ԲԱԺԻՆ III ԿԱՌԱՎԱՐՉԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐ
ԳԼՈՒԽ 23. ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ԾԱԽՍՈՒՄնԵՐԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ
23.1. ԿԱՌԱՎԱՐՉԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՆՇԱՆԱԿՈՒԹՅՈՒՆԸ
ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՐՏԱԴՐԱԿԱՆ ԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՄԱՆ
ԳՈՐՏՈՒՄ
ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ Hashvapahutyun. Hashvapahakan hashvarum.
Ледниковый период. Екатерина Варнава и Максим Маринин — «Ari Im Sokhag». — Արի իմ սոխակ:
Կառավարչական հաշվառման նպատակը տեղեկատվության ներքիճ
օգտագործողներին’ այսինքն կազմակերպության տնտեսական գործունեությունդ
կառավարողներին, անհրաժեշտ տեղեկատվությամբ ապահովելն է, որը հնարավոր
է անհրաժեշտ տվյալների հավաքագրման, մշակման և հաշվետվությունների ձևով
ներկայցնելու միջոցով: Կառավարչական հաշվառումը տեղեկատվություն է տալիս
թողարկվող արտադրանքի, արտադրական պրոցեսների և ներստեղծված ш д
ակտիվների ինքնարժեքի վերաբերյալ, որոնք օգտագործվում են ֆինանսական
հաշվետվություններում դրանք արտացոլելու և կառավարչական որոշումներ
ընդունելու նպատակով:
Ելնելով բիզնեսի վերջնական նպատակի’ շահույթի ապահովման խնդրից,
ավելի շատ կառավարչական հաշվառման ուսումնասիրման օբյեկտ է դառնում
թողարկվող արտադրանքի ինքնարժեքը: Կառավարչական հաշվառումը զբաղվում է
արտադրական ծախսումների հաշվառման և ծախսումների փոփոխության
վերլուծության հարցերով, դրա հետ կապված ֆինանսական արդյունքների’
մասնավորապես ծա խ սումներ — ծա վ ա լ — շա հույթ հարաբերակցության
վերլուծությամբ:
Կառավարչական հաշվառումը զբաղվում է արտադրական ինքնարժեքը
ձևավորող ուղղակի և անուղղակի, հաստատուն և փոփոխուն ծախսումների
հաշվառմամբ, ներկայացնում է ծախսումների հաշվառման համակարգը,
ուսումնասիրում թողարկվող արտադրանքի և մատուցված ծառայությունների
ինքնարժեքի կալկուլյացիայի մեթոդները: Հաշվառման արդյունքում ստացված
տեղեկատվության հիման վրա կայացվում են որոշումներ կազմակերպության
արտադրատնտեսական հետագա գործունեության վերաբերյալ: Կառավարչական
հաշվառման վերջնական նպատակը կազմակերպության գործունեության
կառավարումը և վերահսկողության հաստատումն Է:
Կառավարչական հաշվառման համակարգի ձևավորումը պայմանավորված է
տվյալ կազմակերպության արտադրակազմակերպչակաճ
առանձնահատկություններով: Ելնելով կառավարող օղակների առջև դրված
խնդիրներից ձևավորվում են կառավարչական հաշվառման հետևյալ
ենթահամակարգերը.
1. արտադրանքի ինքնարժեքի ձևավորման
2. ‘ ծախսումների հաշվառման և կալկուլյացիայի
3. արտադրության ծախսումների փոփոխության հաշվառման
/ 4. շահութաբերության շեմի որոշման
N 5. ծախսումների վերլուծության և ծրագրավորման:
459 ԿԱՌԱՎԱՐՉԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐ
Առանձնացված բոլոր Ենթահամակարգերը լրացնում են մեկը մյուսին և
ուղղված են բիզնեսի հիմնական նպատակի’ շահույթի ապահովմանը:
Կառավարչական հաշվառման հիմնական ենթահամակարգերից մեկը
թողարկված արտադրանքի, կատարված աշխատանքների, մատուցված
ծառայությունների ինքնարժեքի հաշվարկումն է: Արտադրական ինքնարժեքը
արտացոլում է կազմակերպության կողմից թողարկված արտադրանքի,
իրականացված աշխատանքների և մատուցված ծառայությունների վրա
կատարված ծախսումների (օգտագործվա ծ նյութական, աշխատանքային
ռեսուրսների և դրամական միջոցների) գումարը:
Հաշվապահական հաշվառման ընթացքում պետք է առանձնացնել ծախսերի
հաշվառման գործընթացը ծախսումների հաշվառումից: Կատարված ծախսումների
արդյունքում ձևավորվում է նոր ակտիվ, որի իրացումից կամ օգտագործումից
ստացված հասույթի (եկամտի) հաշվին փոխհատուցվում են այդ ծախսումները:
Հասույթի և արտադրական ինքնարժեքի տարբերությունը համախառն շահույթն է:
Ծախսերը տվյալ ժամանակաշրջանին վերագրվող, համախառն շահույթի հաշվին
փոխհատոցվոդ ծախսատեսակներ են (օգտագործվա ծ ռեսուրսներ), որոնք որպես
ժամանակաշրջանի ծախսեր յուրաքանչյուր հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջին
վերագրվում են ֆինանսական արդյունքին: Հաշվետու ժամանակաշրջանում
կատարված արտադրական ծախսումների այն մասը, որի արդյունքում ստացվել է
պատրաստի արտադրանքը, վերագրվում է արտադրանքին, իսկ մնացած մասը’
անավարտ արտադրությանը:
Արտադրանքի ինքնարժեքը ձևավորվում է առանձին ծախսումների գումարից:
Ինքնարժեքը ձևավորող ծախսումների ենթախմբերը կոչվում են ինքնարժեքի
տարրեր: Արտադրանքի ինքնարժեքը ձևավորվում է ծախսումների հետևյալ
տարրերից’
1. նյութական ծախսումներ
2. աշխատանքային ծախսումներ
3. հիմնական միջոցների մաշվածության ծախսումներ
4. այլ ծախսումներ:
Ծախսումների տարրը ցույց է տալիս տվյալ արտադրանքի վրա կատարված
այդ ծախսատեսակի ընդհանուր գումարը: Ծախսերի տարրը արտացոլում Է
կազմակերպությունում կատարված տվյալ ծախսատեսակի գումարը’ անկախ
ծախսման նպատակից:
Կառավարչական հաշվառման մեջ ծախսված բոլոր ռեսուրսները ըստ
կառավարման գործընթացում ունեցած ֆունկցիոնալ դերի բաժանվում են հետևյալ
ենթախմբերի.
1. արտադրության ծախսումներ
2. իրացման ծախսեր
3. վարչական ծախսեր:
Վերջին երկու ծախսերը, ըստ ՀՀՀՀԱ 2 «Պաշսւրներ» ստանդարտի,
արտադրական ինքնարժեքում չեն ներառվում, համարվում են հաշվետու
ժամանակաշրջանի ծախսեր, վերագրվում են ֆինանսական արդյունքին և
փոխհատուցվում համախառն շահույթի հաշվին:
Արտադրանքի ինքնարժեքի ձևավորման հաշվառումը պայմանավորված Է
արտադրության տեխնոլոգիական առանձնահատկություններով: Կախված դրանից
առանձնացվում Է’ նյութատար, աշխատատար և ֆոնդատար տնտեսության ճյուղեր:
Այն ճյուղերում, որտեղ թողարկված արտադրանքի ինքնարժեքում, մեծ
տեսակարար կշիռ են կազմում նյութական ծախսումները’ կոչվում են նյութատար,
օրինակ թեթև արդյունաբերությունը, շինարարությունը: Այն ճյուղերը, որտեղ
460 ԿԱՌԱՎԱՐՉԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐ
գերակշռում են աշխատանքային (աշխատավարձ, սոցապ հատկացումներ)
ծախսումները կոչվում են աշխատատար, օրինակ’ մեքենաշինություն
սարքաշինություն: Ֆոնդատար համարվում են այն ճյուղերը, որտեղ արտադրակպճ
պրոցեսների մեքենայացման և տեխնոլոգիական առանձնահատկություններից
ելնելով, գերակշռում են հիմնական միջոցները (մեքենաներ, սարքավորումներ,
հոսքային գծեր, ռոբոտեխնիկա) և դրա հետ կապված հիմնական միջոցների
մաշվածության ծախսումները: Դրանից ելնելով առանձին
կազմակերպություններում կառավարչական հաշվառման ժամանակ ավելի շասւ
ուշադրություն է դարձվում այն ծախսատեսակներին, որոնց տեսակարար կշիռք
բարձր է:
Կառավարչական հաշվառման շրջանակաները բավականին լայն են, սակայն
սույն ձեռնարկում մենք ներկայացնում ենք միայն արտադրական ծախսումների
հաշվառման և արտադրանքի ինքնարժեքի կալկուլյացիայի հիմնական
մոտեցումները
461 ԿԱՌԱՎԱՐՉԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐ
ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ — ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ
Hashvapahutyun. Hashvapahakan hashvarum. Karavarchakan hashvarum. Karavarchakan hashvarman himunqner.