ԳԼՈՒԽ 19. ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄԸ
19.1. ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՍԱՀՄԱՆՈՒՄԸ, ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ ԵՎ ՃԱՆԱՉՈՒՄԸ
ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ Hashvapahutyun. Hashvapahakan hashvarum.
Ледниковый период. Екатерина Варнава и Максим Маринин — «Ari Im Sokhag». — Արի իմ սոխակ:
Ֆինանսական շուկայի զարգացումը հանգեցրել է տարբեր ֆինանսական
գործիքների օգտագործմանը: Ինչպես նշվել է, ֆինանսական գործիքների
հաշվառման մոտեցումները ներկայացվում Ե6 ՀՀՀՀԱ 32 «Ֆինանսական
գործիքներ, բացահայտումը և ներկայացումը» և ՀՀՀՀԱ 39 «Ֆինանսական
գործիքներ, ճանաչումը և չափումը» ստանդարտներում:
Նշված ստանդարտներով ֆինանսական գործիքը բնութագրվում է որպես
պայմանագիր, որի ժամանակ մի կազմակերպությունում առաջանում է
ֆինանսական ակտիվ, իսկ մյուս կազմակերպությունում’ ֆինանսական
պարտավորություն կամ սեփական կապիտալի գործիք:
Ըստ վերոհիշյալ ստանդարտների ֆինանսական պարտավորությունը
ցանկացած պարտավորություն է, որը պայմանագրային պարտականություն է
ա) մեկ այլ կազմակերպությանը դրամական միջոցներ կամ այլ
ֆինանսական ակտիվ տրամադրելու, կամ
բ) մեկ այլ կազմակերպության հետ պոտենցիալ ոչ նպաստավոր
պայմաններով ֆինանսական գործիքներ փոխանակելու:
Այսպիսով, ֆինանսական պարտավորությունները առաջանում են
պայմանագրային հարաբերությունների արդյունքում և պահանջում Են
դրամական միջոցների վճարում կամ այլ ֆինանսական ակտիվների փոխանցում
այլ կազմակերպություններին: Ֆինանսական պարտավորությունները
առաջանում են նաև այն դեպքում, Երբ տվյալ կազմակերպությունը
պայմանագրով մեկ ուրիշ կազմակերպությանն Է փոխանցում ֆինանսական
գործիք պոտենցիալ ոչ շահավետ պայմաններով:
Ֆինանսական պարտավորությունները դասակարգվում են երկու
կատեգորիայի’
• առևտրական նպատակներով պահվող ֆինանսական
պարտավորություններ,
• այլ ֆինանսական պարտավորություններ:
Առևտրական նպատակներով պահվող ֆինանսական
պարտավորությունները այն ֆինանսական պարտավորություններն են, որոնք
առաջացել են հիմնականում գների կամ դիլերային հավելագների (մարժաների)
կարճաժամկետ տատանումներից շահույթ ստանալու նպատակով: Դա այն
պարտավորություններն են, որոնք առաջացել են կազմակերպությունում
արժեթղթերի առաքման դեպքում’ կարճաժամկետ վաճառքի
գործառնություններում, Եթե կազմակերպությունը վաճառքի պահի դրությամբ չի
տնօրինում այդ արժեթղթերը: Դրանք ներառում են նաև ածանցյալ
պարտավորությունները, որոնք չեն օգտագործվում հեջավորման
նպատակներով:
Ֆինանսական պարտավորություններին վերաբերում են կրեդիտորական
պարտքերը մատակարարներին, կապալառուներին, վարկերի և
341 ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՍԱՀՄԱՆՈՒՄԸ, ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ ԵՎ ՃԱՆԱՉՈՒՄԸ:
փոխառությունների պայմանագրերով առաջացած պարտքերը, ինչպես նաև
ֆինանսական վարձակալության գծով վարձակալի մոտ առաջացած
պարտավորությունները:
Ֆինանսական պարտավորությունները դասակարգելիս պետք է նկատի
ունենալ այն սահմանափակումները, որոնք կապված են այն հանգամանքի հետ,
որ այն պարտավորությունները, որոնց մարման ժամանակ ֆինանսական
ակտիվների փոխանցում չի ենթադրվում, ֆինանսական գործիք չեն համարվում:
Ֆինանսական պարտավորություններին չեն դասվում նաև բաժնետոմսերի
օպցիոնները և այլ պարտավորությունները, որոնք կապված են սեփական
բաժնեմասնակցության գործիքները այլ կազմակերպություններին տրամադրելու
հետ: Վերջիններս հաշվառվում են որպես սեփական կապիտալի գործիքներ:
Հետաձգված եկամուտները, երաշխիքային պարտավորությունները,
ծախսերի ըստ ժամանակաշրջանների կարգավորման համար ստեղծված
պահուստները նույնպես չեն համարվում ֆինանսական պարտավորություններ,
քանի որ չի ենթադրվում դրանց փոխանակումը դրամական միջոցներով կամ այլ
ֆինանսական ակտիվներով: Ֆինանսական պարտավորություն չեն համարվում
նաև այն պարտավորությունները, որոնք առաջացել են այլ հանգամանքների,
այլ ոչ թե պայմանագրերի կնքման արդյունքում: Օրինակ, հարկայն
օրենսդրությանը համապատասխան հարկերի գծով առաջացած
պարտավորությունները չեն դասվում ֆինանսականի:
Ֆինանսական պարտավորությունը պետք է ճանաչվի հաշվեկշռում այն և
միայն այն դեպքում, երբ կազմակերպությունը դառնում է դրանք առաջացնող
գործիքի պայմանագրային կողմ և պայմանագրի համաձայն իր վրա է վերցնում
այդ ֆինանսական գործիքի գծով պարտավորությունները: Օրինակ,
կրեդիտորական պարտքերը ճանաչվում են որպես պարտավորություններ, երբ
կազմակերպությունը դառնում է պայմանագրի կողմ և, որպես հետևանք ունենում
է դրամական միջոցներ վճարելու իրավական պարտականություն:
Վերոհիշյալ ստանդարտներով սահմանվում են ոչ միայն ճանաչման, այլ
նաև ապաճանաչման մոտեցումները: Ֆինանսական պարտավորության կամ
դրա մի մասի ապաճանաչումը դրա դուրս գրումն է կազմակերպության
հաշվապահական հաշվեկշռից: Դա կարող է տեղի ունենալ այն դեպքում, երբ
պարտքը մարվում է, այսինքն’ երբ պայմանագրով սահմանված
պարտականությունը կատարվել է, չեղյալ է համարվել կամ լրացել է դրա ուժի
մեջ լինելու ժամկետը: Պարտավորությունը կարող է չեղյալ համարվել, երբ այն
փոխանակվում է մեկ ուրիշ պարտքային գործիքի հետ, որի պայմանները
էականորեն տարբերվում են նախորդից և դրա հետ կապված առաջանում է այդ
պարտավորության ապաճանաչման և նոր պարտքային գործիքի ճանաչման
անհրաժեշտությունը: Պարտքային գործիքների փոխանակման դեպքում
էականորեն տարբերվող պայմաններին մասնավորապես վերաբերում են այն
պայմանները, որոնք առաջացնում են դրամական միջոցների հոսքերի զեղչված
արժեքի փոփոխություն առնվազն 10%-ով:
Մարված կամ այլ կողմերին փոխանցված պարտավորության (կամ
պարտավորության մի մասի) հաշվեկշռային արժեքի և դրա համար վճարված
գումարի միջև տարբերությունը պետք է ճանաչվի ֆինանսական արդյունքների
մասին հաշվետվությունում:
Ֆինանսական պարտավորությունը սկզբնական ճանաչման ժամանակ պետք
