ՏԱՍՆԵՐԿՈՒ ԿԱՆՈՆ, ՈՐՈՆՑ ԿԱՏԱՐՈՒՄԸ ԹՈՒՅԼ է ՏԱԼԻՍ ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՀԱԿԵԼ ԶԵՐ ՏԵՍԱԿԵՏԻՆ

Երրորդ մաս. ՏԱՍՆԵՐԿՈՒ ԿԱՆՈՆ,
ՈՐՈՆՑ ԿԱՏԱՐՈՒՄԸ ԹՈՒՅԼ է ՏԱԼԻՍ
ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՀԱԿԵԼ ԶԵՐ ՏԵՍԱԿԵՏԻՆ

Գ լ ո ւ խ ա ռ ա ջ ի ն
ԱԻՃԱՐԱՆՈԻԹՅԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿ ՀԱՂԹՈՂՆԵՐ ԶԵՆ ԼԻՆՈՒՄ
Պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո մի անգամ երեկոյան
Լոնդոնում ես չափազանց արժեքավոր գաս ստացա։ Այդ ժամանակ ես՛
սրր Ռոսս Սմիթի մենեջերն էի։ Պատերազմի ժամանակ Ռոսսը Պաղես֊
տինոլմ մարտնչած ավստրալիական աս-օդաչու էր, իսկ խաղաղութեան
Հռչակումից հետո նա զար մացրեց ողջ մարդկությանըճ երեսուն օրում
անցնելով երկրագնդի կեսը։ Նրանից առաջ դեռ ոչ ոք չէր փորձել կա-
տարել այդպիսի սխրանք։ Գա հսկայական սենսացիա առաջացրեց։-
Ավստրալիական կառավարությունը Սմիթին հանձնեց հիսուն հազար դ ո ֊
Լար, Ան գլի աչի թագավորը նրան ազնվականի կոչում շնորհեց, և մի
որոշ ժամանակ նա դարձավ բրիտանական դրոշի ներքո գտնվող ա մ ե ֊
նահայտնի մարդըՀ Բրիտանական կայսրության Լինդրերգը։ Մի երեկո
ես ներկա էի սըր Ռոսսի պատվին տրվող ճաշկերույթին> և ճաշի ժ ա մ ա ֊
նակ ի մ սեղանակիցը պատմեց հետևյալ մեջբերման վրա հիմնված մի
զվարճալի պատմություն» « . . . Աստվածությունն ավարտին է հասցնում
մեր ձեռնարկները, անկախ մեր որոշումներից.. .)>։
Պատմողը ն շ ե ց , որ ա յգ մեջբերումն Աստվածաշնչից է ։ Նա ս խ ա լ ֊
քվում էր ։ Ես դա գիտեի։ Ես. դա ստույգ գիտեի։ Այդտեղ չնչին տ ա րա ֊
կ ո լյս ?ա ն գա մ չէր կարող էինևլ։ Եվ դրա համար էլ, ձգտելով иեփական
նշանակալիության գիտակցությունս ամրապնդել և ց ո ւյց ս*ա[ ի մ գ ե ֊
12 Т
րազա ն ցո ւթ յուն ը , ինքս ինձ նշանակեցի անկոչ և ան ցան կա լի դատավ
ո ր , անհրաժեշտ համարելով ուղղել նրա սխալը։ Վերջինս համառորեն
իրենն էր պնդում։ Ե*նչ։ Շեքսպիրի՞ց է ։ Չ ի ‘ կարող պատահել։ Անհեթ
ե թ ո ւթ յո ւ ն է ։ Այդ մեջբերումն Աստվածաշնչից է ։ Եվ ինքը դա հաս-
տատ գիտի։
նա նստել էր ի մ աջ կողմում, իսկ ձախում ի մ վաղեմի բարեկամ
•Ֆրենկ Հեմոնդն էր։ Հեմոնդը երկար տարիներ զթաղվել էր Շեքսպիրի
ուսումնասիրությամբ։ Այդ պատճառով էլ պատմողը և ես պայմտնավորվեցինք
ա յդ հարցի լուծումը հ անձնել Լեմոն դին։ Վերջինս ուշադրությամբ
լսե ց մ ե զ , սեղմեց ոտքս և ասաց. «Գ ե յլ, դուք սխալվում
ե ք ։ Այդ պարոնն իրավացի է ։ Մեջբերումն իսկապես Աստվածաշնչից է))։
Երեկոյան, երբ մենք միասին տուն էինք վերադառնում, Հեմոնդին
ասացի. «Ֆ ր ենկ , չէ ՞ որ դու գիտեիր, որ այդ մեջբերումը Շ ե ք սպ ի ֊
քԻՏ է))։
«Գ ե , իհարկե,— պատասխանեց նա։— <XԼամլետ)), հինգերորդ գործողություն,
երկրորդ պատկեր։ Բայց մ են ք , թանկագին Գ ե յլ, տոնական
հրեկո յի հյուրեր էին ք։ ԵնչոՒւ ապացուցել մ արդուն, որ նա իրավացի
հ Է։ Մի՞թե դա կստիպի նրան ձեզ լավ վերաբերվել։ Ինչո՞ւ նրան հնարավ
որություն չտալ փրկելու իր հեղինակությունը։ նա ձեր կարծիքը չէր
հարցնում։ Նա դրա Կարիքը չուներ։ Ուրեմն, ի նչո՞ւ վիճել նրա հետt
Միշտ խուսափեք սուր անկյուններիցս։
«Միշտ խուսափեք սուր անկյուններից» : Այն մարդը, որ ասել է
ա յս խոսքերը, արդեն կենդանի չէ , բա յց ինձ տված նրա դասը պահպանել
է իր գործունությունը մինչե օրս։
Այդ դասն ինձ չափազանց անհրաժեշտ էր, որովհետև ես անուղղե-
չի վիճաբանող էի։ Պ ա տ ան եկ ութ յա ն տարիներին վիճում էի եղբորս
հետ ցանկացած առիթով։ Քոլեջոլմ ուսումնասիրեցի տրամաբանություն
Ji փաստարկման արվեստ և մասնակցեցի բանավեճի մ ր ցո ւյթ նե ր ի ։ Մ ի ֊
սուրին հռչակված էր իր վիճաբանության սիրահարներով, իսկ ես ծնվել
ե մ հենց այնտեղ։ Ես ոչնչի չէի հավատում։ Ավելի ուշ Նյոլ Տորքում ես
դասավանդում էի բանավիճելու փաստարկումներ օգտագործելու արվեստը
և մի ժամանակ, որքան էղ ամոթալի է այդ խոստովանելը, պատրաստվում
էի այդ հարցերի վերաբերյալ գիրք գրել։ Այն ժամանակից
ի վեր ե и լսել և քննադատական վերլուծության եմ ենթարկել հազարավոր
բանավիճային ե լույթներ, ինքս եմ դրանց մասնակցել և հեվւևել
դրանց արդյունքներին։ Այդ ամենի հետևանքով եկա այն եզրակացու-
թ յա ն , * ր աշխարհում գո յո ւթյո ւն ունի վեճում հաղթելու մ իա յն մի մի-
128
J «Яг Դա նրանից խուսափելս է ։ Խուսափեք վեճերից, ինչպես կաշխատեք
Փրկվել երկրաշարժից կամ բոժոժավոր օձի հետ հանդիպումից։
Տասը վեճից ինն ավարտվում է նրանով, որ մասնակիցներից յո ւ րաքանչյուրը
առաշվանից ավելի շատ է համոզվում իր բացարձակ իրավա
ցի ո ւթ յա ն մ ե չ ։
Վիճաբանության ժամանակ հաղթողներ չեն լի նո ւմ ։ Չեն լինում,
■որովհետև, եթե վեճում դուք պարտվել եք, նշանակում է պարտվել եք,
ի ս կ եթե հաղթել եք, ապա նույնպես պարտվել ե ք ։ Ինչո՞ւ։ Ենթադրենք,
թ ե դուք հաղթանակ եք տարել ձեր զրուցակցի հանդեպ, ջարդուփշուր
=եք արել նրա փաստարկները և ապացուցել, որ նա ПОП COmpOS m e n t i s 1*
■Հետո՞ ի նչ։ Դուք ձեզ հիանալի կ զ գա ք ։ Իսկ նա ՞։ Դուք ստիպել եք
Ֆրան զգալ ձեր գերազանցությունը։ Դուք վիրավորել եք նրա ինքնասի
ր ո ւթ յո ւնը ։ նա կվշտանա ձեր հաղթանակով։ Իա յց չ է ՞ որ,
«Մարդը, որին համոզել են հակաոակ իր կամքի,
Նույնիսկ ակամա շի հրաժարվի իր կարծիքից»:
«Փենն մ յո ւ չյո ւ ել լա յֆ ինշոլրեն и ք ո մ փ ընիշ> ապահովագրական
ը ն կ երութ յունը իր գործակալների համար հաստատել է մի խիստ կան
ո ն . « Մի ‘ վ ի ճ ե ք » ։
Վաճառելու իսկական արվեստը վեճում չի կայանում։ Այն ն ո ւյն ի
ս կ հեռավոր ձևով վեճ չի հիշեցնում։ Այղ ձևով մարդուն համոզել ան՛հնարին
է ։
Ահա ձեզ օրինակ։ Մի քանի տարի առաջ ի մ խ մ բեր ի ց մեկն ը ն դունվեց
Պատրիկ 0 ‘ Հ ե յը անունով կռվարար մի իռլանդացի։ նա քիչ
կ րթ վա ծ մարդ էր, բա յց որքան էր սիրում վեճերի մեջ մտ ն ե լ։ Ժամանակին
նա աշխատ՛ել էր որպես վարորդ և եկել էր ինձ մոտ, որովհետև
անհաջող կերպով փորձում էր զբա ղվ ե լ բեռնատար ավտոմեքենաների
ա ռևտրով։ Նրան տված մի քանի հարցերի միջոցով ես պա բզ ե ցի այն
Փաստը, որ նա •մշտապես վիճում է հատկապես նրանց հետ, ում հետ
աշխատում է առևտուր անե՛լ և վերջիններիս տրամադրում է իր դ եմ ։
Փթե պոտենցիալ գնորդը որևէ անհարգալից բան էր ասում Պատի առաջարկած
բեռնատարն՛երի մա՛սին,, նա մ ոլե գնում էր և անմիջապես
հարձակվում գնորդի ՛վրա։ Այդ օրերին վեճերի ժամանակ հաճախ վեր-
ջին ի ասքը Պատն էր ասում։ Հետագայում նա ինձ ասաց. « Որևէ մեկի
1 Ntfn compoc mentis (լատ.)— իէլքը գլխիե չէ։
& Ղ. Քարնեգի
129
առանձնասենյակից դուրս գալիս հաճախ ինքս ինձ ասում ե մ , «Դ ե , Սա
ց ո ւ յց տվեցի այդ տիպին »։ ճիշտ է, նրան մերկացրի, բա յց դրա փոխարեն
ոչինչ չվա ճա ռ ե ցի »։
Իմ առաջին խևդիրը ոչ թե աչն է բ ։ որ Պատրիկ 0 ’ Հ ե յրի ն լավ խ ո —
սել սովորեցնեմ. նախ անհրաժեշտ էր սովորեցնել ձեռնպահ մնալ խ ո ֊
սակցություննեբից և խուսափել բանավեճերից։
ներկալումս 0* Հ ե յր ը ն յո լ Յորքի «Ուաչթ մոտոր քոմփընի)) ֆ ի ր —
մալի լավագույն առևտրական գործակալներից է ։ Ինչպե՞ս հաջողվեց
նրան հասնել աչդ բա նին ; Ահա թ ե ինչ է պատմում աչդ մասին ի ն ք ը *-
ձԱչժմ, եթե մտնում եմ գնորդի առանձնասենյակ և նա ասում է , ((Ի՞նչ։
Ուաչթչան բեռնատա՞ր։ Ղա անպետք բան է ։ Ես աչն ձրի էլ չեմ վ ե ր ց նի
։ Ես պատրաստվում եմ գնել այսինչի բ ե ռ ն ա տ ա ր ը Ե ս պատասխա֊
նում ե մ . «Լսեք, բարեկամս յ Այնինչի բեռնատարը էաՎ մեքենա*
է ։ Եթե դո*֊Ք գնեք այնինչի բեռնատարը# շեք սխալվի։ Ա յգ
բեռնատարները պատրաստվում են մի հիանալի ֆիրմայի կողմից it
վաճառվում են լավ մարդկանց միջոցով))։
Այդ ժամանակ նա ոչինչ չունի ասելու։ Վիճելու առիթ չկ ա։ Եթե՛ նա՛
հայտարարում է, որ այնինչի բեռնատարն ամենալավ մեքենան է, իսկ
ես հաստատում եմ , որ դա հենց այդպես է, նա ստիպված է կա ն գ
առնել։ նա չի կարող ամբողջ օրը կրկնել, որ «դա ամենալավ մեքենան
է » , եթե ես նրա հետ համաձայն ե մ ։ Այնուհետև մենք դադարում ենք-
խոսել այնինչի մասին, և ես սկսում եմ պատմել ուայթյան բեռնատարի
արժանիքների մասին։
Մի ժամանակ այդպիսի փոխադարձ հայհոյանքն ինձ կատաղեցնում
էր ։ Ես սկսում էի վիճել, ընղդիմախոսել այնինչի բեռնատարների արժանիքներին,
և որքան շատ էի հա յհոյում նրանց, այնքան ավելի շատ
էր գովաբանում վերջիններին ի մ պոտենցիալ գնորդը, իսկ որքան շատ
էր ինքը նրանց գովաբանում, այնքան ավելի շատ էր ինքն իրեն համոզում
ի մ մրցակցի արտադրանքի արժանիքների մեջ։
Ա յժմ , երբ հետ եմ նայում , ապշում եմ, թե ինչպես է ինձ ը նդ հանրապես
հաջողվել որևէ բան վաճառել։ Ես երկար տարիներ եմ վատնել
վիճարանությունների ու կռիվների վ րա ։ Հիմա բերանս փակի տակ
եմ պահում։ Դա փոխհատուցվում է » ։
Ծեր իմաստուն թեն Ֆրանկլինն ասում էր. «Եթե վիճում եք, գր գը ո ֊-
վում և հակաճառում, դուք երբեմն կարող եք հաղթանակ տանել, սակայն
ա յդ հաղթանակն անիմաստ կլինի, քանզի դուք երբեք ձեռք չե ք
բե րի ձեր հակառակորդի բարեհաճությունը»։
130
Այղ պատճառով, ինքներդ որոշեք, թե ինչ կնախընտրեիք. ձևա-
տկան, ցուցադրական հաղթանա՞կ, թե բարեհաճ վերաբերմունք։ Միաժա՜մանակ
և մ եկին, ն մյուսին հասնելը հազվադեպ է հաջողվում։
« Բոստոն տրենսկրիպտ» ամսագրում մի անգամ տպագրված էր
բա զմ ի մա ստ մի բանաստեղծություն.
Աստ հանգչի մարմինն Ուիլամ Ջեյի,
Սեփական անձի իրավացիության կրքոտ պաշտպանի:
Իրավացի էր նա, թե’ անիրավ, ;
Մահն ամենևին այդ հաշվի չաոավ:
Դո լք կարող եք իրավացի լի նե լ, բացարձակորեն իրավացի’ ապացո
ւցե լո վ ձեր տեսակետը, սակայն զրուցակցին համոզելու ձեր բոլոր
փորձերը, հավանաբար, կմնան նույնքան անիմաստ, որքան եթե դուք
•սխալված լինե իք։
Ուիլյամ Ջ > Մ ա կ ֊Ա դ ո լն ‘ Վոլդրո Վիլսոնի վարչակազմում ֆինանսների
նախարար, պնդում էր, որ իր բա զ մա մ յա ակտիվ քաղաքական
•գործունեության շնորհիվ նա յո ւրա ցր ե ց , որ «անկիրթ մարդուն հաղթել
փաստարկների օ գնո ւթյա մ բ , հնարավոր չ է ։
Անկի ր թ մ արդուն։ Դա չափազանց մ ե ղ մ է ասված, պարոն Մ ա կ ֊
էԱդու։ Եմ փորձն ասում է, որ խոսքային մենամարտում ցանկացած
մա ր դ ո ւ, անկախ նրա մտավոր զարգացումից, դրեթե անհնար է ստի-
■պել փոխել իր կարծիքը։
Օրինակ, եկամտահարկի գծով խորհրդատու Ֆրեղերիկ Ա. Փարսոն-
սը մի ամբողջ ժամ վիճում և հակառակում էր պետական հարկային
տեսչի հետ։ Խոսքը ինը հազար դոլար գումարի մասին էր։ Փարսոնսը
<պնդում էր, որ այդ ինը հազարը, փաստորեն, անհուսալի պարտք է ,
որը երբեք իրեն չի վերադարձվի։ Եվ որ այդ գումարը պետք չէ հարկի
տակ գն ել։ Անհուսալի պարտք, ինչպե՞ս չ է ,— ըննղիմացավ տեսուչը։ —
Հարկը պետք է վճարվի» ։
«Տեսուչը սառնարյուն, մեծամիտ և համառ մարդ էր,— ավելացրեց
‘Փարսոնսը’ պարապմունքների ժամանակ շարադրելով ա յդ պատմութ
յո ւն ը ։— նրան խելքի բերե լու և փաստերով համոզելու փորձերը ժամանակի
զուր կորուստ է ի ն … Որքան շատ էինք վիճում, այնքան ավելի
՛էր համառում։ Այդ ժամանակ ես որոշեցի խուսափել հետագա վեճերից,
թ ե մա ն փոխել և նրան որևէ հաճելի բան ասել։
Եվ ես ասացի. «Մտածել է պետք, դա շատ չնչին հարց է իսկապես
131
կարևոր և դժվար խնդիրների համ ե մ ա տ ոլթ յա մ բ , որոնք դուք ստիպված
եք լինում լո ւծ ե լ։ Ես ինքս ուսումնասիրել եմ հարկային խ նդ ի ր նե րը ։
Սակայն ի մ գիտելիքները ստացել եմ գրքերից, իսկ ձերը հիմնված են
անմիջական գործնական փորձի վրա։ ժամանակ առ ժամանակ ես ափսոսում
եմ , որ ի մ աշխատանքը նման չէ ձերին։ Ես շատ բան կսովոր
եի» ։ Եմ յուրաքանչյուր բա ռն անկեղծ էր։
Այդ Ժամանակ տեսուչը բազկաթոռի մեջ ուղղվեց, հետ ընկավ й
սկսեց մանրամասնորեն խոսել իր աշխատանքի մասին և իր մ երկա ցրա
ծ ճարպիկ խարդախությունների մասին։ Հետզհետե ն/■’ ‘ ՚ է՚,ոնլ. դար
ձավ բարեկամ ական, և շուտով նա արդեն ինձ իր երեխաների մասին։
Էր պատմում։ Գնալիս նա հա յտ ն ե ց , որ դեռ կմտածի ի մ գործի մասին
և մի քանի օր հետո ինձ կհայտնի իր որոշումը։
Երեք օր անց նա եկավ ինձ մոտ գրասենյակ և հայտնեց , որ՜ որոշեք
Է թողնել ի մ հարկային հայտարարությունը հենց այն տեսքով, ինչպես։
որ հանձնել ե մ » ։
‘ Р Այդ հարկային տեսուչը հանդես բերե ց ամենասովորական մարդկային
թուլություններից մ ե կ ը ։ նրան անհրաժեշտ Էր ձեռք բերե լ սեփական
նշանակալիության զգացում, և քանի դեռ Փարսոնսը նրա հետ
վիճում Էր, նա ուներ այդպիսի զգացողություն, հաստատելով իր հ ե ղինակությունը
անառարկելի հայտարարությունների օ գ ն ո ւթ յա մ բ ։ Բայց՛
հենց Որ նրա նշանակալիությունը ճանաչում ստացավ, վեճն ավարտվ
ե ց , և նա հնարավորություն ունեցավ անկեղծորեն խոսելու սեփական
անձի մասին, ինչպես նաև կարեկցանք և բարյացակամություն ցո ւցա բե
ր ե լո ւ։
նապոլեոնի պալատական շքախմբի գլխավոր սպասավոր Կոնս—
տանը Ժոզեֆինայի հետ հաճախ բիլիարդ Էր խաղում։ Եր «Հիշողություններ
Նապոլեոնի անձնական կ յա ն քից » գրքի առաջին հատորոսէ!
