«ԵԹԵ ՑԱՆԿԱՆՈՒՄ ԵՍ ՄԵՂՐ ՔԱՄԵԼ,
ՄԻ ՇՐՋԻՐ ՓԵԹԱԿԸ»
Рефераты. Словари. Редкие книги.
1931 թվականի մայի ս ի 7 ֊ի ն Նյոլ Յորքր դարձավ ամ ե նաս ե ն սա-
ց ի ո ն ոստիկանական շուրջկալի վ կան , որ երբևէ տեսել էր այդ հ ի նավուրց
քաղաքր ։ Մի քանի շաբաթ վա հ ետապնդո ւմից հետո, «Երկու,
ատր ճանակ» Քրոոլ լին հա յտ ն վ ե ց անելանելի դրության մեջ, երբ իրեն
հա յտ նաբ ե ր ե ց ի ն /7 ւեստ էն դ ավ ենյուի վրա գտնվող իր սիրուհու բ նա կարանո
ւմ։
Հար յո ւր հիսուն ո и տ ի կանն ե ր և խուզարկուներ պաշարերին վ եր և ի
հ ա բկ ո ւմ գտնվող նրա ապաստ արան ր ։ Տանիքի վրա անրք քար ե լո վ
նրանք փորձերին ար ր ո լնքաբեր գազի միշո ր ո վ դուրս հանել ա յգ ( (ո ստ ի ֊
կաններ սպանողին» ։ Այնուհետև նրանք հարևան շենքերի վ րա գ ն գա րի
րնե ր տեղա գրերին , և մի ժամիր ավելի ն յո լ Տորքի չքնաղ թ ա ղ ա մ ա ֊
սերիր մե կ ո ւմ ճարճա տ ում էին ատրճանակի կրակ ո ր ն եր ր , լսվում*
էին գնղարրի կրա կահ ե րթե ր ը ։ Քրոու լին, թաք ն վ ե լո վ մ ե ծ բա զ կաթ ո ռ ի
հ ետև ո ւմ , անընդհատ կրակում էր ոստիկանների վ րա։ Տաս ը հազար
գ ր գ ռ ված հանդիսատեսներ հետևում էին այդ մարտի ն ։
Դեռև и եր բե ք նման բան տեղի չէր ուներ ել Նյու Տորքի փ ո ղ ո ր ն ե ֊
բ ո ւմ ։
Երբ Քրոոլ լիին բ ռ ն ե ր ի ն , ռս ա ի կան ութ յա ն կոմիսար Մալրունին
հայտարար եր , որ այդ մարդասպանը Նյոլ Տորքի ողշ պատմ ո ւթյան մե շ
ամ ե նավտան գավ ո ր հանքագործների ր մ ե կ ն է։ ((նա սպանում է ,— աս ար
կ ո մ ի սար ը ,— առանր որևէ պա տճառ ի » ։
Իսկ Ի՞նչ էր մտած ո ւմ իր մասին հենր ի ն ք ը ճ ((Երկու ատրճանակ)>
«Քրոուլին։ Մենք դա գ իտենք , ո րով հետև , այն ր ոպ ե ն ե ր ի ն , երբ ոստի կանություն
ը կրակում էր նրա թաքս տ ո ր ի վրա, նա գրել էր մի նամակ
29
Հա ս ց եա գ ր վա ծ « ն րա ն ց , ում այն վ երաբ ե ր ո ւմ է))։ Մինչ ն ա գրում էր,
ար յուն ր, Հո ս ե լո վ նրա վ ե ր ք ե ր ի ց , ծո րացել էր թղթ ի վ րա> թ ո ղ ն ե լո վ
մ ո ւ գ կարմիր Հ ետ ք ։ նա մ ակում Ք բ ո ուլին ասում էր. «Եմ կրծքում բ ա ֊
բա խ ո ւ մ է հ ո գ նած , սակայն բարի սիրտ, որը ոչ մեկի վատություն չի
արել)) ։
Այդ դեպքերի ց մի փոքր առաջ Լոնգ Այ լենդ տանող ճանապարհի
եզրին Քրոու լին մ ե ք ե նայի մեջ հ ամ բուր վ ո ւմ էր իր գեղեցկուհու հետ։
Հան կար ծ մ ե ք ե նայի ն մ ոտ ե ցա վ մի ոստիկան և ա սա ց . « Ներկայացր եք
ձեր վարորդական իրավունքը)) ։
Առանց մի բա ռ արտասանելու , Քրոու լին հանե ց ատրճանակը և
գնդակների կարկուտ տեղաց ո и տ ի կանի վ րա։ Երբ մ ե ռ ն ո ղ ո и տ ի կանն
ը ն կավ , Քր ոուլին դուրս ցատկ ե ց մ ե ք ե նա յի ց , պա տ յան ի ց հանե ց վ ե ր ֊
ջինիս ատրճանակը և մի ան գամ էլ կրակեց փռ ված մարմն ի վ րա։ Եվ
սա այն մարդասպանն էր, որ ասում էր. «Եմ կրծքում բա բա խ ո ւմ է հ ո գ ֊
նած , սակայն բարի ս իրտք որը ոչ մեկի վատություն չի արել))։
Ք ր ոու լին դատապարտվ ե ց էլե կտ ր ա կան աթ ո ռ ի ։ Երբ նրան բ ե ր ե ֊
ց ի ն Սինգ Սինգ բանտի մահապարտն երի բա ժ ի ն ը , նա հայտարար ե ց .
«Կար ծ ո ւմ եք ինձ դատապարտել են մար դ կան ց սպանելո՞ ւ հա մար ։ Ոչ,
ինձ դատապարտել են այն բանի համար, որ ինձ էի պաշտպանում))։
Քանն այն է, որ ի ն ք ը ‘ « Երկու ատրճանակ)) Ք րոոլ լին իրեն ոչ մի
բա ն ո ւ մ մ ե ղավ ո ր չէր համար ո ւմ։
Եթե կարծում եք, որ հ անց ա գործն երի նման դիրքորոշումը տ ա ր ֊
օրինակ է, ապա լսեք հ ետև յալը .
«Եմ կ յան քի լավագ ո ւ յն տարիներն անց եմ կացրել մարդկանց
զ վար ճացն ե լո ւ և օգնելու համար , որ ժամանակը լավ ան ցկաց ն ե ն ։ Եսկ
ի նչպի ս ի ՞ հատուցում ստացա այդ ամենի դ ի մա ց ։ Միայն վ ի րա վ ո րա ն ք ֊
ն ե ր և հետապնդո ւմներով լի կյանք)) ։
Այդպես էր ասում Ալ Քա պ ո ն ե ն ։ Այո, դրանք խո ս քեր ն են մի մ ա ր ֊
դու, որը ժամ ան ակին հասարակության թ ի վ 1 թշնամ ի ն էր, ամ են ա ֊
Վտան գավ ո ր պարագլուխը բո լո ր այն գան գստե ր ն ե ր ի , որոնք երբևէ
ահաբեկել էին Չ ի կտ գ ո ն ։ Ալ Ք ապոնեն իրեն չէր դատապարտում։ Փ ա ս ֊
4ոորեն նա իրեն համար ում էր հասարակության բար ե րար ‘ նրա չ գ ն ա ֊
Հատված և չհաս կացված բար ե րար ը ։
Այդպիսին էր տեսնում իրեն նաև «Հոլանդացի) ) Շու լցը, մինչև
Պյյուարկի գանգստերներ ի գնդակներ ից զ ո հ վ ե լը ։ Կրտգրին տված հ ա ր ֊
ցա զ ր ո ւ յց ո ւմ « Հ ո լան դա ց ի )) Շո ւ լցը ‘ Նյու Ցորքի վերջին սրիկաներից մ ե ֊
30
կ ը ք հայտարար ե ց , որ ի նքը հասարակության բար երար է։ Եվ ինքը հավատում
էր դրան ։
Այս հարցի վ ե րա բ ե ր յա լ ես հետաքրքիր նամակագր ո ւթ յո ւն ունեի
Սինգ Սինդ բանտի պետ Լոոլեսի հ ետ , որը հաստատում է , որ հա ն ցա գործների
մ իա յն փոքր մասն է իրեն վատ մարդ համար ո ւմ ։ Իրենց
կարծիքո վ, նրանք ճիշտ այնպիսի մարդիկ են, ինչպես դուք և ես։ Այդ
պատճառով նրանք ջանում են ի ն չ -ո ր ձևով պատճառաբան ե լ , բա ցա տ ր ե լ
իր ենց արարք ները։ նրանք կարող են ձեզ պատմ ե լ , թե ինչն է ի ր ե ն ց
ստիպել ս ե յֆ կտրել կամ զենք բա ն ե ց ն ե լ ։ ն րան ց ի ց շատերը փ ո ր ձ ո ւմ
են զանազան դատողությունների օ գ ն ո ւթ յա մ բ ՛ սխալ կամ տ րա մա բա ֊
նական, ար դարացնել նու յնիսկ սեփական աչքում ի ր ենց հակահասարակական
գործողություններ ը և դրա հիման վրա համառ ո ր են ապաց ո ւ ց ե լ r
որ ի ր ե ն ց ընդհանրապես պետք չէր բանտ ն ստե ց ն ե լ ։
Եթե Ալ Ք ա պոն ե ն , ((Երկու ատր ճանակ )) Ք րու լին, ((Հոլանդացի)»
Շու լցը և բանտի պատերի ներս Ում գտնվ ո ղ մար դասպաններ ը ի ր ենց
բոլորո վին մե ղավ ո ր չեն համար ում, ուրեմն ի ՞ն չ կարելի է ասել այն՝
մար դ կան ց մաս ի ն , որոնց հետ մ ե ն ք շփվ ում ենք ։
Ա յժ մ հ ան գուց յա լ Ջո ն Ուենըմ ե յք ե ր ը մի ան գամ խ ո ստ ո վա ն ե ց *•
(сԵրեսուն տարի առաջ ես հաս կացա, որ փնթփնթալը հ իմ արություն է ։
Իմ и ե փ ա կան թեր ո ւթ յո ւն ն եր ի հետ կա պված բավական հոգսեր ունեմ,,
ուր մ նա ց , թե ն ե ղ ս րտեմ , որ Աստված չի հո գաց ե լ մար դ կան ց միջև հավասարապես
բաժան ե լո ւ մտավ ո ր ո ւնակությունները))։
Ուենըմ ե յք ե ր ը դա արագ յո ւրա ց ր ե ց ։ Իսկ ահա ան ձամ բ ես ստիպված
էի մեկ երրորդ դար խարխափե լո վ շարժվել այս հին աշխարհում,
մինչև որ, վերջապես, գլխի ընկա, որ հարյուր դ եպքից իննսունիննում՛
մարդիկ ոչ մի բան ո ւմ ի ր ե ն ց չեն մեղադ ր ո ւմ, որքան էլ որ սխալ լի նեն
։
Քննադատո ւթյո ւն ն անօգուտ է, որովհետև այն ստիպում է մարդուն
պաշտպան վել , և, որպես կանոն, փորձել արդարանալ ։ Ք ն նադատո ւթ յո ւ նը
վտան գավ ո ր է, որով հետև հարված է հասցնո ւմ մարդու գո ռ ո զո ւ թ
յա ն ը , տրորում ար ժանապատվությունը և վիրավո րանք է առաջաց նում
։
4՝երմ ան ական բանակ ո ւմ զինվորին չի թ ո ւ յ լատր վ ո ւմ բո ղ ո քե լ նւ
քն նադատե լ որևէ մ ե կ ի ն ճ այս կամ այն դ եպքից անմիջապես հ ետո։ նախ
նա պետք է քունն առնի և հանդարտվի։ Եթե բո ղ ո քո ւմ է անմիջապես
նրան պատժում ե ն ։ Աստված վկա, անհրաժեշտ է, որ նման օ ր ե ն ք ն ե ր
գործեն նաև քաղաքացիական կ յա ն ք ո ւմ , օր ե ն ք ‘ միշտ դժգոհ ծ ն ո ղ ն ե
31
րի , կ ռվազան կան ա ն ց , բ ծախ ն դիր գործատերերի և բո լո ր ան տ ան ե լի
քն նադատն եր ի համար ։
Պատմական աշխատությունների հազարավոր էշերում դուք կարող
ե ք ք ն նադատո ւթյան անօգտ ակարոլթ յա ն բա զ մա թ ի վ օրինակներ գըտ-
ն ե լ ։ Վե ր ցր ե ք , օրին ակ, Թեոդոր Ռուզվելտ ի և պրեզիդենտ Թաֆտի հա յտ նի
վեճը, որ պա ռա կտ ե ց հ անրապետական կուսակցությունը , Վուդրո
Վիլ սոնին բ ե ր ե ց Սպիտակ տուն, այդ քան զարմանալի կերպով ազդեց
Հ ամ ադԽա ոհ ա I հն աատեոաոմհ մ ուս ե ւհոԽ֊եո ձ_« լ «11 լ I Լ է Լք I 1 1/ ա1 ատմուՍI էՀ> ան Աո նIթ աОո гռ Լր ։
Համառ ոտակ ի աչքի ան ցկաց ն ե ն ք այդ գործի փաստական կո ղմը ։ Երբ
1 9 0 8 թվա կան ին Թեոդոր Ռուզվելտ ը լք ե ց Սպիտակ տո ւնը, Թաֆտին
դարձրեց պր ե զի դ ե նտ, իսկ հետո մ ե կ ն ե ց Աֆրիկաճ առ յո ւծն ե ր որսալու ։
Վերադառ նալո վ , նա բուռն գործունեություն ծա վա լե ց . դատապարտեց
Թաֆտի ն պահպանո ղականո ւթյան համար , փորձեց հասնել իր առաջադ
րման ը որպես պրեզիդենտ երրորդ ժամ կ ետո վ , հ իմ ն ե ց ((Որմզդեղնի
կ ո ւ ս ա կ ց ո ւ թ յ ո ւ ն ը և քիչ մ նաց տապալեր հանրապետական կուսակց՛ությունը
։ Հաշորդ ընտրո ւթյուն ների ժամանակ Ուիլ յամ Հոուար դ Թաֆ-
տը և հանրապետական կուսակցությունը ստացան մ ի և ն ո ւ յն երկոլ ն ա ֊
հան դ ն ե ր ի ճ Վերմոնտի և Ցո լտայի աջակ ցո ւթյո ւն ը ։ Այդ հին կուսակցու —
թյՈւնը դեռևս եր բե ք նման կործանարար պարտություն չէր կ րե լ ։
Թեոդոր Ռուզվելտ ը ամեն ինչում մ եղադրում էր Թաֆտի ն , Բա19
ա ր դ յո՞ք պր եզիդ ենտն իրեն մ ե ղավ ո ր էր համար ո ւմ ։ Իհարկե, ո չ ։ Արց
ո ւն ք ն աչք ե ր ի ն , նա ա սա ց , ((Չեմ հաս կանո ւմ, թ ե ինչպես կարող էի
II № րպ վար վ ե լ ))։
Ո՞վ էր մ ե ղա վ ո ր ։ Ռուզվե՞ լտը, թ ե * Թաֆտլ it Անկեղծորեն ասած ,
ես չգ իտ ե մ , և դա ինձ չի հ ետ աքրքրում ։ Հ ի մ նա կա ն ը , որ ուզում եմ
ապաց ո ւց ե լ , այն է, որ Թեոդոր Ռուզվելտի բո լո ր քն նադատական դիտո
ղ ո ւթյո ւն ն ե ր ր չհամ ո զ ե ցի ն Թաֆտի ն իր ան ի րավացի ո ւթյան մ ե շ ։
Դրանք մ իա յն ստիպե ցին նրան ձգտել արդարանալ և նորից ու նորից
ար ցո ւնքն աչքերին կրկնեի ((Չեմ հասկանա լ մ , թե ինչպես կարող էի
այ լ կերպ վարվել ) )։
Կամ վ եր ցր ե ք Թիփոթ Դոոլմի նավթայի ն պաշարների հետ կապված
հ րապարակայի ն մի ջադ եպը ։ Հիշո ՞ ւմ ե ք ։ Երկար տարիներ լրա գրերը
դա յր ո ւ յթ ո վ էին գրում այդ մաս ի ն ։ նա ց ն ց ե ց ամբողջ եր կ ի ր ը ։ Ոչ ոք չի
1 Ա յսպ ե ս էին կ ոչո ւմ ա զ գա յի ն առաջադիմական կ ո ւսա կ ցո ւթ յա ն ը ՈՐԸ Հ ի մ ն ե լ էր
Թ. Ռուզվելտ էг 191% թ .։
32
հ իշում, էւր նման հասարակական միջադեպ նախկին ում ե ղած լինի Ամե րիկա
յո լմ ։
Ահա այդ խայտառա կ պատմ ո ւթ յան հետ կապված փաստե ր ը . Հա ր —
գինդի կառավար ո ւթ յան օրոք ներքին գործերի Նախարար Ալբերտ Ֆոլը
Հանձնարարություն ստացավ վար ձո վ տալ Է լք ֊Հ ի է ի և Թիփոթ Դոումի
շրջանն երի կառավար ո ւթ յան ը պատկանող ն ավթա յի ն պաշարներ ը։ Այդ
պաշարներր պահվ ում էին ռա զ մա ծ ո վա յի ն նավատո ր մ ի կարիքների
համար ։ Ար դ յո ՞ք նախարար Ֆոլը մ ր ցա կ ցա յի ն աճուրդ կա զ մա կ ե րպ ե ց ։
Ո’չ , նա այդ լա ր ե ց t Նա ա յդ խիստ շահավետ պա յմանա գ ի ր ը անմիջապես
հանձնեց ի ր բա ր ե կամ է դ վար դ է, Դո հ են ի ի ն ։ Իսկ ի °ն չ արեց Դ ո —
հ ենի ն։ նա նախարար Ֆոլին տվ ե ց ա յն , ին չ բա ր ե հ աճեց ան վան ել հար յո
ւր հազար դոլարի հհփոխառ ո ւթ յո ւն » ։ Այնո ւհ ետև նախարար Ֆոլն ի ն ք նակամ
ո ր ե ն Միաց յալ նահան գների ծ ո վայի ն հետևակազոր ին հ րամայ
ե ց ժամ անել նշված շրջանը և քշել այն մ ր ցակ ի ց ն ե ր ի ն , որոնք ի ր ենց
հարակից հորերից քաշում էին է էՔ֊Հի էի նա վ թ ը ։ Հրացան ն ե ր ի և սվփն-
ների սպառնալի քո վ ի ր ենց հողամասեր ի ց ք շվա ծ ա յդ մ ր ցակ ի ց ն ե ր ը
ն ետ վ ե ց ի ն դատ արան և մ երկացրին Թիփոթ Դոումի հարյուր միլիոն
դոլարի հետ կա պված աղմկոտ գ ո ր ծ ը ։ Դա այնպի ս ի անտանելի գար շա
ն ք առաջացր ե ց , որ տապալե ց Հար դ ի ն գի վա ր չա կա զ մ ը , նողկանք
առաջացրե ց ամ բողջ եր կ ր ռ ւմ, քիչ մ նա ց խո րտակ ե ր հանրապետական
կուսակցությունը , իսկ Ալբերտ Ֆոլը հ ա յտ ն վ ե ց բանտի ճաղերի հե տևում
։
Ֆոլին չափազան ց խիստ դատապարտե ցի ն , ինչպես երբև է դատապարտել
են մ իա յն հատուկենտ պետ ա կան գո ր ծի չներ ի Հ պատմ ո ւթ յան
ողջ ը նթա ց ք ո ւմ ։ Իսկ նա զդջա՞Ր* Բնա՞վ ։ Տար ի ն ե ր հետո Հ ե ր բ ե րտ Հ ո լ —
վերը հ րապարակային մի ե լո ւ յթի ժամանակ անցո ղակի հիշե ց , որ պ ր ե զի
դ ենտ Հար դ ի նգի մահ վան պատճառր իր բար ե կամ ն ե ր ի ց մեկի դա վաճանո
ւթյան առաջացրած հո դեկան ապրումներն ու տագնապն երն էի ն։
Երբ միս սիս Ֆոլն այս լս ե ց , տեղից վեր ցա տ կ ե ց , արտաս վե ց , բ ռ ո ւն ց ք ը
թափ ահ արեց օդում և բա ց ա կա ն չե ց . ((Ե՞նչ։ Ֆոլը գավաճան ե ՞ լ է Հա ր դին
գ ի ն ։ Ո՞չ։ Ամուսինս ե ր բե ք ոչ ոքի չի դավաճան ե լ ։ Ոսկով լի այս
տունը նու յնիսկ չէր գայթակ ղ ի նրան վատ արարք գործելու համար ։
Այղ նրա՞ն են դավաճան ե լ , բ ե ր ե լ և խ ա բ ե ր է
Ահա թ ե ի նչպես Է լի ն ո ւմ . մար դ կայի ն բնա վ ո ր ո ւթ յան ը հատուկ
Է մեղադրել ցա ն կա ցա ծ մարդու , մ իա յն ոչ ի ր ե ն ։ P ոլորս ենք այգպ ի —
ս ի ն ։ Այդ պատճառով, եթե ցան կանան ք վաղը ի ն չ -ո ր մ ե կ ի ն ք ն նա դա տել
, ապա եկեք հիշենք Ալ Ք ա պոն ե ի ն , հհԵրկու ատր ճանակ » Ք րոու լիին
33
և Ալբերտ Ֆո լի ն ։ Եկեք մտած ե ն ք f որ քն նադատո ւթյո ւն ը նման է փո ս տայի
ն աղավ ն ո լ , որը միշտ տուն է վ ե րադառ ն ո ւմ ։ Մտածենք այն մա ս
ի ն , որ մ ար դը} որին պատրաստվո ւմ ենք մեղադրել և դատապարտե լ r
հավանաբար , կարդարանա և կպատասխանի ն րան ո վ , որ իր հերթին
կդատապարտի մ ե զ կամ մ ե ղ մա բա ր ո Թաֆտի նման կաս ի . ((Չեմ
հաս կան ո լմ , թե ինչպես կարող էի այ լ կերպ վարվել ))։
1 8 6 5 թվականի ապրիլի 1 5 ֊ի շաբա թ առավոտ յա ն Աբրահամ Լին-
կոլնը հոգին էր ավանդ ում մի խղճուկ ս ե ն յակ ո ւմ , որ գտն վ ո ւմ էր հենք
Ֆորդ թատրոնի դ ի մա ց , որտեղ էլ Բութը կրակել էր նրա վ րա։ Լինկոլնը
անկյուն ա գ ծո վ էր պառ կած մահճակալին, որը նրա համար չափազան ց
կարճ էր։ Մահճակալի վերևո ւմ կախված էր Ռոզա Բոների հայտն ի
((Զիերի տոնավաճառ) ) կտավի էժան ա գին վ ե րատպություն ը, իսկ խ ր գ —
ճուկ դա զա լա մ պը թարթ ո ւմ էր դեղին լո ւ յս ո վ ։
Մեռնող Լինկոլն ի մ ահճի մոտ կան գ նած ռազմական նախարար
Մ տենթըն ն ա սա ց . ((Այստեղ պառ կած է ամենա անբասիր կառավարիչը ,
յքրպիսին ե ր բև ի ցե ճանաչել է աշխ արհը)) ։
Ո՞րն էր Լինկոլն ի հաշո ղության գա ղտնիքը մար դ կայի ն փոխհարա
բ ե ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւմ ։ Տաս ր տարի շարունակ ես ո ւս ումն ա и ի ր ե լ եմ
Աբրահամ Լինկոլնի կ յան ք ը և ամբողշ երեք տարի նվիրել եմ ((Անգայտ
Լինկոլն ը)) վերնա գրով գիրքը գրելուն։ Կարծում եմ, որ այն քան մա ն րամաս
նո ր են ու и պա ռի չ կերպով ե մ ուսումնասիրել Լինկոլնի ան ձնավոր
ությունը և նրա ը նտանեկան կ յա ն ք ը , որքան որ հնարավոր էր ա յ գ
ան ե լ ։ Հատուկ ուսումնասիրել եմ այն մ եթ ո դ ն ե ր ը , որոնցից օգտվում
էր Լինկոլն ը մ արդկանց հետ շփվ ե լի ս։ Թույլ տալի՞ս էր ի ր են, ար դյո ք,
ք ննադատե լ ուրիշներին։ 0 , ա յո ՜ ։ Երբ երիտասարդ էր և ապրոմ էր
ն ն դ իանայի ն ահ ան գի Պ ի շ ը ն ֊Ք րիք հովտում, ոչ մ իա յն քննա դատ ական
դիտողո ւթյո ւններ էր անում շրշա պա տ ողն ե ր ի ն , այ լ նաև դրում էր ծա ղ րական
նամակ ներ և բանաստե ղ ծ ո ւթ յո ւն ն ե ր , որոնք գցում էր գ յո ւղական
ճանապարհներին, ո րտեղ ի ց, հավանաբար , կվե րցն ե ին դրանք ու
կ կար դայի ն ։ Այդ նամակ ներ ի ց մեկ ն այն քան վիրավո րական էր, որ
հասցեատերը չմ ո ռա ցա վ ողշ կյան քի ը նթաց ք ո ւմ ։
Նույնիսկ այն բան ի ց հետո, երբ Լինկոլնը Սփրին դ ֆ ի լդ ո ւմ Հ Իլինոյս
նահանգում փաստաբան դար ձավ , թերթեր ո ւմ հրապարակվող նա մա կ ներ
ո վ բա ց ահ այտ կերպով հարձակվում էր իր հակառակորդների վրա։:
Բայց մի ան գամ նա չափն ան ցա վ ։
1 8 4 2 թվա կանի աշնանը ( (Սփրինգֆիլդ շորն ել)) թե րթ ո ւմ տպագր ված
34
ան ստորագիր նամակ ո ւմ նա սաստիկ ծաղրի ենթար կ ե ց փառասե ր , ա գ ֊
բև ս ի վ ո ր ե ն տրամադ ր ված Ջ ե մ ս Շիլգս անունով մի ի ռ լան դացի քաղա —
ղաքական գո ր ծ չի ։ Ամբողջ քաղաքը հռհռում էր։ Վիրավորված ու հպարտ
Շիլգս ը զայր ո ւ յթ ի ց եռում էր։ նա պ ա ր զ ե ց , թ ե ով է դրել ա յդ նամ ա կ ը ,
ցա տ կ ե ց ձիուն, գնաց Լինկոլնի մոտ և նրան մ ե նամարտի հ րավ ի ր ե ց t
Լինկոլնը կռվել չէր ուղում, որովհետև դեմ էր մ ե նա մարտի ն , սակայն
տ վ յա լ պահին չէր կարող խուսափել մ ա րտ ահ ր ա վե րի ց ‘ առանց իր պատիվը
վ նաս ե լո ւ ։ նա պետք է զենք ը նտր ե ր ։ ՜Քանի որ նրա ձեռքերը
շատ երկար էի ն , ընտր ե ց հ ե ծ ե լազո րայի ն ի թրա դաշո ւ յն , և այդ զենքը
գո ր ծած ե լո ւ մի քանի դասեր ստացավ Սւեստփո յթն ցի մի շրջան ավար-
տ ի ց ։ ն շանակ ված օրը Շիլդսը և նա հանդիպե ցին Միսիսիպիի առավյնյա
ծան ծաղ ո ւտո ւմ և պատրաստվե ցին կ ենաց ոլ մահվան կո վ ի ։ Սակայն
վերջին րոպեին գործին խառ ն վ ե ց ի ն նրանց մ ար տ ա վկանն ե ր ը և մ են ա —
մ ար տն ըն դհ ա տ ե ցի ն ։
Ղա Լինկոլնի կյանքի ամ ե նամ ռա յ լ դեպքն է , որը և նրա համար
ան գնահատելի դաս եղավ մար դ կան ց հետ վարվե լու արվեստս ւմ ։ Այլ ևս
երբե ք Լինկոլնը վիրավո րական նամակ ն ե ր չգ ր ե ց ։ Այլևս երբե ք նա ոչ
մ ե կ ի ն չ ծա ղ ր ե ց ։ Եվ այդ ժամանակի ց ի վեր նա գրեթե եր բե ք ոչ ոքի
ո չ մի բանի համար չք ն նա դատ ե ց ։
Քաղաքացիական պատե րազմի ժամանակ Լինկոլնը բա զ մ ի ց ս նոր
գ ե ն ե րալն ե ր է նշանակել գլխավորելու Փոթոմաքի բա նա կ ը , և նրանցի ց
յո ւրաքա ն չ յո ւր ը ‘ Մ ակ- Բլել անը, Փո ոլփը, Բերնս ա յգ ը , Հ ո լկ ե ր ը , Միդը, չա — .
փազան ց վատ էին կատարում ի ր ե ն ց պարտ ական ո լթյո ւն ն ե ր ը , ին չը
հուսահատե ցնում էր Լինկոլնին։ Երկրի կեսը անխնա դատապարտում
էր այդ ապաշնորհ գեներալն երին, բա յց Լինկոլնը պահպանում էր հան-
գըստութ յո ւն ‘ « առանց չար ո ւթյան որևէ մեկի հանդեպ և գթա սի րտ բ ո լորի
հանդեպ))։ Նրա սի րած ասացված ք ն ե ր ի ց մ ե կ ն էր* (( Մի’ դատե ք ,
ո րպե ս զի չդատվեք) ) ։
Իսկ երբ տիկին Լինկոլնը կամ ուրիշ մ ե կ ը խի ստ էր արտ ահ այտ —
վում հարավ ցի ների մա ս ի ն ՝ Լինկոլնն ասում էր* «Մ ի ՞ ք ննադատեր
ն րա ն ց , նման հան գաման ք ն ե ր ո ւմ մ ե ն ք ևս կվար վեինք ճիշտ ա յնպ ե ս ,
ինչպես նրանք))։
Եվ, հա մ ե նա ,ն դ եպս ։ եթե որևէ մ ե կ ը ե ր բև ի ց ե իրավունք է ո ւն ե ցել
ք ննադատե լու , ապա, իհ ա ր կ ե , դա եղել է Լինկոլնը։ Բերենք մի այն
■մեկ օրինակ։ ե թիս բուրգի ճակատամարտը տեղի ունե ցավ 1 8 6 3 թ վա կանի
հուլիսի առաջին երեք օրերի ը նթա ց ք ո ւմ ։ Հու լիսի 4 ֊ի գիշերը,
ձ ր բ հորդառատ անձրևները հեղեղել էին ամբողջ տեղանքը, գեներալ
35
Լին սկսեց նահանջեք դեպի Հարավ ։ Եր պարտված բան ակի Հետ Հասնեմ
լո վ Փ ո թ ո մաք դ ետի ն ։ Լին ի ր առջև տեսավ Հ ո ր դացած դ ետը , որն ա ն ց նել
Հն ա րավո ր չէր, ի ս կ թիկունքում Հաղթանակած ֆեդերալ բանակ ն
էր։ նա Հայտն վ ե լ էր ծուղակում, որից փրկություն չկար ։ Լինկոլնը դա
Հա ս կա ցա վ ։ նրա առշև բա ց վ ո ւմ էր Լիի բանակ ը գերի վերցնե լու և
անմիջապես պատերազմի ն վերջ տալու Հրաշալի , երկնքից առաքված
բա ր եպա տե Հ Հ նարավ ո ր ո ւթյո ւն ը ։ Այդ պա տճա ռո վ էլ, Հ ո ւսավառ ված ;
Լինկ ոլնը Միդին Հ րա մա յե ց ռա զ մ ական խ ո րՀ ուրդ չՀրավ իրե լ , այ լ մ ի ան ֊
գամ ի ց գրոՀել Լիի բա նակ ի ն ։ Ւր Հրամանը նա տվե ց Հ ե ռագ ր ո վ , որից
Հ ետո Միդի մոտ ուղարկեց Հատուկ սուրՀանդաէլ պա Հանշելոլ ա ն Հա ֊
պաղ գո ր ծո ղ ո ւթյո ւններ ։
Ւսկ ի ն չպե ՞ս վար վ ե ց գեներալ Միդը։ նա գործե ց իրեն Հան ձ նարար
վածի ն տրամագ ծո ր ե ն Հակառակ կերպ։ П ւղղակի ո բեն խ ա խ տ ե լո վ
Լինկոլնի Հ րաման ը , նա ռազ մական խորՀուրդ Հրավ ի ր ե ց , բա յց ան որո —
ջութ յա ն մեջ լի ն ե լո վ , անվերջ ձգձ գում էր։ Հ ե ռագ ր ե ր ո ւմ ամեն տե սակի
պատրվակն եր էր նշում և կտրականապես Հ րաժարվում էր գ ր ո Հ ե լ
Լիին։ Ի վերջո դետի ջուրը իջավ, և Լին իր բա նակ ո վ Փ ո թ ո մաքով ն ա ֊
Հան ջ ե ց ։
Լինկոլն ը մ ո լե գ նած էր * (Г Սա ի ՞ն չ է նշանակո ւմ,— բացական չո ւմ
էր նա, դ իմ ե լո վ որդուն^ Ռոբերտին*
— Տ ե ր Աստված , ի ՞ն չ է սա նշանակո ւմ։ Բավական էր մ իա յն ձ ե ռ ք—,
ներս ե ր կար ե ի ն ք , և նրանք կլինեին մեր տրամադ ր ո ւթյան տակ ։ Սակայն
ես ոչնչով չկար ո ղացա ստիպել մեր բան ա կին տեղից շար ժ վ ե լ ։ Ս տ ե ղ ծ ֊
վա ծ իրա դրռւթյան պայման ն ե ր ո ւմ գրեթե ցա ն կա ցա ծ գեներալ կարող
էր Լիին պարտո ւթյան մա տն ե լ ։ Եթե ես գ նայի այնտե ղ , ապա ի՜նքս
կջախջախեիг նրանX ։
Սաստիկ հ իասթափված , Լինկոլնը նստե ց և Միդին գրեց հ ետ և յալ
նա մակ ը ։ Մի մ ո ռա ց ե ք , որ կ յան քի ա յդ շրջանում նա ծայրաստիճան-
հանդարտ էր և զուսպ իր արտահայտո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւմ։ Այդ պատճառ ո վ
էլ սու յն նամակ ը , որ դրել է Լինկոլնը 1 8 6 3 թ . , հավասարազոր է խիսսա
ն կատո ղ ո ւթյան ։
Ահ ա ա յն .
а թ՜անկագին գեներալ ,
Կարծում ե մ , որ Դուք չե ք պատկ երաց ն ո ւմ Լիի ն աՀանջի պա աճառա
ծ դ ժ բախտո ւթ յան ողջ չափը ։ Մենք Հ ե շտո ւթ յա մ բ կարող էինք նրան
ր ռ ն ե լ , և դա գումարվե լով մ ե ր վերջին Հաջո ղ ո ւթյո ւններ ի ն, վերջ կտաք*
36
պա տե րազ մ ի ն ։ Իսկ հիմա պատերազմը կշարունակվի ևս մի անորոշ
ժամանակ ։ Եթե Դուք ան ց յալ երկուշա բթ ի չկարողացաք վստահ որեն
զրոհել Լիին, ապա ինչպե ՞ս եք այդ անելու ա յ ժ մ , երբ նա գտնվում է
դետից հարավ, հաշվի առնելով նաև այն , որ Դուք ա յժ մ կարող եք
վ եր ցնե լ այն ժամանակ Զեր տրամադ ր ո ւթյան տակ ե ղած զորքի երկու
երրորդը մ իա յն ։ Անմտու թյո ւն կլինի կարծել , և ես հու յս էլ չո ւն ե մ , որ
ա յժ մ Դուք կկարողանաք շատ բանի հաս նե լ ։ Դուք ձեռքից բա ց թ ո ղ ե —
ց ի ք մի հրաշալի հնարավորություն, և դա ինձ անսահմանորեն վ շտ ա ց րել
է » ։
Ջեր կարծիքո վ ի նչ արեց Միզը’ կարդալով այս նամակ ը ։
Մ ի դը երբեք չտե սավ այդ նամակ ը , որովհետև Լինկոլնը չուղա ր —
կ ե ց ։ Ն ամակը գտն վ ե ց պր եզիդ ենտի թղթ ե ր ո ւմ, նրա մահից հետո։
Ես կարծում եմ, և դա մ իա յն ենթադրություն է, որ ավարտե լով
նամակ ը , Լինկոլնը լուս ամ ուտ ի ց դուրս է նայե լ և ինքն իրեն ասեի
((Մի ր ոպե ։ Միգուցե պետք չէ այդ քան շտապե լ ։ Այստեղ, Սպիտակ տանը
հանգիստ նստած , ինձ համար բավա կա ն հեշտ է Մի դին հ ա ր ձակ մ ան
հրաման տալ , իսկ եթե ես լինեի Դեթիսբ ուրդում և տեսնեի այն քան
արյուն, որքան Մ ի դն է տեսել վերջին շաբաթ վա ը նթաց ք ո ւմ , և եթե
ականջներս լսած լինեին վիրավորների ու մե ռ նո ղ ն եր ի տնքոցներն ու
սոլր ճիչերը, հնարավոր է, որ ես նու յնիսկ չէի ձգտի սկսել գրոհը ։ Եթե
Մ ի դի նման անվստահ բ նավ ո ր ո ւթյո ւն ուն ենայի , գուցե և վարվեի ճիշտ
նրա նմանI Հա մ ե նա յն դեպս, ինչ եղել է, եղել է ։ Եթե ուղարկեմ այս
նամակ ը , այն կթեթևաց ն ի ի մ հոգին, բա յց Մ ի դին կստիպի ին չ -ո ր ձե-
վ ո վ ար դարանալ ։ Նա կսկսի մեղադ ր ե լ ի ն ձ ։ Դա տհաճ զ գացո ւմ ն ե ր կա-
ռաջաց ն ի , կանդրադառնա, ի բր և հ րամանատար , նրա հետագա ծա ռա յո ւ թ
յա ն որակի վրա և, հնարավոր է, որ կստիպի նրան թող նել զ ի ն վ ո րական
ծա ռայո ւթ յո ւն ը ))։
Այսպի սով , ինչպես արդեն ասացի , Լինկոլնը նամակը մի կ ո ղ մ
Դրեց, քան զի սեփական դառը փորձով գիտեր, որ խիստ ք ն նադատո ւ թ
յո ւն ը և հանդիմանություններ ը համար յա միշտ էլ անօգուտ են։
Թեոդոր Ռոլզվե լտն ասում էր, որ երբ ինքը ի բ ր և պր ե զի դ ենտ
կանգնում էր որևէ բար դ խնդրի առջև, ապա ս ովորաբար հետ էր շըրջ՝~
վում և ն այո ւմ էր Սպիտակ տանը իր գրասեղանի վերևո ւմ կա խ վա ծ
Լինկոլնի մ ե ծ դ իմանկարին , հար ց ն ե լո վ ինքն ի ր ե ն * ((Ի՞նչ կաներ Լին-
կ ո լն ը , եթե ի մ տեղը լի ն ե ր ։ Ինչպե՞ս կլուծեր նա այս հարցը))։
Հաջորդ ան գամ , երբ մ ե ն ք որևէ մ ե կ ի ն ք ոթակ ե լո ւ գա յթա կ ղ ո ւ թ
յո ւն կունենանք, հանենք մեր գրպանից 5 դո լարան ոց մի թ ղ թա դ րա մ ,
37
՛նայենք նրա վրա Լինկոլնի պատկեր ին և հար ց ն ե ն ք * ((Իսկ ի՞նչ կաներ
Լ ի ն կո լն ը , եթե այս Հարցը լուծելիս լիներ))։
Գիտե՞ք ար դյոք որևէ մ ե կ ի ն , որին կ ո ւզենայի նք բա ր եփ ոխ ե լ , ուղ-
ւզել և կատար ե լագ ո ր ծե լ ։ Լ ա վ ։ Հի ան ա լի է ։ Ես ինքս ամ բ ո դջս վին դրան
փո ղմնակ ի ց ե մ ։ Իսկ ինչո ՞ ւ չսկսել հե նց ձ ե զ նհ ո ։ Մաքուր եսասիրական
ւտեսակետից դա շատ ավելի օգտակար է , քան փորձել կատար ե լագո ր ծ
ե լ ուրիշներին։ Եվ բա ց ի այդ շատ ավելի ան վտան գ ։
((Երբ մարդու ներս ում պայքար է ս կս վ ո ւմ , նշանակում է իրենի ց
փնչ -որ արժեք է ն ե ր կայա ց ն ո ւմ ,— ասել է Բրաունրնգը։ Հ նարավոր է,
ւոր ձեր ի ն ք նակատար ե լագ ո ր ծման ը նթաց ք ը տևի մի ն չև ծն ն դ յան տ ո ֊
ն ե ը ը ։ Բայց դ րանից հետո դուք կարող եք արձակուրդներին լավ հ ան դը
и տան ալ և հաջորդ տարին ն վիցե լ ուրի շներհն ուղղե լուն և ք ն նա դա տ
ե լո ւն ։
Բայց նախ ինքն ե ր դ կատար ե լագ ո ր ծվ ե ք ։
Եոնֆուցիոսն ասել է . ((Մի դժգոհիր հարԱ՚սնիդ տանիքի ձյունի ց,
Հերբ и ե փ ա կան շեմդ կեղտոտ է))։
Երբ երիտասարդ էի և համառորեն ջանում էի մար դ կան ց վրա տպավ
ո ր ո ւթ յո ւն թ ո ղ ն ե լ , մի հիմար նամակ գրեցի Ռիչարդ Հար դ ի ն գ Դևի սին՝
գրող, որ ժամ ան ակին հ ռ չակված էր ամ ե ր ի կ յան գ րականության մեջ ։
Խս ամսագրի համար հ ո դ ված էի պատրաստում գրողների վ ե րաբ ե ր յալ
և Դևի սին խն դրեցի պատմել իր աշխատանքի եղանակների մասի ն։
Դրանից մի քանի շաբաթ առաջ ի ն չ ֊ո ր մ ե կ ի ց նամակ էի ստացել ա յս պի
սի հա վ ե լո ւմ ո վ . ((Թելադրված է, բա յց չի վ ե րը նթերցված ) ) : Դա իժ
վ րա ոլժեղ տպավորո ւթյո ւն թ ո ղ ե ց ։ Որոշեցի, որ նամակի հեղինակը
պ ետ ք է շատ հ ա յտ ն ի , զ բա ղ վա ծ ու կարևոր անձնավորություն էի նի։
Ինքս բ ո լո բ ո վ ի ն էլ զ բա ղ վա ծ չէի, բա յդ շատ էի ուղում Ոիչարդ Հա ր դ
ի ն գ Դևիսի վրա տպավորո ւթյո ւն թող նել և այդ պ ատճառո վ էլ ավար տ
ե ց ի ի մ կարճլիկ նամակը ((Թելադրված է, բա յց չի վ ե ր ը ն թ ե ր ց վա ծ ))
քա ռ ե ր ո վ ։
Նա իրեն նեղություն չտվ ե ց պատասխան ելու ի մ նա մակ ի ն ։ Պ ա ր ֊
գապ ե ս վերադարձրեց այն՝ ի մ հավե լման վ րա լայնակ ի անփութորեն
տ ր վա ծ հետևյալ մա կա գ ր ո ւթ յա մ բ . ((Դուք ի ն ք ն ե ր դ ձեզ գ ե րազան ցե լ եք
•հիմար սովոր ո ւթյո ւններ ո վ )) ։ ճ ի շտ է, ես հիմար վրիպում էի թ Ոլձ[ ավել,
1լ հավանաբար , արժանի էի նրա կ շտամ բան քի ն ։ Սակայն, ինչպես հատուկ
է մարդուն, ես վ ր դ ո վ վ ե ցի * Այնպես վ ր դ ո վ վ ե ց ի , որ երբ տասը
տար ի հետո ի մացա Դևիսի մահվան մա ս ի ն , միակ բա ն ը , որ Հիշեցի,
38
ամաչում եմ խ ո ստ ո վան ե լ , դա վիրավո րանքն էր, որ նա հասցրեք հո
ի նձ ։
Եթե վաղր մ ե ն ք ր ան կան ան ք աղատվել գուցե տաս նամ յակ ն ե ր տ ե —
վող և մինչև մեր մահը շարունակվող վիրավորանքի տանջալի զ գ ա ֊
ց ումից , եկեք մի փոքր զ բաղ վ ե ն ք խիստ ի ն ք նա ք ն նա դա տ ո ւթ յա մ բ ‘ ա ն ֊
կախ այն բա ն ի ց , թե որքանով ենք վստահ դրա ա ր դա ր ա ց ի ո ւթյ ան մ ե շ ։
Մ ա ր դկ անց հետ շփվելիս մ ի ‘ մ ո ռա ց ե ք , որ գործ ունեք ոչ թե տ ր ա ֊
մաբան ո ր ե ն դատող էակների, այլ զ գաց մ ո ւն քայի ն էակների հետ, որոնք
լի են ն ախ ապաշա րուս սերով և գործում են’ ելնելով ի ր ենց դ ո ռո զամ տ ո ւ ֊
թ յո ւն ի ց ու փառասի ր ո ւթյո ւն ի ց ։
Ւսկ քն նադատո ւթյո ւն ը մի վտանգավ ո ր կա յծ է, որը կարող է պ ա յ թ
յո ւն առաջացն ել սնափառ ո ւթյան վա ռոդատ ուփ ում ։ Որոշ դ եպքերո ւմ
այդ պա յթ յո ւն ը ավելի է մ ոտե ց ն ո ւմ մահ ը ։ Այսպես, օրինակ, գեներալ
էեոնարդ Վուդին ք ն նադատե ցի ն և թո ւ յ լ չտվ ե ցի ն բանակ ի հետ մեկ նե լ
Ֆ րան սիա։ Ենքնասի բո ւթ յա ն ը հասցվա՛ծ այդ հարվածը, հ ավան ա բա ր ,
կրճա տ ե ց նրա կ յա ն ք ը ։
Ան գլի ա կան դրականության եր բեմ նի զ աՐԳԸ հանդիսացող լա վա գու
յն գրողներից մ ե կ ի , անչափ զ գայուն Ւ ո մաս Հալт-դիի հասցեին արվա
ծ անողոք ք ն նադատո ւթյո ւն ը ստիպե ց նրան մեկ ը նդմի շտ հրաժարվել
կ ենսագրական վեպեր գրելուց։ Քնն ա դա տ ությո լ նը անգլիացի բա նաստեղ
ծ Թոմաս Չետտ երտոնին հաս ցր ե ց ի ն ք նա սպ ան ո ւթ յա ն ։
Երիտասարդ տարիներին ան բար եկիրթ Բենջամին Ֆրանկլինը ժա մանակի
հետ դարձավ այն քան դ իվանագետ ևւ հմո ւտճ մարդկանց հետ
վա ր վ ե լի ս , որ նշանակվ ե ց Ֆրանսիա յո ւմ ամ ե րիկ յան դ ե սպան ։ Ո՞րն է
նր ա հաջողության գաղտնիքէոյ ((Ես ոչ մեկի մասին վատ չե մ խո ս ի 9
ԲաՏՑ կպատմ ե մ այն լավի մասի ն, որ դիտեմ յուրաքանչ յո ւրի վ ե րաբ
ե ր յա լ » ,— հայ։ոարարել է նայ
Ց ան կա ց ած հիմար կարող է քնն ա դա տ ե լ , դատապարտել և դժգոհել^
և նրանց մե ծամաս ն ո ւթ յո ւն ը այդպես էլ անում է։
Ոայց հ աս կան ալոլ և ներելու համար պահ անջվում է ուժեղ բ նա վորություն
ու ի ն ք նատի րապետո ւմ ։
(ГՄե ծ մարդու մ ե ծո ւթյո ւն ը երևում է փոքր մարդկանց հետ ո ւն ե ցած
իր վ երաբե ր մ ո ւն քո ւմ » ,— ասում է Եարլայ լը։
Մարդկանց պարսավելու փոխարեն փորձենք հասկանալ նրանցտ
Փորձենք պատկ երաց ն ե լ , թե ինչու են նրանք վարվում հենց այսպես և
ոչ այ լ կերպ։ Դա շատ ավելի օգտակար է և հետաքրքիր, քան ք ն ն ա ֊
39
գասէելը, և մա րդուն կա ր ե կ ի ց է դարձնում շրշա պատողների հան դ եպ*
■համբերատար և բա ր յա ցա կա մ ։ ((Ամեն ինչ հաս կանալ , նշան ակում է
յամեն ին չ ներել))։
Ինչպես պնդում էր դոկտոր Ջ ո ն ս ո ն ը ք ((նու յնիսկ Աստված մտադիր
բ է դատել մարդուն մ ի ն չև իր մահը))։
Ինչո՞ ւ պետք է մ ե ն ք դա ան ենք ։
40
