ԵՐԲ ՇՈՒԿԱՆ ՉԻ ԳՈՐԾՈՒՄ
Գլխավոր էջ Տնտեսագիտություն բոլորի համար:
Այսպիսով, տեսնում ենք, որ տնտեսական զարգացման որոշակի փուլում շուկայական համակարգերի ի հայտ գալը տրամաբանական է: Իսկ վա՞ղը: Կարո՞ղ ենք ակնկալել, որ շուկան կշարունակի բավարարել հասարա
254
կության հարաճուն պահանջմունքները նույնքան արդյունավետ կերպով, որքան անցյալում: Այստեղ վերադառնում ենք նախորդ էջերում արծարծված խնդիրներին, բայց այժմ պատմական ավելի լայն ենթաւոեքստում: Գոյություն ունի երեք այսպիսի խնդիր: Առաջին, շուկան անարդյունավեւո գործիք է հասարակությանը (նույնիսկ հարուստ հասարակությանը) այնպիսի ապրանքներով մատակարարելու գոր ծում, որոնց համար գնապիտակ գոյություն չունի’ կրթությունը, տեղական իշխանության ծառայությունները, հանրային առողջապահությունը: Շուկայական հասարակությունը հանրային այսպիսի ապրանքներ գնում է այդ նպատակների համար հարկերի որոշ քանակ բաշխելու միջոցով: Նրա քաղաքացիները, այնուամենայնիվ, հակված են այս հարկերը գնահա- տել որպես կեղեքում’ ի հակադրություն այն ապրանքների, որոնք գնում են հոժարակամ: Ուստի, շատ հնարավոր է, որ շուկայական հասարակությու նը թերաբաշխի կրթության, քաղաքային իշխանության, հանրային առող ջապահության, հանգստի եւ զվարճալիքների ոլորտներին, քանի որ գրան ցում ներդրվող միջոցները անհամեմատելի են այն հզոր միջոցներին, որ ներգրավվում են ավտոմոբիլաշինության, հագուստեղենի կամ անձնական ապահովագրության բնագավառներում: Այստեղից էլ’ մասնավոր պերճու թյուն եւ հանրային աղքատություն: Նյու Յորքը’ աշխարհիս ամենահարուստ ների քաղաքը, փող չունի իր փողոցները մաքուր կամ անվտանգ պահելու: Շուկայական համակարգի Երկրորդ եւ, հավանաբար, նույնիսկ ավելի խորքային թերությունը ճշգրիտ տնտեսական հաշվարկի կիրառումն է մարդ կային ցանկությունների ու կարիքների բավարարման գործում: Շուկան անխոնջ սպասավոր է հարուստների համար եւ անտարբեր’ աղքատների հանդեպ: Մի կողմից’ շքեղ առանձնատների ավելցուկ, մյուս կողմից’ էժան տների պակաս, թեպետ վերջիններիս սոցիալական կարիքը անվիճելիորեն գերազանցում է առաջիններին: Կամ էլ’ միջոցներ ու եռանդ չի խնայում պերճանքի առարկաները բազմապատկելու (որոնց գնորդն առավել հարուստ խավերն են), մինչդեռ աղքատների կենսական կարիքները մնում են ան տեսված ու չբավարարված: Մա սոսկ տնտեսական թերություն չէ: Բարոյական թերություն է: Շու կայական համակարգը նպաստում է բարոյազրկությանը: Շուկայական հա մակարգից բխող ՀԱԱ-ի աճը ձեռքբերում ենք համարում, սակայն անտեսում ենք չարչիական ոգին, գռեհկությունը, հոգեկան հիասթափությունն ու անբավարարվածությունը, որոնք նույնպես շուկայական գործունեության ուղեկիցն են: Շուկայական համակարգի թերությունների այս շարադրանքն ավարտենք երրորդ ձախողումով’ միկրո ել մակրո ախտերով, որ ծագում են ի հետեւանս
255
նրա գործողությունների: Այս ախտերից մի քանիսի սրության աստիճանը եւ տեւողությունն արդեն գիտենք միկրո ել մակրո տնտեսագիտության ուսումնասիրությունից: Չպետք է մոռանալ, որ գնաճն ու գործազրկությունը, աղքատությունն ու միջավայրի աղտոտումը ինչ-որ չափով արդյունք են հսկայական կարեւորության, սակայն անտարբեր եւ անգամ վտանգավոր խթանիչ ուժի, որ շուկան հաղորդում է սոցիալական գործընթացին: Սոցի ալական յուրաքանչյուր ախտ հարկավոր է կապել տնտեսական այն հա մակարգի հետ, որում առաջանում է, բայց պիտի կարողանալ տեսնել նաեւ հաճախ մի ախտը մյուսին կապող օղակը:
256