Կոնս տանն ասում Է. «Չ նա յա ծ ես վատ չէի խաղում, բա յց ինձ միշտ
հաջողվում էր նրան հնարավորություն տալ ինձ հաղթելու, որն անչափ
դուր էր գալիս վերջինիս»։
Եկեք խորապես յուրացնենք Կոնս տանի մ ե զ տված անմահ դասը►
Թույլ տանք մեր այցելուներին, սիրելիներին, ամ ուսիններին և կանանց
հաղթել այն մանր վեճերում, որոնք կարող են ծագել մեր միջև։
Բոլդդան ասել է . «Ատելությանը կարելի է վերջ տալ ոչ թ ե ատելո
ւթ յա մ բ , ա յլ մ իա յն ս ի ր ո վ »։ Եսկ թյուրիմացությանը վերջ տալ կ ա ֊
բ կ ի է ոչ թե վ իճա բա նությամ բ, ա յլ մ իայն տակտով, ղի վան ա գի տ ո լ ֊
132
թ յա մ ր , բարյացակամ ութ յամ բ և զրուցակցի տհաս եեւո-t Հասկանալու
կարեկցական ձգտմա մ բ։
Լինկոլնը մի անգամ Հանդիմանեց երիտասարդ մի սպայի այն բ ա ֊
նի Համ ար, որ նա ուժեղ ընդՀարվել Էր ընկերոշ Հետ։ ((Ոչ մի մարդ, որ
Համակված Է իր ընդունակությունները լավագույն ձևուէ օգտագործելու
որոշումով,— ասաց Լինկոլնը,— չի կարող անձնական վեճերի վրա Ժ ա ֊
մանակ վատնել։ Ոայց առավել ևս նա չի կարող իրեն թույլ տալ տանել
այդպիսի վեճերի Հետևանքները, որոնք ա ռ աջ ա ընում են տրամ ագրո լ ֊
թ յա ն անկում և ինքնատիրապետման կորուստ։ Զիշեք այն լուրջ բա ն ե ր
ո ւմ , որոնցից դուք և ձեր Հակառակորդը օգտվում եք կատարելապես
Հավասար իրավունքներով, և զիջեք մանր բաներում, նույնիսկ եթե
դուք լիովին իրավացի ե ք ։ Ավելի լավ Է ճանառլարՀը զիջեք շանը, քան,
պնդելով սեփական իրավացիությունը, թույլ տաք, որ նա կծի ձ ե զ ։
նույնիսկ եթե սպանեք շանը, միևնույն Է, կծածը կ մ նա »։
Այսպի սով, առաջին կանոնն այսպի՚ւին Է,
Վենում նաւլթելու միակ միջոցը, նրանից խուսափելն է:
Գ լ ո ւ խ ե ր կ ր ո ր դ
ԹՇՆԱՄԻՆԵՐ £ԵՌՔ ՐԵՐԵԼՈԻ ՍՏՈԻՅԳ ՄԻՋՈՑ’
ԻՆՉՊԵՍ ԽՈԻՍԱՓԵԼ ԴՐԱՆԻՑ
Սպիտակ տանը եղած տարիներին Թեոդոր Ռուզվելտը մի անգամ
խոստովանեց, որ եթե ինքը հարյուր դեպքից յոթանասունհինգում իրավացի
լիներ, ապա ղրանից ավելի լավ բան չէր ցանկանա։
Եթե գա այն առավելագույնն է, որ կարող էր հուսալ քսաներորդ
ղարի ամենաականավոր մարդկանցից մեկը, ապա ի՞նչ կարելի է ասել
մ ե ր մասին։
Եթե կարող եք վստահ լինել ձեր արղարացիոլթյան մեջ թեկուզ և
հարյուր դեպքից հիսունհինգում, ապա կարող եք հաստատվել Ո ւո լս թ ֊
բի թ ո ւմ , օրը միլիոն դոլար վաստակել, ձեզ համար զբոսանավ գնել և
ամուսնանալ երգչուհու հետ։ Եսկ եթե վստահ չեք ձեր արղարացիոլ-
թ յա ն մեջ նույնիսկ հարյուր դեպքից հիսունհինգում, ապա ինչո՞ւ պետք
է ուրիշներին ասեք, որ նրանք իրավացի չեն ։
Դուք կարող եք մարդուն հասկացնել, որ նա իրավացի չէ հա յա ց ք
ո վ , ինտոնացիայով կամ որևէ շարժում ով Ոչ պակաս պերճախոս կերպ
ով , որքան բառերով, սակայն, եթե նրան ասում եք, որ իրավացի չէ ,
ապա դրանով կստիպե՞ք, արդյոք, նրան համաձայնվել ձեզ հետ։ Երբ
ե ՞ք ։ Քանի որ դուք ուղղակի հարված հասցրիք նրա բանականությանը,
նրա ողջամտությանը, նրա ինքնասիրությանը և սեփական արժանապատվության
զգա ցմա նը։ Դա մ իայն պատասխան հարված հասցնելու,
բա յց ոչ բոլորովին կարծիքը փոխելու ցանկություն կառաջացնի։ Դրանից
հետո կարող եք նրա գլխին թափել Պլատոնի կամ Իմանուիլ Կանտի
ողջ տրամաբանությունը, սակայն համոզել նրան ձեզ չի հաջողվի, քա նի
որ վիրավորել ե ք ։
Երբեք ձեր խոսքը մի սկսեք հետևյալ հայտարարությամբ. «Ես ձեզ
կապացուցեմ այս և ա յն » ։ Դա վատ է ։ Դա հավասարազոր է նրան, եթե
ասեք. «Ես ձեզնից ավելի խելացի ե մ ։ Ես պատրաստվում եմ ձեզ ի ն չ ով1
բան ասել և ստիպել, որ փոխեք ձեր կա ր ծի քը »։
134
Դա մ արտաՀրավեր է ։ Դա ձեր զրուցակցի մոտ առաջացնում է
ներքին դիմադրություն և ձեզ Հետ մարտնչելու ցանկություն’ մինչև
ձեր վեճը սկսելը։
Մարդկանց Համոզելը դժվար է նույնիսկ ամ են ա բարենպաստ պ ա յմաններում
։ Ուրեմն։ ինչո՞ւ ավելորդ դժվարություններ ստեղծելг Ինչո՞ւ
իրեն դնել ոչ շաՀավետ դրության մեջ։
Եթե մտադրվել եք ի ն չ ֊ո ր բան ապացուցել, թող այդ մասին ոչ ոք
չի մա նա։ Արեք դա այնքան նրբորեն, այնքան վարպետորեն, որ ոչ ոք
ա յ գ չ զ գ ա ։
I Մարդկանց սյեւոք է սովորեցնել սւյնսյես, ասես նրանց չեք սովս-
Л րեցնում; Եվ անծանոթ բաները պեաք է նրանց մատուցել մոոացվաձնե-
j րի նման:
Լ ո ր դ Ջեստերֆիլդը մի անգամ ասաց իր որդուն, «Եղիր ուրիշներից
իմաստուն, եթե կարող ես, բա յց մի ասա նրանց այդ մա ս ի ն » ։
ներկայումս ես արդեն չեմ Հավատում գրեթե ոչնչի, ինչին հավատում
էի քսան տարի առաջ, եթե չհաշվենք բազմապատկման աղյուսակը,
բա յց դրան էլ եմ սկսում կասկածել, երբ կարդում եմ է յն շտ ե յն ի
մասին։ Եվս քսան տարի ա նց, ես, Հնարավոր է, որ չհավատամ նրանf
ինչ գրել եմ այս գրքում; Հիմա ես արդեն ոչ մի բանում այնքան Հա մ
ոզված չեմ , ինչպես Համոզված էի ա նց յա լում ։ Ոոկրաաեսը Հաճախ էր
Աթենքի իր աշակերտներին ասում. « Ես միայն այն գիտեմ, որ ո Ժ Կ
չգիտեմ))։
Այսպես ուրեմն, ես չե մ կարող Հուսալ, որ Ս ոկրատեսից ավելի
խելացի կլինեմ, դրա Համար էլ դադարել եմ մարդկանց ասել, որ նրա Կ
իրավացի չե ն ։ Եվ գտնում եմ, որ այդպիսի գործելակերպը արդարացնում
է իրեն։
Եթե մեկն ու մեկը Հայտարարություն է անում, որը դուք սխալ եք
Համարում, ա յո , նույնիսկ եթե դիտեք, որ այն սխալ է, ապա ավելի
լավ լի » Լինի սկսել ա յսպես. «Ո ՞վ կմտածեր։ Իսկ ես այդպես էի կարծում,
հնարավոր է , որ ես սխալվում ե մ ։ Ինձ Հետ դա Հաճախ է պատահում
։ Իսկ եթե ես սխալվում եմ , ուզում ե մ , որ ինձ ուղղեն։ Եկեք ստուգենք
փաստերը))։ Այնպիսի արտահայտությունները, ինչպիսիք են*
((Հնարավոր է, որ ես սխալվում եմ}), «Ինձ Հետ դա Հաճախ է պատահումя
, «Եկեք ստուգենք փաստերըx> ունենում են մ ո գա կան, տառացիորեն
մոգական ազդե ցություն;
135
Աշխարհում ոչ ոք երբեք չի առարկէ, եթե դուք ասեք. «Հնարավոր
է., որ ես սխալվում ե մ ։ Եկեք ստուգենք փաստերը» ։
Հեն ց այդպես էլ վարվում են, գիտնականները։ Մի անգամ հարցա-
Հէրո՚ւյց էի վարում Ստեֆանսոնիճ հաչանի հ ետ ազոտ ողի և գիտնականի
•հետ, որը տասնմեկ տարի ապրել էր РՍեռային շրջանում և վեց տարի
էէնվել Էր բացառապես մսով և ջրով։ Նա ինձ պատմում Էր իր մի գիտափորձի
մասին, և ես հարցրի, թե դրանով նա ինչ Էր փորձում ապա-
Յ ռլ9 եԼ։ Ես երբեք չե մ մոռանա նրա պատասխանը։ Նա ասաց. (( Գիտնականը
երբեք չի փորձում որևէ բան ապացուցել։ Նա ջանում է միայն
Փաստերը նշել))։
Դուք կցանկանայիք գիտականորեն մ տածել, այնպես չ է ՞ ։ Ուրեմն
ա յսպ ե ս , այդ անել ձեզ ոչ ոք չի խանգարում, բացի հենց ձեզնից։
Դուք երբեք տհաճ իրավիճակի մեջ չեք ընկնի, եթե ընդունեք, որ
կարող եք սխալվել։ Այսպիսով, դուք վերջ կտաք վիճաբանությանը և
կդրդեք ձեր զրուցակցին լինել ոչ պակաս անաչառ, անկեղծ և անկանխակալ,
քան դոկք ինքներդ ե ք ։ Նա ցանկություն կունենա ընդունել, որ
ի նքը նույնպես կարող է սխալվել։
Եթե դուք հաստատ գիտեք, որ տվ յա[ անձնավորությունն իրավաց
ի չ է , և ուղղակիորեն ասեք նրան ա յդ մասին, ապա ի ՞ն չ տեղի կունենա
։ Թույլ տվեք բե րե լ հետևյալ կոնկրետ օրինակը։ Վերջերս ն յո ւյորքցի
երիտասարդ փաստաբան Ս-ն ելույթ էր ունենում բավական լուրջ գոր՛ծում
(((կուստդալյտենն» ընդդեմ ((Ֆչիտ ք ո րփ ռ ր ե յշն ))֊ի (ԱՄՆ-ի Գեբացգո
ւյն դատարանի նիստում։ Խոսքը դրամական մ ե ծ գումարի և իրավաբանական
կարևոր հարցի մասին էր։
Նրա ելույթի ժամանակ Գերագույն դատարանի անդամներից մեկը
Հա րցրեց, ((Հա յցա յի ն վաղեմության օրենքը ծովակալությունում նախատեսում
է վեց տարվա ժամկետ, ճի՞շտ է » ։
Ս-ն կանգ առավ, մի րոպե նայեց դատարանի անդամին, իսկ հ ե տո
կտրուկ ասաց, ((Զերդ արժանապատվություն, ծովակալությունում
Հա յցա յի ն վաղեմության մասին օրենք չկա))։
((Դատարանում լռություն տիրեց,— հիշում է Ս-ն, պատմելով այդ
դեպքի մասին սույն գրքի հեղինակի խ մ բեր ի ց մեկին ,— ջերմ աստիճանը
դահլիճում ընկավ, կարծես թե մինչև զրս։ Ես իրավացի էի ։ Դատարանի
անդամը սխալվել էր ։ Եվ ես նրան այդ մասին ասացի։ Ոայց
արդյոք դա նրան բարեկամաբա՞ր տրամադրեց։ Ոչ։ Ես հիմա էլ կարծում
ե մ , որ օրենքն ի մ կողմն էր։ Գիտեմ նաև, որ ե լո ւ յթ էի ունենում ավելի
т
լա վ , քան երբևիցե ա նց յա լո ւմ ։ Բայց դատարանին համոզել ինձ չ հ ա ֊
շո ղ վ ե ց ։ Ես սարսափելի սխալ թույլ տվեցիհ շատ փորձառու, հա ն րա ֊
ճանաչ մարդուն ասելով, որ նա իրավացի չէ*>է
Միայն քչերն են տրամաբանորեն մտածում։ Մենք մ ե ծ մասամբ
կողմնապահ ենք, նախատրամադրված, վարակված կարծիքներով,
խանդով, կասկածամտությամբ, վա խով, նախանձով և գ ո ռ ո զա մտ ո լ֊
թ յա մ բ ։ Եվ քաղաքացիներից 2 աաերը չեն ցանկանում փոխել իրենց կար-
ձիքը կրոնի, իրենց սանրվածքի, կոմունիզմի և Քլարկ ^ ե յբ լի մասին,՝
Այդ պատճառով էլ, եթե դուք հակում ունեք մարդկանց ասելու, որ իրենք
իրավացի չեն, խ նդրեմ, ամեն առավոտ նախաճաշից ա ռաշ ծնկաչոք
կարդացեք սյրոֆե n ո ր Հարվի Ռոբինսոն ի չափազանց ուսանելի «Մ տ ա ֊
ծողոլթյան ձևավորումը» գրքից ներքոհիշյալ քաղվածքը,
«Երբեմն պատահում է, որ մենք փոխում ենք մեր կարծիքն առանց
որևէ դիմադրության կամ ուժեղ ապրումների, բա յց բավական է ինչ-՜որ
