6.5. ԳՈՒՅՔԱԳՐՈՒՄ, ԴՐԱ ԱՆՑԿԱՑՄԱՆ ԿԱՐԳԸ ԵՎ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՐՏԱՑՈԼՈՒՄԸ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՄԵՋ
ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ Hashvapahutyun. Hashvapahakan hashvarum.
Գույքագրումը կազմակերպության ապրանքանյութական արժեքների,
դրամական միջոցների, հաշվարկների և այլ ակտիվների առկա մնացորդների
ստուգումն ու ցուցակագրումն է բնական վիճակում, քանակական և դրամական
արտահայտությամբ:
Գույքագրումը կարևոր նշանակություն ունի ապրանքանյութական և
դրամական միջոցների վիճակը և նյութապես պատասխանատու անձանց
վստահված արժեքների պահպանումը ստուգելու և ընթացիկ հաշվառման
տվյալները ճշտելու համար: Տնտեսական կյանքում տեղի ունեցող ոչ բոլոր
փոփոխություններն են, որ փաստաթդթավորվում և հաշվառման են ենթարկվում:
Օրինակ որոշ ապրանքանյութական արժեքներ փոշիանում, ծորում, չորանում են,
դրանց պահպանման, տեղափոխման և իրացման ժամանակ առաջանում են
բնական պակասորդներ (կորուստներ): Կորուստներ կարող են առաջանալ նաև
նյութապես պատասխանատու անձանց սխալվելու կամ չարաշահումների և
յուրացումների հետևանքով: Այս բոլոր կորուստները առաջացման պահին
հաշվառման չեն ենթարկվում և չեն արտացոլվում համապատասխան հաշիվներում:
Կատարելով գույքագրում որոշվում է արժեքների քանակական և որակական
փաստացի առկայությունը և այն համեմատելով ընթացիկ հաշվառման տվյալների
հետ հայտնաբերվում են տարբերությունները, որոնք կարող էին առաջացած լինել
վերը նշված պատճառներով:
Գույքագրումը կարևոր նշանակություն ունի նաև թողարկված պատրաստի
արտադրանքի ինքնարժեքը որոշելու համար: Թողարկված պատրաստի
արտադրանքի ինքնարժեքը հաշվելու համար անհրաժեշտ է հաշվետու
ժամանակաշրջանի վերջում որոշել անավարտ արտադրության փաստացի
ինքնարժեքը, գույքագրման միջոցով:
Ըստ կազմակերպության միջոցների ստուգման ծավալի գույքագրումը
լինում է լրիվ և մասնակի: Լրիվ գույքագրումը ընդգրկում է կազմակերպության
բոլոր միջոցները: Համատարած ստուգվում են բոլոր հիմնական միջոցները,
պաշարները, դրամական միջոցները, անավարտ արտադրության և շինարարության
ծախսումները, պատրաստի արտադրանքը, ապրանքները, հաշվարկները և այլն:
Սովորաբար լրիվ գույքագրում կատարվում է հաշվետու տարվա վերջում,
հաշվետվություններ կազմելուց առաջ: Մասնակի գույքագրումը ընդգրկում է
կազմակերպության ակտիվների որևէ խումբը, կազմակերպության որևէ տեղամասը
(նյութերի պահեստ, արտադրամաս, դրամարկղ և այլն):
90 ԳՈՒՅՔԱԳՐՈՒՄ, ԴՐԱ ԱՆՑԿԱՑՄԱՆ ԿԱՐԳԸ ԵՎ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՐՏԱՑՈԼՈՒՄԸ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՄԵՋ
պլանավորված: Հանկարծակի գույքագրումներ անց են կացվում նյութական
պատասխանատու անձանց համար անսպասելի ժամկետներում’ նրանց վստահված
նյութական արժեքների պահպանման վիճակը ստուգելու համար: Պլանային
գույքագրումներ անց են կացվում հրահանգով սահմանված պարբերականությամբ:
Հիմնական միջոցները, անավարտ արտադրությունը, պատրաստի արտադրանքը,
ապրանքները գույքագրման են ենթարկվում ոչ պակաս, քան տարին մեկ անգամ:
Առևտրական կազմակերպություններում պարենային ապրանքները, մանրածախ
առևտրի կազմակերպություններում ապրանքները գույքագրման են ենթարկվում
տարին երկու անգամ: Բյուջեի հետ կապված հաշվարկները փոխադարձ ստուգման
են ենթարկվում եռամսյակը մեկ անգամ:
Դրամական միջոցները, դրամական փաստաթղթերը, խիստ հաշվառման
ենթակա բլանկները ոչ պակաս, քան ամիսը մեկ անգամ:
Նյութական պատասխանատու անձանց փոփոխման դեպքում պարտադիր
գույքագրում է կատարվում արժեքների ընդունման-հանձնման օրը:
Արժեքների գույքագրման աշխատանքները սահմանված կարգով
չկազմակերպելու դեպքում անձնական պատասխանատվության են ենթարկվում
կազմակերպության ղեկավարը և գլխավոր հաշվապահը:
Գույքագրում կատարելու համար կազմակերպության ղեկավարի հրամանով
ստեղծվում է հանձնաժողով, որի կազմի մեջ ընդգրկվում են. կազմակերպության
վարչակառավարչական անձնակազմից ներկայացուցիչ, հասարակական
կազմակերպությունից ներկայացուցիչ, մասնագետ ապրանքագետ և նյութական
պատասխանատու անձը: Գույքագրող հանձնաժողովը գույքագրման վայրում
կշռելով, հաշվելով, չափելով որոշում է յուրաքանչյուր նյութական արժեքի քանակը
և դրամական արտահայտությունը’ կազմելով գույքագրման ցուցակներ:
Գույքագրման աշխատանքներն ավարտելուց հետո հանձնաժողովի բոլոր
անդամները ստորագրում են գույքագրման ցուցակների բոլոր էջերը, որից հետո
ցուցակները հանձնում են հաշվապահություն: Գույքագրման արդյունքները
բացահայտելու համար ստացված ցուցակների տփալները համեմատվում են
ընթացիկ հաշվառման տվյալների հետ: Գույքագրման արդյունքների վերաբերյալ
կազմվում է գույքագրման ակտ, որը ներկայացվում է կազմակերպության ղեկավարին
համապատասխան որոշումներ կայացնելու և հաստատելու համար:
Կազմակերպության ղեկավարի կողմից հաստատված ակտը հիմք է հանդիսանում
գույքագրման արդյունքները համապատասխան հաշվապահական
ձևակերպումներով դուրս գրելու համար:
Գույքագրման արդյունքները հաշվառման մեջ արտացոլվում են հետևյալ
կարգով:
Հայտնաբերված ավելցուկը մուտքագրվում է, ճանաչելով որպես եկամուտ,
իսկ պակասորդը դուրս է գրվում որպես ծախս: Եթե պակասորդը առաջացոլ է
նյութական պատասխանատու աշխատողի մեղքով, ապա այն դուրս է գրվում
մեղավոր անձի հաշվին, որպես դեբիտորական պարտք նյութական վնասի
հատուցման գծով և միաժամանակ ճանաչվում որպես եկամուտ:
Եթե գույքագրման են ենթարկվում հաշվարկները, ապա համեմատվում և
ստուգվում են հաշվարկներին մասնակցող կողմերի տվյալները: Գույքագրման
աշխպտանքները հիմնականում իրականացնում է կրեդիտոր կազմակերպությունը
պարտքի գումարի վերաբերյալ քաղվածք ուղարկելով դեբիտորին, որը պարտավոր
է կամ հաստատել իր պարտքի գումարի չափը, կամ հայտնել իր առարկությունը:
91 ԳՈՒՅՔԱԳՐՈՒՄ, ԴՐԱ ԱՆՑԿԱՑՄԱՆ ԿԱՐԳԸ ԵՎ ԱՐԴՅՈՒՆՔՆԵՐԻ ԱՐՏԱՑՈԼՈՒՄԸ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՄԵՋ