաբերության ւիուիոխման, զեղչատոկոսի ւ|տվտխումր մեղմ գործիք է,
որը թույլ է տալիս, որ յուրաքանչյուր դրամատուն ինքնուրույն որոշի’
ուզո՞ւմ է իր պաշարներն ավելացնել, թե ոչ: Ի լրումն, զեղչատոկոսի
փոփոխո ւթ յո ւն ն ե ր ը հակված են ազդելու շսւհատոկոսի ամ բո ղջ
կառուցվածքի վրա’ դրամը «սե ղմելո վ» կամ «թու լացնելով» : Երբ շահատո-
կոսները բարձր են, ասում ենք’ «ւիողը սուղ է»: Սա ոչ միայն նշւսնակում
է, որ փոխաոուները ստիպված են ավելի բարձր շահատոկոսներ վճարել,
այլ նաեւ, որ դրամատներն ավելի խստապահանջ են եւ պարտքեր տրամադր
ե լիս ավելի ը նտր ո ղաբար են մոտեն ո ւմ դրանց գոր ծարար
կիրառության վստահելիության գնահատմանը: Եւ ընդհակառակն, Երբ շա-
հատոկոսներն իջնում են, վաղը մատչելի է դսւռնոււք, այսինքն’ ոչ միայն
ավելի էժան, տյլեւ դյուրին’ փոխառնելու համար:
Թեեւ զեղչատոկոսի փոփոխությո ւնները կարող են օգտագործվել որպես
դրամի մատակարարման վերահսկման գլխավոր ւփջոց եւ որպես այդպիսին
կիրառվում են որոշ երկրներում, սակայն ԱՍՆ-ոււք այդ նպատակին չեն
ծառայում: Կենտրոնական դրամատնային խորհուրդը դրամատներին թույլ
չի տալիս ընթացիկ զեղչատոկոսով պարտքեր վերցնել’ ըստ ցանկութաւն:
Զեղչման «պատուհանից» դրամատունը կարող է փոքր գումարներ վտխառ-
նել’ իր պաշարի պակասը ծածկելու համար: Սա այն տեղը չէ, ուր
դրամատներին խոշոր գոււքարներ կտրամադրեին’ իրենց փոխատվական
պորտֆելներն ուռճացնելու համար: Զեղչատոկոսը ծառայում է ավելի շուտ
որպես կենտրոնական դրամատան նպատակների ազդանշան, քան դրամատների
ընդհանուր պարտքերը որոշելու գործուն միջոց:
Ինչեւէ, առավել հաճախ կիրւսռելին երրորդ’ այսպես կոչված բաց շուկայական
գործառնությունների մեթոդն է, որը կենտրոնական դրամատան
մասնաճյո ւղերին թույլ է սաղիս ւ|ւուխ1խել պաշարի մատակարարումը’ բաց
շուկայում ԱՍՆ-ի կառավարության պարտատոմսերը գնելու եւ վաճառելու
միջոցով:
Ինչպե՞ս է սա գործում: Ենթադրենք կենlлրnնшկшն դրամատան ղեկավարությունը
ցանկանում է ավելացնել անդամ-դրամատների պաշարները՛:
Սկսում է առեւտրականներից պետական արժեթղթեր գնել պարտատոմսերի
շուկայում: Առեւտրականներին վճարում է կենւորոնական դրամատան վճարագրերով:
Երկու խոսք այս վճարագրի մասին: Դրանք դուրս Են գրվում
ոչ որեւէ առեւտրսւյին դրամատան, այլ հենց իր՝ կենտրոնական դրամատան
վրա: Պարտատոմսը վաճառող առեւտրականը կ՛ենտրոնական դրամատան
վճարագիրը, իհարկե, ավանդ կդնի իր առեւտրսւյին դրամատանը, ինչպես
ցանկացած վճարագիր, իսկ առեւտրսւյին դրաւԽւտունը կենտրոնական դրա-
140