3.8. ՍԻՆԹԵՏԻԿ ԵՎ ԱՆԱԼԻՏԻԿ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ
ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ Hashvapahutyun. Hashvapahakan hashvarum.
Արդեն դիտարկված հաշվապահական հաշիվներում ակտիվների, սեփական
կապիտալի և պարտավորությունների մնացորդները և շարժը արտացոլվում էին
առանձին ամբողջական խմբերով, օրինակ’ «Նյութեր» հաշվում նյութերի
սկզբնական մնացորդը կազմակերպությունում եղել է 1.500.000 դրամի, հաշվետու
ժամանակաշրջանում ստացվել են 2.150.000 (1.150.000 + 1.000.000) և ծախսվել
200.000 դրամի նյութեր, հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջում նյութերի մնացորդը
կազմել է 3.450.000 դրամ, բայց ինչպիսի նյութեր են եղել դրանք, որ տեսակից,
որքան և ինչ գումարի, այդ տփալները չկան «Նյութեր» հաշվում, մինչդեռ դա էական
է ակտիվների տփալ խմբի շարժի և մնացորդների վերաբերյալ պատկերացում
ունենալու համար, որը բացառիկ նշանակություն ունի կազմակերպության
տնտեսական գործունեությունը ճիշտ կազմակերպելու համար: Կամ վերցնենք
«Կրեդիտորական պարտքեր գնումների գծով» հաշիվը: Այս հաշվի մնացորդը
հաշվետու ժամանակաշրջանի սկզբին կազմել է 1.800.000 դրամ, որը հաշվետու
ժամանակաշրջանի ընթացքում ավելացել է ևս 1.000.000 դրամով և նվազել
2.500.000 (1.500.000 + 1.000.000) դրամով, հաշվի մնացորդը հաշվետու
ժամանակաշրջանի վերջին կազմել է 300.000 դրամ, բայց ո՞ր մատակարարներն են
46 ՍԻՆԹԵՏԻԿ ԵՎ ԱՆԱԼԻՏԻԿ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ
պարտք է առաջացել, այդ հարցերի պատասխանը հաշվում չենք գտնի:
Օրինակները կարող ենք շարունակել’ «Հիմնական միջոցներ», «Դեբիտորական
պարտքեր վաճառքների գծով», «Արտադրանք», «Անավարտ արտադրություն»,
«Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտք բյուջեին» և այլն: Ասվածից հետևում է,
որ մինչև այժմ մեր ուսումնասիրած ընթացիկ հաշվառումը խիստ ընդհանուր է և
կարիք ունի լրացումների, հետագա մանրամասնեցման: Այդ լրացումը կատարվում
է ընդհանուր սինթետիկ հաշվառման հետ միաժամանակ վարելով նաև
մանրամասնացված, անալիտիկ հաշվառում:
Մինչև այժմ ներկայացրեցինք սինթետիկ հաշիվներ, որոնց մեջ ակտիվները
կամ դրանց աղբյուրները հաշվառվում են ըստ առանձին խմբերի, գումարային
արտահայտությամբ:
Ընթացիկ հաշվառման ժամանակ սինթետիկ հաշիվներից շատերի համար
բացվում են անալիտիկ հաշիվներ, որոնցում արտացոլվում են սինթետիկ հաշվի
նույն տվյալները, այսինքն մնացորդը, ավելացումները, նվազեցումները և նոր
մնացորդը, բայց ոչ թե խմբային ընդհանուր գումարով, այլ յուրաքանչյուր տարրինն
առանձին վերցրած: Ընդ որում, ապրանքանյութական արժեքների շարժն ու
մնացորդները անալիտիկ հաշիվներում գրանցվում և արտացոլվում են
գումարաքանակային արտահայտությամբ, իսկ մնացած հաշիվներինը ըստ
անվանումի, ըստ նյութական պատասխանատու անձերի, ըստ ծախսերի առանձին
տեսակների, ըստ բյուջեի հետ ունեցած հարաբերությունների և այլն: Սինթետիկ և
անալիտիկ հաշիվների միջև կա փոխադարձ կապ, որն արտահայտվում է
հետևյալում, սինթետիկ հաշվի սկզբնական մնացորդը պետք է հավասար լինի դրան
կից բացված անալիտիկ հաշիվների սկզբնական մնացորդների հանրագումարին,
սինթետիկ հաշվի դեբետային շրջանառության գումարը’ անալիտիկ հաշիվների
դեբետային շրջանառությունների հանրագումարին, սինթետիկ հաշվի կրեդիտային
շրջանառության գումարը անալիտիկ հաշիվների կրեդիտային
շրջանառությունների հանրագումարին և վերջապես, սինթետիկ հաշվի վերջնական
մնացորդը պետք է հավասար լինի անալիտիկ հաշիվների վերջնական
մնացորդների հանրագումարին:
Անալիտիկ հաշիվները իրենց ձևով կարող են տարբեր լինել սինթետիկ
հաշիվների ձևից, բայց բնույթով նման են սինթետիկ հաշիվներին, ունեն երկու կողմ’
դեբետ և կրեդիտ, և գրանցումները կատարվում են միևնույն կանոններով:
Հաշվապահական ընթացիկ հաշվառման մեջ սինթետիկ և անալիտիկ
հաշիվների զուգահեռ, համատեղ վարումը կարևոր նշանակություն ունի ոչ միայն
կազմակերպության ակտիվների և դրանց գոյացման աղբյուրների հաշվառումը
ավելի օպերատիվ և ճկուն դարձնելու, բազմակողմանիորեն արտացոլելու, այլև
հաշվառման տփալները ստուգելու և հուսալիությունն ապահովելու տեսակետից:
Սինթետիկ և անալիտիկ հաշվառման փոխադարձ կապը ցույց տանք հետևյալ
օրինակով:
Գլխավոր գրքից և անալիտիկ հաշվառման գրանցամատյաններից վերցված
են «Նյութեր» և «Կրեդիտորական պարտք գնումների գծով» սինթետիկ և անալիտիկ
հաշիվների մնացորդները’ 2007 թ. հունվարի 1-ի դրությամբ:
Ըստ գլխավոր գրքի (սինթետիկ հաշվառման տվյալների) «Նյութեր» հաշվի
մնացորդը եղել է 12.290.000 դրամ: Ըստ հաշվառման գրանցամատյանի այն
գոյացել է հետևյալ նյութերի մնացորդների գումարից.
/V
47 3.8. ՍԻՆԹԵՏԻԿ ԵՎ ԱՆԱԼԻՏԻԿ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ
3.8. ՍԻՆԹԵՏԻԿ ԵՎ ԱՆԱԼԻՏԻԿ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ
3.8. ՍԻՆԹԵՏԻԿ ԵՎ ԱՆԱԼԻՏԻԿ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ
Տեղի ունեցած տնտեսական գործառնությունները սինթետիկ հաշվառման մեջ
արտացոլվում են հետևյալ կարգով:
Անալիտիկ հաշվառման մեջ յուրաքանչյուր նյութի և մատակարարի համար
բացվում է առանձին անալիտիկ հաշիվ, որի մեջ գործառնությունների հետևանքով
տեղի ունեցած փոփոխություններն արտացոլվում են հետևյալ կարգով.
«Փայտանյութ» (չափի միավորը’ խոր.մ)
«Փայտանյութ» (չափի միավորը’ խոր.մ)
3.8. ՍԻՆԹԵՏԻԿ ԵՎ ԱՆԱԼԻՏԻԿ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ
3.8. ՍԻՆԹԵՏԻԿ ԵՎ ԱՆԱԼԻՏԻԿ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ
3.8. ՍԻՆԹԵՏԻԿ ԵՎ ԱՆԱԼԻՏԻԿ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ
Հաշվետու ժամանակաշրջանի վերջին անալիտիկ հաշիվների տփալներով
կազմվում է անալիտիկ հաշիվների շրջանառության տեղեկագրեր, որոնց
հանրագումարային տվյալները համեմատվում են համապատասխան սինթետիկ
հաշիվների տվյալների հետ:
«Նյութեր» սինթետիկ հաշվին կից բացված անալիտիկ հաշիվների
շրջանառության տեղեկագիր
«Կրեդիտորական պարտքեր գնումների գծով» սինթետիկ հաշվին կից
անալիտիկ հաշիվների շրջանառության տեղեկագիր
«Կրեդիտորական պարտքեր գնումների գծով» սինթետիկ հաշվին կից
անալիտիկ հաշիվների շրջանառության տեղեկագիր
Այսպիսով, սինթետիկ և անալիտիկ հաշիվների շրջանառության տեղեկագրի
տվյալների համադրման արդյունքում ստուգում են կատարված գրանցումների
ճշտությունը և սինթետիկ հաշվառման տվյալներով կազմում սինթետիկ հաշիվների
շրջանառության տեղեկագիր:
52 ՍԻՆԹԵՏԻԿ ԵՎ ԱՆԱԼԻՏԻԿ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ
