24.5. ԾԱԽՄՈՒՄՆԵՐԻ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ԵՎ ԻՆՔՆԱՐԺԵՔԻ ԿԱԼԿՈՒԼԱՑՄԱՆ ՆՈՐՄԱՏԻՎԱՅԻՆ ՄԵԹՈԴԸ
ՀԱՇՎԱՊԱՀԱԿԱՆ ՀԱՇՎԱՌՈՒՄ Hashvapahutyun. Hashvapahakan hashvarum.
Ледниковый период. Екатерина Варнава и Максим Маринин — «Ari Im Sokhag». — Արի իմ սոխակ:
Արտադրության ծախսումների հաշվառման և արտադրանքի ինքնարժեքի
կալկուլացմսւն նորմատիվային մեթոդը կիրառվում է վերամշակող
արդյունաբերության ճյուղերում’ բարդ տեխնոլոգիա ունեցող զանգվածային և
սերիական արտադրություններում: Այս մեթոդի դեպքում արտադրանքի թողարկման
համար անհրաժեշտ առանձին ծախսումները հաշվւսռվում են նորմատիվային
կալկուլյացիաներով նախատեսված ընթացիկ նորմաներով: Թողարկված
արտադրանքի փաստացի ինքնարժեքը որոշվում է ընթացիկ նորմաներով որոշված
նորմատիվային ծախսումների, նորմայից շեղումների և նորմաների
փոփոխությունից գոյացած տարբերությունների հանրահաշվական գումարով:
Հաշվարկը կատարվում է հետևյալ բանաձևով.
ԻՓ= Իօ+Շօ+Նփ,
որտեղ’
հփ-թողարկման փաստացի ինքնարժեքը,
հ օ _ նորմատիվային ինքնարժեքը,
Շօ — նորմատիվային ծախսումներից շեղումները(+,-),
Նփ -նորմաների փոփոխության ազդեցությունը^,-):
Արտադրության ծախսումների նորմատիվային մեթոդի կիրառման
անհրաժեշտ պայմաններն են.
• նորմատիվային տնտեսության ստեղծումը (նորմաների
սահմանումը),
• նորմայից շեղումների հաշվառումը և վերլուծություն’ ըստ
պատճառների և մեղավորների
• նորմաների փոփոխությունների հաշվառումը
• ըստ ծախսումների ձևավորման կենտրոնների և ըստ
կալկուլյացիայի օբյետների ինքնարժեքի հաշվարկումը:
Նորմատիվային տնտեսությունը յուրաքանչյուր կալկուլյացիոն օբյեկտի
ինքնարժեքում ներառվող բոլոր ծախսումների (հիմնականում փոփոխուն)
նորմատիվային մեծությունների սահմանումն է դրամական արտահայտությամբ:
Նորմատիվների հաշվառման համար օգտագործում են տեխնիկական,
տեխնոլոգիական, նախագծային, ֆինանսական փաստաթղթերում պարունակվող
տեղեկատվությունը: Նյութական ծախսուների գծով նորմաների հաստատման
ժամանակ հաշվի է առնվում օգտագործվող նյութի որակը, տեխնոլոգիական
կորուստները և տվյալ ծախսի վրա օբյեկտիվորեն ազդող այլ գործոնների
ազդեցությունը: Հաշվի առնելով օգտագործվող նյութերի նկատմամբ ներկայացված
պահանջները կազմակերպության գնումների բաժինը որոշում է օգտագործվող
490 ԾԱԽՄՈՒՄՆԵՐԻ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ԵՎ ԻՆՔՆԱՐԺԵՔԻ ԿԱԼԿՈՒԼԱՑՄԱՆ
ՆՈՐՄԱՏԻՎԱՅԻՆ ՄԵԹՈԴԸ
նյութերից յուրաքանչյուրի գինը: Քանակի և գնի արտադրյալը նորմատիվս#
ծախսի մեծությունն է: Աշխատանքային ծախսումների գծով նորմատիվներ
սահմանվում են ըստ առանձին գործառույթների (օպերացիների): Նմանասփպ
նորմատիվներ են սահմանվում արտադրանքի պատրաստման համս*
օգտագործվող սարքավորումների, մեքենաների մսւշվածության, նորոգմս^,
սպասարկման և այլ ծախսումների համար: Նորմատիվների սահմանման Ժամանս4|
հաշվի չեն առնում խոտանի, պարապուրդների և ժամանակի \պլ
անարտադրողական կորուստների ազդեցությունը:
Հաշվետու ժամանակաշրջանի սկզբին սահմանված նորմատիվների հիմսճ
վրա կազմվում Է միավոր արտադրանքի նորմատիվային կալկույացիան, ուտ
օգտագործվում Է թողարկման ծավալի նորմատիվային ինքնարժեքը որոշել*
համար:
Հաշվետու ժամանակաշրջանում ահազանգող փաստաթղթերի հիման վրա
(արտադրական զեկուցագրեր, արտաժամյա աշխատանքի տսսբելներ, խոտաէ
արտադրանքի ակտեր, պարապուրդի հաշվառման թերթիկներ և այլն) հաշվարկվող
են նյութերի, աշխատավարձի և այլ ծախսումների գծով շեղումներն ա.
կորուստները, և վերլուծվում’ ըստ առաջացման պատճառների և մեղավորների:
Փաստացի ինքնարժեքը հաշվելիս հաշվի են առնում նաև նորմաներ
փոփոխության ազդեցությունը, որը կարող է լինել դրական կամ րացասակսք
կախված առանձին գործոնների ազդեցության չափից: Օրինակ’ եթէ
կազմակերպությունը օգտագործի ավելի նոր տեխնոլոգիա, ապա հնարավոր I
նյութերի, աշխատավարձի կամ այլ ծախսումների նորմաների կրճատում: Նյութեի
ձեռք բերման գների, ծառայությունների սակագների, կամ աշխատավարձ
վարձաչափերի աճը կհանգեցնի համապատասխան ծախսումների գծով նորմանեյփ
աճին:
Արտադրական ծախսումների սինթետիկ հաշվառումը կազմակերպվում է
համապատասխան կալկույացիոն հաշիվներով: Սկզբում 811 «Հիմնակսճ
արտադրություն» հաշվում կուտակվում Է նորմատիվային ինքնարժեքը’
ծախսումների համապատասխան կալկուլյացիայի հոդվածներով : Որից հեսա
կատարվում Է նորմատիվային ինքնարժեքի ճշգրտումը’ կախված նորմաների
փոփոխության և նորմայից շեղումների հետ (դրական կամ բացասական նշանով):
Կառավարչական հաշվառման հաշիվների կազմում նորմատիվային ծախւՓց
շեղումների և նորմաների փոփոխության ազդեցության հաշվառման համսփ
առանձին սինթետիկ հաշիվներ նախատեսված չեն: Հետևաբար, ինքնարժեքի
ճշտումը և փաստացի ինքնարժեքի ամփոփ հաշվարումը պետք է կատարվի 811
«Հիմնական արտադրություն» հաշվում, իսկ անալիտիկ հաշվառման մեջ կարելի !
նույն կալկուլյացիայի օբյեկտի համար նախատեսել երեք առանձին հաշիներ.
1. նորմատիվային ծախսումներ,
2. նորմատիվային ծախսումներից շեղումներ,
3. նորմաների փոփոխության ազդեցություն:
Յուրաքանչյուր հաշվի տակ հաշվառումը տարվում Է ըստ ծախսումներ
համապատասխան հոդվածների:
Ըստ հաշվային պլանի ընձեռնած հնարավորությունների կազմակերպություն
կարող է 8-րդ դասի հաշիվների կազմում ավելացնել համապատասխան սինթետ|4|
հաշիվներ նորմատիվային ինքնարժեքից շեղումները արտացոլելու և 811
«Հիմնական արտադրություն» հաշվին վերագրելու համար:
491 ԾԱԽՄՈՒՄՆԵՐԻ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ԵՎ ԻՆՔՆԱՐԺԵՔԻ ԿԱԼԿՈՒԼԱՑՄԱՆ
ՆՈՐՄԱՏԻՎԱՅԻՆ ՄԵԹՈԴԸ
Նորմատիվային մեթոդով ինքնարժեքի կալկուլյացիա
Ծախսումների հաշվառման նորմատիվային մեթոդի առանձին տարրեր
կիրառելի Են մյուս մեթոդներով ինքնարժեքի հաշվառման և կալկուլացման
ժամանակ:
Արտադրության ծախսումների հաշվառման և կալկուլացման նորմատիվային
մեթոդի կիրառման առնձնահատկությունները ներկայացնենք հետևյալ օրինակով:
«Գարուն» ԲԲԸ-ն մասնագիտացվել է տղամարդու վերնաշապիկների
արտադրության մեջ: Ըստ արտադրական ծրագրի հաշվետու ժամանակաշրջանում
պետք է թողարկվի 200 վերնաշապիկ: Փորձարարական լաբորատորիան և
տեխնոլոգիական բաժինք սահմանել են նյութածւսխսի նորմաները և աշխատանքի
վարձատրության վարձագները ըստ տեխնոլոգիական գործառնությունների:
Միատեսակ ֆոնդսւտարության պատճառով, կարի մեքենաների և օգտագործվող
մյուս սարքավորումների մաշվածության, նորոգման և տեխնիկական սպասարկման
ծախսումները’ ըստ արտադրատեսակների բաշխվում են թողարկման ծավալի
հարաբերակցությամբ, իսկ մյուս անուղղակի արտադրական ծախսումները
ուղղակի արտադրական ծախսումների հարաբերակցությամբ: Թողարկված
վերնաշապիկների ինքնարժեքի հաշվարկը ներկայացնենք 24.6 աղյուսակում:
Ըստ նախապատրաստական արտադրամասի պետի զեկուցագրի
արտադրական ծրագրի կատարման համար անհրաժեշտ քանակի գործվածքի
492 ԾԱԽՄՈՒՄՆԵՐԻ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ԵՎ ԻՆՔՆԱՐԺԵՔԻ ԿԱԼԿՈՒԼԱՑՄԱՆ
ՆՈՐՄԱՏԻՎԱՅԻՆ ՄԵԹՈԴԸ
բացակայության պատճառով ձևարան է ուղարկվել նմանատիպ գործվածք, որի Ш
նախատեսվածից թանկ է 250 դրամով: Ըստ հաշվարկների 200 վերնաշասփ|>
հաշվով գերածախսի գումարը եղել է 50 000 դրամ: Գործվածքի փոխեք*
պատճառով 2 տեխնոլոգիական օպերացիա կրճատվել է, որի հետևանքի
աշխատանքային ծախսումները միավորի հաշվով կրճատվել են 100դրաճտ1
հետևաբար 200 վերնաշւսպիկինը’ 20.000 դրամով: Մնացած ծախսումները մնսւցյկ
են նույնը: Հաշվետու ժամանակաշրջանում վերանայվել են օժանդակ նյութեի,
ծախսի նորմաները (1 միավորի համար ավելացել է 30 դրամով)’ կապւխէ
օժանդակ նյութերի գների բարձրացման հետ: Հոսքային գծի վերկառուցճա1
հետևանքով նվազել է կարի մեքենաների սպասարկման ծախսերը (մեկ միավոր
համար նվազել 140 դրամով):
Կառավարչական հաշվառման մեջ կատարված ծախսումների հաշվառումը Լ
փաստացի ինքնարժեքի ձևավորումը կատարվում Է հետևյալ թղթակցություններով
Հաստատված նորմաներով թողարկման ծավալի նորմատիվս#
ինքնարժեքի ձևավորումը.
Դտ 811 «Հիմնական արտադրություն» 970.0®
Կտ 211 «Նյութեր» 640.001
Կտ 527 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր 200.008
աշխատավարձի և այլ կարճաժամկետ հատուցումների
գծով»
Կտ 525 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր պարտադիր
սոցիալական ապահովագրության գծով» 30.008
Կտ 521 «Կրեդիտորական պարտքեր գնումների գծով» 60.0®
Կտ 813 «Անուղղակի արտադրական ծախսումներ» 40.008
Նորմատիվայինից փաստացի ծախսումների շեղումների գումար*!
ձևակերպվում Է.
Դտ 811 «Հիմնական արտադրություն» 27.000
Կտ 211 «Նյութեր» 50.008
Կտ 527 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր (20.00fi|
աշխատավարձի և այլ
կարճաժամկետ հատուցումների գծով»
Կտ 525 «Կարճաժամկետ կրեդիտորական պարտքեր պարտադիր (3.00Ц
սոցիալական ապահովագրության գծով»
Տեխնոլոգիական նորմաների փոփոխության արդյունքում ձևավորվօէ
տարբերությունների գումարով ձևակերպվում է.
Դտ 811 «Հիմնական արտադրություն» (2.00fi|
Կտ 211 «Նյութեր» 6.008
Կտ 813 «Անուղղակի արտադրական ծախսումներ» (8.00Տ|
Վերոհիշյալ ձևակերպումների արդյունքում 811 «ՀիմնակաՏ
արտադրություն» հաշվի դեբետում կուտակված ծախսումները թողարկփւ*
արտադրանքի փաստացի ինքնարժեքն Է:
493 ԾԱԽՄՈՒՄՆԵՐԻ ՀԱՇՎԱՌՄԱՆ ԵՎ ԻՆՔՆԱՐԺԵՔԻ ԿԱԼԿՈՒԼԱՑՄԱՆ
ՆՈՐՄԱՏԻՎԱՅԻՆ ՄԵԹՈԴԸ
Hashvapahutyun. Hashvapahakan hashvarum. Karavarchakan hashvarum. Kalkuliacman normativayin method.