է չափվի սկզբնական արժեքով, որն իրենից ներկայացնում է դրա դիմաց
ստացված փոխհատուցման իրական արժեքը: Ֆինանսական
342 ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՍԱՀՄԱՆՈՒՄԸ, ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ ԵՎ ՃԱՆԱՉՈՒՄԸ:
պարտավորությունների սկզբնական չափման մեջ ներառվում են նաև գործարքի*
հետ կապված ծախսումները:
Ֆինանսական պարտավորությունների սկզբնական արժեքը նույնացվում է
դրանց իրւսկան արժեքի հետ: Սակայն ժամանակի ընթացքում շուկայական
պայմանների և այլ գործոնների ազդեցության հետևանքով սկզբնական արժեքը
սկսում Է տարբերվել իրական արժեքից:
Իրական արժեք ասելով հասկանում ենք ֆինանսական գործիքի
շուկայական արժեքը, որը ճշգրտվում Է գործարքի հետ կապված ծա;սումների
գումարով: Սակայն ըստ ստանդարտի պարտավորության իրական արժեքը
կարոդ Է որոշվել այլ մեթոդներով:
Սկզբնական ճանաչումից հետո բոլոր ֆինանսական պարտավորությունները
պետք է չափվեն ամորտիզացված արժեքով: Բացառություն են կազմում
առևտրական նպատակներով պահվող ֆինանսական պարտավորությունները և
որպես հեջավորման գործիք և հեջավորված հոդված նախատեսված
ֆինանսական պարտավորությունները: Առևտրական նպատակներով պահվող
ֆինանսական պարտավորությունները պետք է չափվեն իրական արժեքով,,
բացառությամբ նրանցից, որոնց իրական արժեքը հնարավոր չէ
արժանահավատորեն չափել: Այդպիսի պարտավորությունները պետք է չափվեն
սկզբնական արժեքով:
Առևտրական նպատակներով պահվող ֆինանսական պարտավորության
իրական արժեքի փոփոխության հետևանքով առաջացող շահույթը կամ վնասը
պետք է ճանաչվի այն ժամանակաշրջանի ֆինանսական արդյունքների մասին
հաշվետվությունում, որի ընթացքում այն ի հայտ Է եկել:
Ամորտիզացված արժեքով ոաշվառվող ֆինանսական
պարտավորությունների գծով շահույթը կամ վնասը ֆինանսական արդյունքների
մասին հաշվետվությունում ճանաչվում Է որպես եկամուտ կամ ծախս, երբ այդ
ֆինսւնական պարտավորությունը ապսւճանսւչվում կամ արժեզրկվում Է, ինչպես
նաև ամորտիզացիայի հաշվարկման միջոցով:
Ֆինանսական պարտավորության ամորտիզացված արժեքը այն գումարն է,
որով ֆինանսական պարտավորությունը չափվել Էր սկզբնական ճանաչման
պահին’ հանած հիմնական գումարների մարումները, գումսւրած կամ հանած
սկզբնական գումարի և մարման գումարի տարբերության կուտակված
ամորտիզացիան և հանած արժեզրկման կամ անհավաքագրելիության գծով
դուրս Հրված ցանկացած գումար:
Ֆինանսական պարտավորությունների ամորտիզացիայի հաշվարկը
իրականացվում Է արդյունավետ տոկոսային մեթոդով, որը հիմնված Է
արդյունավետ տոկոսադրույքի վրա: Արդյունավետ տոկոսադրույքը այն դրույքն
է, որով մինչև մարման ժամկետը կամ շուկայի վրա հիմնված հաջորդ
վերանայումը դրամական միջոցների ապագա վճարումների հոսքերը զեղչվում
են մինչև ֆինանսական պարտավորության ընթացիկ զուտ հաշվեկշռային
արժեքը:
343 ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՍԱՀՄԱՆՈՒՄԸ, ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ ԵՎ ՃԱՆԱՉՈՒՄԸ:
