ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄ ԵՎ ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ՊԼԱՆ
5.1. ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՀԱՏԿԱՆԻՇՆԵՐԸ
ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ Hashvapahutyun. Hashvapahakan hashvarum.
Ընթացիկ հաշվառման աշխատանքների ճշտությունը մեծ չափով
պայմանավորված է կատարված գործառնությունների առաջացրած
փոփոխությունների վերաբերյալ հաշվապահական թղթակցությունների ճիշտ
որոշմւսմբ: Դրա համար էլ հաշիվների թղթակցությունը որոշում են հաշվային
պատասխանատու աշխատողները:
Հաշիվների թղթակցությունը ճիշտ որոշելու համար պետք է լավ ճանաչել
հաշվապահական հաշվառման մեջ օգտագործվող բոլոր առաջին (սինթետիկ) և
երկրորդ կարգի հաշիվները, որոնց թիվն անցնում է մի քանի հարյուրից:
Օգտագործվող հաշիվները իրենց բովանդակությամբ, նշանակմամբ և դրանց
մեջ գրանցումներ կատարելու կարգով իրարից տարբերվում են, սակայն
հաշիվների տարբեր խմբեր ունեն ընդհանուր հատկանիշներ, և հաշիվների
խմբավորումը ըստ միանման հատկանիշների բավականին հեշտացնում է դրանց
ուսումնասիրությունը և օգտագործումը: Հաշիվների այդպիսի խմբավորումը
կոչվում է հաշիվների դասակարգում:
Հաշիվների դասակարգման մանրակրկիտ ուսումնասիրությունը
հնարավորություն է տալիս ավելի լավ ճանաչել յուրաքանչյուր հաշիվ, ճիշտ
գրանցումներ կատարել դրանցում:
Հաշիվները դասակարգվում են ըստ մի շարք հատկանիշների (գծապատկեր
5.1):
Գծապատկերում բերված հատկանիշներից մի քանիսին մենք արդեն ծանոթ
ենք: Դրանցից առաջինը հաշիվների դասակարգումն է ըստ հաշվեկշռի ակտիվում և
պասիվում գտնվելու հատկանիշի: Ըստ այս հատկանիշի բոլոր հաշիվները
բաժանվում են ակտիվային և պասիվային հաշիվների: Ակտիվային հաշիվները
հաշվեկշռի ակտիվի հոդվածների համար բացված հաշիվներն են, իսկ պասիվային
հաշիվները’ հաշվեկշռի պասիվի հոդվածների համար բացված հաշիվները: Կան
նաև ակտիվա-պասիվւսյին հաշիվներ: Հաշիվների այս բաժանումը բացառիկ
կարևոր նշանակություն ունի կատարված գործառնությունների առաջացրած
փոփոխությունները հաշիվներում ճիշտ գրանցելու համար: Մեգ հայտնի է նաև
հաշիվների ստորաբաժանումը սինթետիկ և անալիտիկ հաշիվների ելնելով
դրանցում տվյալների արտացոլման մանրամասնեցման աստիճանից: Ըստ այս
հատկանիշի հաշիվները բաժանվում են նաև առաջին կարգի (սինթետիկ) և երկրորդ
կարգի (ենթահաշիվներ) հաշիվների: Երկրորդ կարգի (ենթահաշիվներ) հաշիվները
բացվում և օգտագործվում են առաջին կարգի (սինթետիկ) հաշիվներին կից,
օրինակ «Նյութեր» առաջին կարգի (սինթետիկ) հաշվին կից բացվում են հետևյալ
երկրորդ կարգի (ենթահաշիվներ) հաշիվները. «Հումք և նյութեր», «Գնովի
կիսապատրաստուքներ, համալրող շինվածքներ և դետալներ», «Վառելիք», «Տարա
և տարանյութեր», «Պահեստամասեր», «Շինանյութեր», «Գյուղատնտեսական
նշանակության նյութեր», «Վերամշակման հանձնված նյութեր», «Այլ նյութեր»:
Երկրորդ կարգի հաշիվները ավելի մանրամասն կուսումնասիրենք ավելի ուշ:
72 ԳԼՈՒԽ 5. ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄ ԵՎ ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ՊԼԱՆ: 5.1. ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՀԱՏԿԱՆԻՇՆԵՐԸ:
ԳԾԱՊԱՏԿԵՐ 5.1. ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄԸ
Ըստ հաշվապահական հաշվեկշռի հետ ունեցած կապի և հաշիվներում
գրանցումներ կատարելու եղանակի հաշիվները բաժանվում են
ա) հաշվեկշռային հաշիվներ
բ) արտահաշվեկշռային հաշիվներ
Հաշվեկշռային հաշիվները մեր կողմից ուսումնասիրված ակտիվային և
պասիվային հաշիվներն են, որոնցում գրանցումները կատարվում են կրկնակի
գրանցման եղանակով: Արտահաշվեկշռային հաշիվները չեն արտացոլվում
հաշվեկշռում: Գրանցում գրանցումները կատարվում են սովորական գրանցմամբ:
Սովորական գրանցման ժամանակ կատարված գործառնության գումարը
գրանցվում է արտահաշվեկշռային հաշվի կամ դեբետում (եթե ավելացում է), կամ
կրեդիտում (եթե նվազեցում է):
Արտահաշվեկշռային հաշիվները նախատեսված են կազմակերպությանը
չպատկանող, սակայն նրան ի պահ տրված ապրանքանյութական, դրամական
միջոցների հաշվառման համար:
у Արտահաշվեկշռային հաշիվներ խմբի մեջ ներառվում են.
^ ա) Կազմակերպությանը չպատկանող ոչ ընթացիկ ակտիվները հաշվառող
հաշիվներ
73 ԳԼՈՒԽ 5. ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄ ԵՎ ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ՊԼԱՆ: 5.1. ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՀԱՏԿԱՆԻՇՆԵՐԸ:
բ) Կազմակերպությանը չպատկանոդ ապրանքանյոլթական արժեքները
հաշվառող հաշիվներ
գ) Կազմակերպությանը չպատկանոդ դրամական միջոցները և արժեթղթերը
հաշվառող հաշիվներ
դ) Պայմանական պարտավորությունները և ակտիվներ հաշվառող հաշիվներ
(գծապատկեր 5,2):
Տնտեսական միջոցների և գործընթացների տնտեսական բովանդակությունից
ելնելով հաշիվները ստորաբաժանվում են հետևյալ խմբերի, ակտիվները
հաշվառող հաշիվներ, սեփական կապիտալը հաշվառող հաշիվներ,
պարտավորությունները հաշվառող հաշիվներ, գործունեության արդյունքները
հաշվառող հաշիվներ, կառավարչական հաշվառման հաշիվներ:
Հաշվապահական հաշիվները դասակարգվում են նաև հաշիվներում
ակտիվների և գործընթացների արտացոլման մեթոդից ելնելով, այսինքն նկատի են
առնվում այն հանգամանքները, թե ինչպես են հաշվառվում ակտիվները և
գործընթացները այդ հաշիվներում, ինչ են նշանակում այդ հաշիվների դեբետը և
Կրեդիտը, շրջանառություններն ու մնացորդները: Այս դասակարգման հիմքում
հաշիվների նշանակումն է ու կառուցվածքը:
74 ԳԼՈՒԽ 5. ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՈՒՄ ԵՎ ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ՊԼԱՆ: 5.1. ՀԱՇԻՎՆԵՐԻ ԴԱՍԱԿԱՐԳՄԱՆ ՀԱՏԿԱՆԻՇՆԵՐԸ:
