9.2. ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ՁԵՌՔԲԵՐՄԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԱՅԻՆ ՁԵՎԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ԵՎ ՄՈՒՏՔԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ
ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ Hashvapahutyun. Hashvapahakan hashvarum.
Հիմնական միջոցների մուտքագրումը կատարվում է հետևյալ դեպքերում.
1. Կապիտալ ներդրումների կարգով նոր օբյեկտների կառուցման կամ
ձեռքբերման:
2. Հիմնադիրների կողմից կանոնադրական կապիտալում ներդրման:
3. Ֆինանսական վարձակալությամբ ստացվածների նկատմամբ
սեփականության իրավունք ձեռք բերելիս:
4. Նախկինում ֆինանսական վարձակալության տրվածի հետ
ընդունման:
5. Անհատույց ստացման:
6. Գույքագրման ժամանակ ավելցուկ հայտնաբերելիս:
7. Աճեցվող և բտվող կենդանիներին հիմնական հոտ փոխադրելիս:
8. Արտասովոր դեպքերի հետևանքների վերացման նպատակով որպես
փոխհատուցում և օգնություն ստանաիս:
100 ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ՁԵՌՔԲԵՐՄԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԱՅԻՆ ՁԵՎԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ԵՎ ՄՈՒՏՔԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ
9. ներդրումւսյին գույքը որպես հիմնական միջոց վերադասակարգելիս
և այլն:
Հիմնական միջոցների մուտքագրումը և արժեքի ավելացումը ձևակերպվում է
սկզբնական փաստաթղթերի հիման վրա: Նոր ստացված հիմնական միջոցները և
տեղակայման ենթակա սարքավորումները պահեստ մուտքագրվում են ձև ՀՄ-1
«Հիմնական միջոցների և տեղակայման ենթակա սարքավորումների ընդունման
ակտով» (տես էջ 102-103): Այս փաստաթուղթը կազմվում Է կազմակերպության
ղեկավարների հրամանով’ այդ նպատակով ստեղծված մշտական կամ
ժամանակավոր հանձնաժողովի կողմից: Ակտը կազմվում է 2 օրինակից, առաջին
օրինակը հիմնական միջոցների հետ փոխանցվում Է պահեստ կամ
պատասխանատու պահպանման ընդունած կառուցվածքային ստորաբաժանում,
երկրորդ օրինակը կազմակերպության հաշվապահություն:
ՀՄ-1 ձևին կից տեղեկանքում լրացվում են օբյեկտի ձեռքբերման հետ
կապված ծախսումները, որոնք ներառվում են օբյեկտի ձեռքբերման արժեքի մեջ:
Տեղակայման ենթակա սարքավորումները կազմակերպության պահեստից
շահագործման են հանձնում ձև ՀՄ-2. «Սարքավորումների տեղակայման
հանձնման-ընդունման ակտ»-ով:
Պահեստից հիմնական միջոցները առաջին անգամ շահագործման
հանձնելիս կազմվում Է ձև ՀՄ-3. «Հիմնական միջոցների շահագործման հանձնման-
ընդունման ակտ» (տես էջ 104-105), իսկ վերաշահագործման հանձնելիս ձև ՀՄ-4.
«Հիմնական միջոցների ներքին տեղափոխման ակտ»:
Շահագործման հանձնած յուրաքանչյուր օբյեկտին տրվում Է գույքային
համար, որը պահպանվում Է նրա գործունեության ամբողջ ժամանակահատվածում:
Յուրաքանչյուր օբյեկտի համար բացվում է գույքային քարտ ձև ՀՄ-9 (տես Էջ 106-
107): Այն կազմակերպություններում, որտեղ հիմնական միջոցները սահմանափակ
են, օգտագործում են գույքային հաշվառման գրքեր, որտեղ հիմնական միջոցները
խմբավորված են ըստ ֆունկցիոնալ դերի: Գույքային հաշվառման քարտերում
նշվում է օբյեկտի գույքային համարը, նրա լրիվ անվանումը, սկզբնական արժեքը,
դուրս գրման ժամկետը և ակտի համարը: Վարձակալված հիմնական միջոցների
համար հաշվապահությունում գույքային քարտեր չեն բացվում: Հաշվապահությունում
գույքային քարտերը պահվում են հատուկ քարտադարանում ըստ հիմնական
միջոցների տեսակների:
Հիմնական միջոցների մուտքի հաշվառումը տարվում է 111 «Շահագործման
մեջ գտնվող մաշվող հիմնական միջոցներ» առաջին կարգի հաշվով, որին կից
բացվում են երկրորդ կարգի համապատասխան հաշիվներ:
Կապիտալ ներդրումների կարգով ձեռք բերված հիմնական միջոցների
մուտքը ձևակերպվում է կառուցողի շահագործման հանձնելու ակտի կամ
մատակարարի կողմից ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրի հիման վրա, որտեղ
նշվում են օբյեկտի գինը և ԱԱՀ-ի գումարը: Հիմնական միջոցների կառուցման
(ստեղծման) ծախսումները հավաքագրվում են 821 «Հիմնական միջոցների կառուցման
(ստեղծման) ծախսումներ» առաջին կարգի հաշվում: Իսկ հաշվետու
ժամանակաշրջանի վերջում այս հաշվի մնացորդը տեղափոխվում է
համապատասխան հաշվեկշռային հաշիվ (հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջում
կառավարչական հաշվառման հաշիվները մնացորդ չեն ունենում):
Կազմակերպության կողմից կառուցված ոչ ընթացիկ նյութական ակտիվների
համար կառուցման ծախսումների գումարով ձևակերպվում է.
Դտ 821 «Հիմնական միջոցների կառուցման ծախսումներ»
Կտ 211 «Նյութեր»
Կտ 527 «Կրեդիտորական պարտքեր աշխատավարձի և աշխատակիցների
այլ կարճաժամկետ հատուցումների գծով»
Կտ 525 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր պարտադիր
սոցիալական ապահովագրության գծով»
Կտ 252 «Հաշվարկային հաշիվ» և այլն:
Կառուցման ընթացքում գտնվող հիմնական միջոցները համարվում են
անավարտ հիմնական միջոցներ և հաշվառվում են 118 «Անավարտ ոչ ընթացիկ
նյութական ակտիվներ» առաջին կարգի հաշվով:
Հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջում 821 «Հիմնական միջոցների
կառուցման ծախսումներ» առաջին կարգի հաշվում կուտակված ծախսումները
տեղափոխվում են հաշվեկշռային հաշիվ որպես անավարտ ոչ ընթացիկ նյութական
ակտիվներ, և տրվում է հետևյալ հաշվապահական ձևակերպումը.
Դտ 1181 «Կառուցման ընթացքում գտնվող հիմնական
միջոցներ»
Կտ 821 «Հիմնական միջոցների կառուցման ծախսումներ»
Հաջորդ տարի կազմակերպությունը շարունակում է շենքի կառուցման
աշխատանքները և կատարված ծախսումները նորից հավաքում է 821 «Հիմնական
միջոցների կառուցման ծախսումներ» առաջին կարգի հաշվում: Երբ ավարտվում են
կառուցման աշխատանքները, և շենքը հանձնվում է շահագործման, ներկայացված
փաստաթղթերի հիման վրա տրվում են հետևյալ հաշվապահական
ձևակերպումները.
Դտ 1181 «Կառուցման ընթացքում գտնվող հիմնական
միջոցներ»
Կտ 821 «Հիմնական միջոցների կառուցման ծախսումներ»
և շահագործման հանձնված շենքի սկզբնական արժեքով
108 ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ՁԵՌՔԲԵՐՄԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԱՅԻՆ ՁԵՎԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ԵՎ ՄՈՒՏՔԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ
Դտ 1111 «Շենքեր» v
Կտ 1181 «Կառուցման ընթացքում գտնվող հիմնական միջոցներ»
• Եթե շենքը կառուցվում է մեկ հաշվետու ժամանակաշրջանի ընթացքում,
ապա շահագործման հանձնելիս տրվում է հետևյալ հաշվապահական
ձևակերպումը.
Դտ 1111 «Շենքեր»
Կտ 821 «Հիմնական միջոցների կառուցման ծախսումներ»:
եթե շինարարությունը իրականացվում է կապալառուական եղանակով, ապա
՛կառուցման պայմանագրերով կառուցվող անավարտ հիմնական միջոցները
հաշվառվում են կապալառուից ընդունված աշխատանքների արժեքի
հանրագումարով: Կատարված աշխատանքը ընդունելիս կատարողական ակտի
գումարով ձևակերպվում է.
Դտ 1184 «Կապալառուի կողմից կառուցվող հիմնական միջոցներ»
Կտ 5215 «Կրեդիտորական պարտքեր ստացված հիմնական
միջոցների գծով»
Կառուցված հիմնական միջոցը շահագործման հանձնելիս
Դտ 1111 «Շենքեր»
Կտ 1184 «Կապալառուի կողմից կառուցվող հիմնական միջոցներ»
Հիմնական միջոցների կառուցման հաշվառումը ցույց տանք հետևյալ
օրինակով.
Կազմակերպությունը նախատեսել է կառուցել պահեստի նոր շենք: Շենքը
կառուցվել է 2006-2007 թթ. ընթացքում, որի ժամանակ կատարվել են հետևյալ
ծախսումները.
Շենքի վրա կատարված ծախսումները հավաքագրվում են 821. «Հիմնական
միջոցների կառուցման (ստեղծման) ծախսումներ» առաջին կարգի հաշվի
համապատասխան երկրորդ կարգի հաշիվներում:
2006թ. ընթացքում կատարված ծախսումների գումարով տրվում են հետևյալ
հաշվապահական ձևակերպումները.
1.4 Շենքի կառուցման վրա կատարված նյութական ծախսումների գծով.
Դտ 8211 «Ուղղակի նյութական ծախսումներ» 12.000.000
ы Կտ 2111 «Հումք և նյութեր» 12.000.000
109 ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ՁԵՌՔԲԵՐՄԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԱՅԻՆ ՁԵՎԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ԵՎ ՄՈՒՏՔԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ
2. Շենքի կառուցման վրա կատարված աշխատանքի դիմաց հաշվարկված
աշխատավարձի գումարով.
Դտ 8212 «Ուղղակի ծախսումներ աշխատանքի վճարման գծով» 15,000,000
Կտ 5271 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր
աշխատավարձի վճարման գծով» 5.000.000
3. Շենքի կառուցման վրա կատարված աշխատանքի դիմաց հաշվարկված
աշխատավարձի գծով գործւստուի հաշվին վճարվող (հաշվարկված)
սոցիալական ապահովագրության վճարների գումարով.
Դտ 8213 «Ուղղակի ծախսումներ սոցիալական 5.000.000
ապահովագրության վճարների գծով»
Կտ 5251 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր
հաշվարկված, բայց չվճարված աշխատավարձի դիմաց
հաշվեգրված պարտադիր սոցիալական 5.000.000
ապահովագրության գծով»
4. Շենքի կառուցման վրա օգտագործված հիմնական միջոցների
մաշվածության գումարով.
Դտ 8214 «Այլ ուղղակի ծախսումներ» 2.100.000
Կտ 1124 «Մեքենաների և սարքավորումների մաշվածություն»
2.100.000
5. Շենքի կառուցման վրա կատարված անուղղակի ծախսումների
գումարով.
Դտ 8215 «Անուղղակի ծախսումներ» 4.600.000
Կտ 812 «Օժանդակ արտադրություն» 4.600.000
Կառուցման ընթացքում գտնվող հիմնական միջոցները (մինչև դրանց
նպատակային օգտագործման համար աշխատանքային վիճակի բերելը)
համարվում են անավարտ հիմնական միջոցներ և հաշվառվում են 118 «Անավարտ
ոչ ընթացիկ նյութական ակտիվներ» առաջին կարգի հաշվով:
Հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջում (տվյալ դեպքում’ տարեվերջին) 821
«Հիմնական միջոցների կառուցման (ստեղծման) ծախսումներ» առաջին կարգի
հաշվում կուտակված ծախսումները տեղափոխվում են հաշվեկշռային հաշիվ
որպես անավարտ ոչ ընթացիկ նյութական ակտիվներ, և տրվում է հետևյալ հաշվապահական
ձևակերպումը.
Դտ 1181 «Կառուցման ընթացքում գտնվող հիմնական 38.700.000
միջոցներ»
Կտ 821 «Հիմնական միջոցների կառուցման (ստեղծման)
ծախսումներ» 38.700.000
Հաջորդ տարի կազմակերպությունը շարունակում է շենքի կառուցման
աշխատանքները և հաշվառումը նորից տարվում է 821 «Հիմնական միջոցների
կառուցման (ստեղծման) ծախսումներ» առաջին կարգի հաշվով:
110 ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ՁԵՌՔԲԵՐՄԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԱՅԻՆ ՁԵՎԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ԵՎ ՄՈՒՏՔԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ
Երբ ավարտվում են կառուցման աշխատանքները, և շենքը հանձնվում : է
շահագործման, ներկայացված փաստաթղթերի հիման վրա տրվում են հետևյալ
հաշվապահական ձևակերպումները երկրորդ տարում.
Դտ 1181 «Կառուցման ընթացքում գտնվող հիմնական 48.400.000
միջոցներ»
Կտ 821 «Հիմնական միջոցների կառուցման (ստեղծման)
ծախսումներ» 48.400.000
և շահագործման հանձնված շենքի կառուցման ծախսումների ամբողջ
գումարով ձևակերպվում է.
Դտ 1111 «Շենքեր» 87.100.000
Կտ 1181 «Կառուցման ընթացքում գտնվող հիմնական
միջոցներ» 87.100.000
Կառուցված շենքի գծով լրացվում է ձև ՀՄ-1 «Հիմնական միջոցների և
տեղակայման ենթակա սարքավորումների ընդունման ակտը»:
Ձեռք բերված տեղակայում պահանջող սարքավորումները ձևակերպվում են
որպես անավարտ ոչ ընթացիկ ակտիվներ, քանի որ մինչև շահագործման հանձնելը
պահանջում են լրացուցիչ կապիտալ ներրդրումներ: Ընդունման ակտի հիման վրա
ձևակերպվում է.
Դտ 1182 «Տեղակայում պահանջող սարքավորումներ»
Կտ 521 «Կրեդիտորական պարտքեր գնումների գծով»
Կտ 251 «Դրամարկղ»
Կտ 252 «Հաշվարկային հաշիվ» և այլն:
Տեղակայման վրա կատարված ծախսումները հաշվառվում են 822
«Սարքավորումների տեղակայման ծախսումներ» առաջին կարգի հաշվում:
Տեղակայման վրա կատարված ծախսումների գծով ներկայացված
փաստաթղթերի հիման վրա տրվում են հետևյալ հաշվապահական
ձևակերպումները.
Դտ 822 «Սարքավորումների տեղակայման ծախսումներ»
Կտ 211 «Նյութեր»
Կտ 527 «Կրեդիտորական պարտքեր աշխատավարձի և աշխատակիցների
այլ կարճաժամկետ հատուցումների գծով»
Կտ 525 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր պարտադիր
սոցիալական ապահովագրության գծով»
Կտ 521 «Կրեդիտորական պարտքեր գնումների գծով»
Կտ 251 «Դրամարկղ»
Կտ 252 «Հաշվարկային հաշիվ» և այլն:
Տեղակայումն ավարտելուց հետո, կատարված ծախսումներով տրվում է
հետևյալ հաշվապահական ձևակերպումը.
Դտ 1182 «Տեղակայման ենթակա սարքավորումներ»
Կտ 822 «Սարքավորումների տեղակայման ծախսումներ»
111 ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ՁԵՌՔԲԵՐՄԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԱՅԻՆ ՁԵՎԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ԵՎ ՄՈՒՏՔԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ
Հիմնական միջոցների կազմում ներառված տեղակայված սարքավորման
սկզբնական արժեքով ձևակերպվում է.
Դտ 1114 «Մեքենաներ և սարքավորումներ»
Կտ 1182 «Տեղակայման ենթակա սարքավորումներ»
Օրինակ.
Կազմակերպությունը գնել է տեղակայում պահանջող շաղափող հաստոց’
վճարելով 560.000 դրամ: Հաստոցի տեղակայման համար կատարվել են հետևյալ
ծախսումները.
ա) նյութեր տեղադրման հարթակի պատրաստման համար 5000 դրամ,
բ) հաշվարկված աշխատավարձ տեղակայող բանվորներին’ 25.000 դրամ,
գ) կատարված պարտադիր սոցապ հատկացումներ 4.000 դրամ,
Տեղակայում պահանջող սարքավորման ձեռքբերումը ձևակերպվում է
Դտ 1182 «Տեղակայման ենթակա սարքավորումներ» 560.000
Կտ 252 «Հաշվարկային հաշիվ» 560.000
Հաստոցի տեղակայման վրա կատարված ծախսումների գծով տրվում են
հետևյալ հաշվապահական ձևակերպումները.
Հաստոցի տեղակայման վրա կատարված նյութական ծախսումների գծով.
Դտ 8221 «Ուղղակի նյութական ծախսումներ» 5.000
Կտ 211 «Նյութեր» 5.000
Տեղակայման վրա կատարված աշխատավարձի վճարման ծախսումների
գծով.
Դտ 8222 «Ուղղակի ծախսումներ աշխատանքի վճարման 25.000
գծով»
Կտ 5271 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր 25.000
աշխատավարձի վճարման գծով»
Պարտադիր սոցապ հատկացումների գծով.
Դտ 8223 «Ուղղակի ծախսումներ սոցիալական
ապահովագրության վճարների գծով» 4.000
Կտ 525 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր
պարտադիր սոցիալական ապահովագրության գծով» 4.000
Տեղակայման աշխատանքները ավարտելուց հետո կազմվում և լրացվում է
«Աարքավորումների տեղակայման հանձնման-ընդունման ակտ» (ձև ՀՄ 2), որի
հիման վրա տրվում է հետևյալ հաշվապահական ձևակերպումը.
Դտ 1182 «Տեղակայման ենթակա սարքավորումներ» 34.000
Կտ 8221 «Ուղղակի նյութական ծախսումներ» 5.000
Կտ 8222 «Ուղղակի ծախսումներ աշխատանքի վճարման գծով» 25.000
Կտ 8223 «Ուղղակի ծախսումներ սոցիալական ապահովագրության
վճարների գծով» 4000
112 ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ՁԵՌՔԲԵՐՄԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԱՅԻՆ ՁԵՎԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ԵՎ ՄՈՒՏՔԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ
միաժամանակ’
Դտ 1114 «Մեքենաներ և սարքավորումներ» (34,000+560.000) 594.000
Կտ 1162 «Տեղակայման ենթակա սարքավորումներ» 594.000
Մատակարարներից ձեռք բերված տեղակայում չպահանջող հիմնական
միջոցների համար հաշվառումը տարվում է հետևյալ կարգով.
Երբ ձեռքբերման և շահագործման պահերը չեն համընկնում, ստանալիս
ձևակերպվում է.
Դտ 1131 «Շահագործման չհանձնված հիմնական միջոցներ»
Կտ 251 «Դրամարկղ»
Կտ 252 «Հաշվարկային հաշիվ»
Կտ 521 «Կրեդիտորական պարտքեր գնումների գծով»,
իսկ շահագործման հանձնելիս’
Դտ 111 «Շահագործման մեջ գտնվող մաշվող հիմնական միջոցներ»
Կտ 113 «Շահագործման մեջ չգտնվող հիմնական միջոցներ»:
Երբ ձեռքբերման և շահագործման հանձնելու պահերը համընկնում են,
ձևակերպվում է.
Դտ 111 «Շահագործման մեջ գտնվող մաշվող հիմնական միջոցներ»
Կտ 251 «Դրամարկղ»
Կտ 521 «Կրեդիտորական պարտքեր գնումների գծով»:
Տեղակայում չպահանջող և ձեռքբերման պահին շահագործման հանձնված
հիմնական միջոցների ձեռքբերման հետ կապված տրանսպորտային, բեռնման և
բեռնաթափման ծախսումները, չփոխհատուցվող հարկերի և տուրքերի
գումարներըը ներառվում են հիմնական միջոցների արժեքի մեջ:
Այդպիսի ծախսերի գումարով ձևակերպվում է.
Դտ 1114 «Մեքենաներ և սարքավորումներ»
Կտ 251 «Դրամարկղ»
Կտ 252 «Հաշվարկային հաշիվ»
Կտ 521 «Կրեդիտորական պարտքեր գնումների գծով»:
Հիմնադիրներից կանոնադրական կապիտալում որպես ներդրում ստացված
հիմնական միջոցների գումարով ձևակերպվում է.
Դտ 111 «Շահագործման մեջ գտնվող մաշվող հիմնական միջոցներ»
Կտ 311 «Կանոնադրական կապիտալ»
/к; Կտ 312 «Չվճարված կապիտալ»:
113 ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ՁԵՌՔԲԵՐՄԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԱՅԻՆ ՁԵՎԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ԵՎ ՄՈՒՏՔԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ
Անհատույց ստացված և շահագործման հանձնված հիմնական միջոցների
գումարով ձևակերպվում է.
Դտ 111 «Շահագործման մեջ գտնվող մաշվող հիմնական միջոցներ»
Կտ 421 «Ակտիվներին վերաբերող շնորհներ»:
Աճեցվող և բտվող կենդանիները հիմնական հոտ փոխադրելիս ձևակերպվում
է.
Դտ 111 «Շահագործման մեջ գտնվող մաշվող հիմնական միջոցներ»
Կտ 212 «Աճեցվող և բտվող կենդանիներ»:
114 ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԻ ՁԵՌՔԲԵՐՄԱՆ ՓԱՍՏԱԹՂԹԱՅԻՆ ՁԵՎԱԿԵՐՊՈՒՄԸ ԵՎ ՄՈՒՏՔԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