մեկը մեղ ասի, որ իրավացի չենք անմ ի ջա պե и վրգոՎՎոլմ ոշ,
ղազազում Ь ն ք հ Մենք չափազանց անվւույթ ենք մեր հ ա մ ո ri մ ունքՀւ երի
ձևավորման հարցում, բա յց հենց որ ի ն լ ֊ո ր մեկը փորձում է դրանք
մեզնից խ լե լ, համակվում ենք դրանց հ անդեպ չարդա բա ցված բուռն
սիրով։ Բոլորովին ակնհայտ է, որ մ ե զ համար թանկ են ոչ թե իրենք%
գաղափարները, այլ մեր ինքնասիրությունը, որին վտանգ է սպառ֊
նում . . . «Եմ » բառը կենցաղային գործերում ամ են ա կարևո ր բառն է , և
իմաստության հիմունքները պատվիրում են ինչպես հարկն է հաշվի
նստել նրա հետ։ Այն ունի նույն ուժը, եթե ասելիս լինենք «ի մ » ճաշը,
«ի մ » շունը, «ի մ » տունը կամ թ ե ճ «ի մ » հայրը, «ի մ » երկիրը, «ի մ »
Աստված։ Մենք վրդովվում ենք ոչ մ իայն այն դիտողությունից, որ մեր
ժամացույցը սխալ է աշխատում կամ, որ մեր մեքենան մաշված է, այլ
նաև այն հաստատումից} որ Հ եր պատկերացումները Մարսի ջ րա ն ց ք ֊
ների, էպիկտետ անվան արտասանության, и ա լի ցիլա թթվի բուժական
հատկությունների կամ Սարագոնի թագավորության ժամանակաշրջանի
մասին վերանայման կարիք են զ գո ւմ էէէ Մենք ցանկանում ենք շարու~
նակել հավատ ալ այն բանին, ինչը սովոր ենք ընդունել որպես ի րա կա ֊
ն ութ յո լն , և դժդոհութ յուն ը , որն առաջանում է մ եղ մոտ ձևավորված
ցանկացած կարծիքի արդարացիությանը կասկածելուց, դրդում է մեզ
փնտրել ամեն .տեսակ արդարացումներ’ դրանցից կառչելու համար։
Արդյունքում մեր, այսպես կոչված, հիմնավորում ը հան դում է փ ա ս ֊
137
տերի որոնման, որը մ եզ թ ո ւյլ կտա հետագայում նույնպես հավատալ
նրան, ինչին հավատում ենք ներ կա յո ւմս »։
Մի անգամ ես տան ներքին ձևավոյէմամբ զբաղվող մի նկարչի
պատվիրեցի տանս համար ծանր վարագույրներ։ Երբ հաշիվը ստացա,
շունչս կտրվեց։
Մի քանի օր հետո ինձ ա յցե լե ց ի մ բարեկամ ուհիներից մ ե կ ը , որն
ուշադրություն դարձրեց վարագույրների վրա։ Երբ գնի մասին ասացի,
նա ձայնի հանդիսավոր տոնով բպ ցական չեց. «Ւ ՞ն չ։ Դա սարսավ։ելի
է ։ Վախենում ե մ , որ նա ձեզ կողոպտել է » ։
Հ ի ՞ շտ է ։ Այո, նա ճիշտ ասաց, բա յց քչերն են սիրում իրենց համար
տհաճ ճշմարտությունը։ Այդ պատճառով էլ ես, ինչպես հատուկ է մ ա ր ֊
դուն, փորձեցի պաշտպանվել։ Եվ հայտարարեցի, որ ամենալավ բանը
միշտ չէ , որ մ ե զ վրա ամենից էժան է նսաում, և որ միշտ հնարավոր
չէ հուսալ բարձրորակ գեղարվեստ ական արտադրանք ստանալ
էժանագին ապրանքների խանութների գներով և այլն, և ա յլն ։
Հաջորդ օրն ինձ մոտ անցավ մեկ այլ բարեկամ ու հի, հիաց վ իմ
վարագույրներով, բռն կվե ց ոգևորությամբ և ափսոսանք հայտնեց, որ
չի կարող իրեն թ ո ւյլ տալ գնել այդպիսի հեանալի արվեստի ստեղծագործություններ
իր տան համար։ Այս անգամ ի մ վերաբերմունքը բ ո լորովին
այլ էր։ «Դ ե , ճիշտն ասած,— ասացի ես ,— ինքս էլ չեմ կարող
ինձ թ ո ւյլ տալ։ Ես շատ թանկ եմ վճարել և ափսոսում եմ, որ պատվի-
րել ե մ » ։
Երբ մենք իրավացի չենք, կարող ենք ինքներս մեզ խոստովանել
ա յդ ։ Իսկ եթե մ ե զ մոտենան նրբորեն և պատշաճ կերպով, ապա ընդունակ
ենք դա խոստովանել նաև ուրիշներին և հպարտանալ մեր անկ
ե ղծութ յա մ բ և լա յն հայացքներով։ Բայց միայն ոչ այն դեպքում, երթ
որևէ մեկը ռ լժո վ աշխատում է մեր կերակրափողը խցկ ել դժվարամարս
փաստ..*
Հորացիոս Գրիչին, քաղաքացիական պատերազմի ժամ ան ա կաշըր-
ջանի ամենահայտնի ամերիկյան հրատարակիչը, կտրականապես դեմ
էր էինկոլնի քաղաքականությանը։ Նա գանում էր, որ փաստերի, ծաղրի
ու վիրավորանքների օգնությամբ կարող է ստիպել Լինկոլնին հ ա ֊
մաձայնել իր հետ։ նա ա յդ անողոք պայքարը վարում էր ամսեամիս,
տարեցտարի։ Հեն ց նա’ գրեց չար, խ ա յթ ո ղ , ծաղրական հոդվածը* լի
պրեզիդենտի հանդեպ անձնական հարձակումներով նույն այն երեկոյա
ն , երբ վերջինիս գնդակահարեց Բութը։
138
Քայց արդյոք ա յգ ամրողշ չարությունը ստիպե՞ց Լինկոլնին հ ա ֊
մաձայնե լ *հրիչիի հետ։ Բոլորովին էլ ո չ։ Ծաղրը և վիրավորանքները
երբե ք դրան չեն հասցնում։
Եթե ցանկանում եք հրաշալի խորհուրդներ ստանալֆ թե ինչպես
վարվել մարդկանց հետ և կատարելագործել ձեր անձնական հատկոլ-
թևունները у կարդացեք երբևիցե գրված ամ ենահ ետ աքրքիր կյանքի
պատմություններից մեկ՝ըճ Քենջամին Ֆրանկլ՛ինի ինքնակենսագրություն
նը* ամերիկյան գրական ութ յա ն դասական ստեղծագործություններից
մ եկ ը * Վերցրեք ա յդ գիրքը հանրային գրադարանից կամ գնեք գ րա խ ա ֊
՜ն ութից 4
Ւր կենսագրության մեջ Քեն Ֆրանկչինը պատմում է, թե ինչպես
է հաղթահարել վիճելու սարսափելի սովորությունը և դարձել Ա մ ե ր ի կա ֊
յի պատմության մեջ ամեն ահ ե ղին ակավոր, հարգված և դիվանագետ
մարդկանցից մ ե կ ը ։
Մի անգամ, երբ Քեն Ֆրանկլինը դեռ անփորձ պատանի էր, հին
ընկերներից մ ե կ ը նրան տարավ մի կողմ և անխնա հա յհ ո յե ց , ասելով
մ ի քանի դառը ճշմ ա րտ ությոլնն ե ր ։
Ահա թ ե մոտավորապես ինչ ասաց ն ա,
ОС Բեն, գոլ անտանելի ես։ ՛Քո կարծիքները յուրաքանչյուրի մասին,
ով ք ե ղ հետ չի համաձայնվում, վիրավորական բ ն ո ւյթ են կրում։ Դրանք
այնքան թանկ են նստում, որ այլևս ոչ ոք դրանցով չի հետաքրքրվում։
Ընկերներդ համոզված են, որ առանց քեզ ավելի հաճելի են անցկացնում
ժամանակը։ Դու այնքան բան գիտես, որ ոչ ոք մի նոր բան չի
կարող հայտնել ք ե զ ։ Ասենք, ոչ ոք չի էլ փորձի, որովհետև դա կհանգեց-
նի մ իայն անհարմարության և մ ե ծ քանքեր կպահ անջի ։ Եվ դրա հ ա ֊
մար էլ հազիվ թե իրբևէ դու ավելին իմանաս, քան գիտես հիմա, իսկ
դու շատ քիչ բան գիտ ես »։
Այն, թե Բեն Ֆրանկլինն ինչպես ընդունեց այդ դաժան հանդիմանությունը,
նրա մասին ինձ հայտնի ամենահրաշալի փաստերից մեկն է ։
նա արդեն բա՛վական հասուն և խելացի էր հասկանալու համար լսածի
ամբողջ, արդարացիոլթյունը և զգալու, որ իրեն կարող են սպասել անհաջողություններ
ու հեղինակության կորուստ։ Եվ նա 1 80 աստիճանով
շրջվեց։ Անհապաղ փոխեց մարդկանց հետ վարվելու իր մեծամիտ, անհանդուրժելի
վարվելակերպը։
«Ես ինձ համար օրենք դարձրի,— գրում էր Ֆրանկլինը,— խուսափել
ուրիշների կարծիքներին ուղղակիորեն հակառակվելուց, ինչպես
նաև’ սեփական տեսակետի ինքնավստահ պաշտպանությունից։ Ես
13Э
նույնիսկ արգելեցի ի ն ձ . . . օգտագործել ստույգ կարծիք հայտնող որևէ
բա ռ կամ արտահայտություն, օրինակ’ crիհարկե» f <rանկասկած» և այլ ն ։
Ղրանց փոխարեն ես օգտագործում էի այնպիսի ա րտ ա հա յտ ո ւթյո ւն ֊
ներ, ինչպիսիք ենճ ((ենթադրում ե մ » , ((վախենում ե մ » , ((կարծում ե մ »
կամ (Гինձ այդպես է թ վ ո ւմ » ։ երբ ուրիշներն ինչ-որ բան էին պնդում,
որն ինձ սխալ էր թվում , ես ինձ զրկում էի կտրուկ հակաճառելու և այդ
պնդման անհեթեթությունն անմիջապես ց ո ւյց տալու հաճույքից, բա յց
ինքս էլ ի մ պատասխանն սկսում էի այն դիտողությամբ, որ որոշակի
պայմաններում և իրադրություններում ա յդ կարծիքը ճիշտ կլիներ,
բա յց տվյալ դեպքում, ինձ թվում է , կամ, ես կարծում եմ , դա ճիշ տ չէ
և ա յլն ։ Շուտով ես համոզվեցի այս նոր վարվելակերպի առավելություն-
ներում։ Իմ զրույցներն ուրիշների հետ դարձան ավելի հաճելի։ Սեփա-
կան մտքերն արտահայտելու համեստ վարվելակերպը հանգեցնում էր
այն բա նին , որ դրանք ավելի շուտ էին ընդունվում և ավելհ քիչ առար-
կություններ էին առաջացնում. եթե պարզվում էր, որ ես սխալ եմ , դա
ինձ ք ի չ էր վշտացնում, եթե ես իրավացի էի լինում, ինձ համար հեշտ
էր լինում համոզել ուրիշնէրին հրաժարվել սխալներից և միանալ իմ
տեսակետին։
Եվ այդ վարվելակերպը, որին ես սկզբում բռնի կերպով ինձ վարժ
ե ցրի ‘ հակառակ ի մ բնական հակմանը, ի վերջո, ինձ համար դարձավ
թեթև և այնքան սովորական, որ վերջին հիսուն տարվա ը նթա ց քում
ոչ ոք չէր լս ե լ, որ ի մ բերանից դուրս թոլի որևէ անառարկելի
պնդում։
Կարծում եմ , որ ի մ այդ սովորությանը (ի մ բնորոշ գ ծից ‘ ազնվութ
յո ւն ի ց հետոJ ես ամենից շատ պարտական եմ նրանով, որ ի մ հայրենակիցներն
այդքան վաղ սկսեցին հաշվի նստել ի մ կարծիքի հետ, երբ
առաջարկեցի ստեղծել նոր հիմնարկություեներ կամ փոխել հները,
ինչպես նաև պարտական եմ ի մ ազդեցությանը հասարակական խ ո ր ֊
հուրդներոլմ, երբ դարձա նրանց անդամը։ Քանի որ ես վատ, ոչ պերճախոս
հռետոր էի, դժվարությամբ էի բառեր ընտրում, խոսում էի ոչ
այնքան ճիշտ և, չնա յա ծ ա յդ ամենին, անց էի կացնում ի մ տեսակետ
ը » ։
Որքանո՞վ են կիրառելի Բեն Ֆրանկլինի եղանակները գործնական
հարաբերություններում։ Վերցնենք երկու օրինակ։
Ֆ. Ջ* Մահոնին ( 1 1 4 , էիբեբթի սթրիթ, ն յո լ Տորք} վաճառում է
նավթամթերքների առևտրի համար հատուկ սարքավորում։ նա պ ա տ ֊
140
՛վեր ստացավ Լոնգ Այլնն դի իր խոշոր գնորդին առաքելու համար։ ն ե ր կա
յա ց վ ե ց ի ն և հավանության արժանացան աշխատանքային գծագրե-
» <PPi ն սարքավորումն արդեն արտադրության փուլում էրէ երբ հանկարծ
տհաճ բան պատահեց։ Գնորդը քննարկ՛ել ՛Էր գործարքր իր բարեկամն
եր ի հետ, ե նրանք սկսել Էին վերշինիи հավատացնել, որ ինքը լուրշ
«սխալ Է թ ո ւյլ տավիս։ նրան, ի բր , տալիս են ի նչ-ո ր անպետք բա ն ։ Առաջարկվող
սարքավորումն իբր չափազանց ՛լայն Է, չափազանց կարճ և
տ յ լն և. ա յլն ։ Բարեկամները նրա գլուխն ա յն քա ն տարան, մինչև որ
նա կատաղեց։ ‘Զանգահարելով Մահոնիին., գնորդը եր դ վ ե ց , որ իր համա
ր պատրաստված սարքավորումը չի ընդունի։
«Ես ամեն ինչ >մանրամասնորեն ստուգել Էի և հաստատ գիտեի,
Ար մ ե ն ք իրավացի ենք,— հայտարարեց Մ ահոնին, պատմելով ա յդ
դ եպ քի մասին։ — Ինձ հայտն՛ի Էր նաև , որ ոչ ինքը’ ի մ գնորդը, ոչ Էլ
նրա բարեկամները գաղափար չունեն, թե ինչի մասին են խոսում, բա յց
նա Հասկացա, որ դա նբսէն աս՛ելը վտանգավոր կլիներ։ Ես գնացի Լոնգ
Այ լե ն դ նրան հանդիպելու և երբ ներս մտա նրա առանձնասենյակը,
նա տեղից վեր ցատկեց և արագ ի նչ-ո ր բան ասելով ուղղվեց ի մ կ ո ղ ՜
մ ը ։ նա այնքան բո ր բո քված Էր, որ միաժամանակ բռուն ցքն Էր թա —
վւահարում, հա յհոյում Էր ինձ և ի մ սարքավորումը, իր խոսքն այսպես
ավարտելով. «Եվ ի՞նչ ՛եք մտադիր ան՛ել այս կա պ ա կ ցո ւթ յա մ բ » ։
Ես շատ հանգիստ պատասխանեցին որ ՛կանեմ այն ամենը, իեչ
ֆ ն ք ր կասի. «Քանի որ դրա համար պետք Է վճարեք դուք, ուրեմն, անկա
ս կա ծ , պետք Է ստանաք ա յն , ինչ ուզում ե ք ։ Սակայն որևէ մեկը
պ ետ ք է իր վրա վերցնի պատասխանատվությունը։ Եթե դուք գտնում
ե ք , որ իրավացի եք, տ՛վեք մ եզ գծադրերր, և չնա յա ծ մենք ձեր պատվ
ե ր ի վրա երկու հազար դոլար ՛արդեն ծախսել ենք, մենք այն չեղյա լ
կհայտարարենք։ Մ՛ենք պատրաստ ՛ենք կորցնելու ՛ևս երկու հազար դոլա
ր , որպեսզի րավարարենք ձեր պահան շները։ ՛Բայց ես ձեզ պետք է
՜նախազգուշաց՛նեմ, որ ՛եթե ՛կատարենք պատվերն այնպես, ինչպես պըն-
դսւմ ՛եք դուք, ապա ստիպված կ/ին՚եք հետևանքի համար պատասխանատվությո՛ւնը
ձեր վրա վ ե ր ց ն ե լ։ Իսկ եթե դուք թ ո ւյլ տաք աշխատ
անքը շարո՛ւնակել այնպես, ՛ինչպես մենք ենք որոշել, որը մ ե զ առաշ-
վա նման ՛ճիշտ ՛է թվում , ապա պատասխանատվությունը կընկնի մ եզ
վ բ ա » ։ Այդ պահին նա արդեն հանգստացել ՜էր և, ի վերշո, ասաց. «Լավ,
շարունակեք, բա յց ՜եթե որևէ ՛բան այնպ՛ես «չլին՛ի,, ՛ապա Աստված ձեզ
տքնական»։
Ամեն ՛ինչ ‘եդսվվ այնպես, ինչսքես ՚սքետք ՛էր, !և ՛նա ՛արդեն մ եզ խոս-
141
տացավ ա յղ սեզոնում երկու խումբ նմանատիպ սարքավորում
վի րե լ։
Երբ ա յդ մարդը վիրավորում էր ինձ, քթիս տակ բռունցք էր թափահարում
և ասում, որ ես ի մ գործը չգիտեմ , ինձ անհրաժեշտ էր ի
մի բերել ի մ ամբողջ ինքնատիրապետումը, որպեսզի չվիճեի նրա հետ
ե. չփորձեի արդարանալ։ Ես կարիք զգացի մ ե ծ ինքնատիրապետման,
և այն փոխհատուցվեց։ Եթե նրան հայտաոարեի, որ ինքն իրավա ցի
չ է , և հետը վեճի բռ ն վ ե ի , դրան անխուսափելիորեն կհետևեր դատավարություն,
տհաճ ապրումներ, դրամական վնասներ և խոշոր գնորդի
կորուստ։ Այո, ես համոզված ե մ , Որ անիմաստ է մարդուն ասել, որ։
ինքն իրավացի չ է » ։
‘! Վերցնենք մեկ ա յլ օրինակ, բա յց հիշենք, որ դեպքերը, որ ես ն եր կայացնում
ե մ , չափազանց բնորոշ են նաև հազարավոր այլ մա րդ կա ն ց։
ն յո ւյո ր ք յա ն «Գարղներ Ու, Թեյլոր լա մ բ ե ր քոմփընի» ֆիրմայի առևտրական
գործակալ Ռ. Վ, Քրոուլին խոստովանել է, որ կյանքում շատ
բա ն տեսած անտառանյութի տեսուչներին տարիներ շարունակ պնդել
է , որ նրանք սխալվում ե ն ։ նա այդ վեճերից դուրս էր գալիս հաղթանակած,
բա յց դա ոչ մի լավ բանի չէր հանգեցնում։ «Քանի որ ա յգ
տեսուչները,— ասաց Քրոուլին,— նման են բ ե յս բո լի մրցոլմների դատավորներին
։ Բավական է, որ որոշում ընդունեն և արդեն դրանից-
երբեք չեն հրաժարվի»։
Քրոուլին հասկացավ, որ ֆիրման կորցնում է հազարավոր դոլարներ
այն վեճերի պատճառով, որոնցից ինքը դուրս էր գալիս հաղթանակած
։ Այդ պատճառով, երբ նա մասնակցում էր ի մ դասընթացին
որոշեց փոխել գործելակերպը և հրաժարվել վ եճ երից։ Եվ ինչպիսի՞ն
եղավ հետևանքը։ Ահա այն դեպքը, որ նա պատմեց իր խմբի գործընկերներին
։
«Մի անգամ առավոտյան ի մ առանձնասենյակում հնչեց հեռախոսխ
զան գը ։ Մի տաքացած, բորբոքված մարդ ինձ՝ ասաց, որ մ ե ր ուղարկած
անտառանյութը իրենց գործարանի համար բոլորովին պիտանի չ է ։ Նրա
ֆիրման, հայտնեց նա, դադարեցրել է բեռնաթափումը և պահանջել է ,
որ իրենց պահեստից անհապաղ հետ վերցնենք ամբողջ անտառանյոլ֊
թ ը ։ Երբ վագոնը մոտավորապես քսանհինգ տոկոսով բեռնաթափված
էր , ֆ ի րմա յի տեսուչը հայտարարեց, Որ դրա որակը ■ հիսունհինգ տ ո կոսով
նորմայից ցածր է ։’ Նման պարագաներում ֆիրման հրաժարվում
է վա ընդունելուց։
14? V
Ъи ան միջ ապես ուղևո՜րվեցի գործարանէ ճանապարհին մտածելով
ֆնչպես լավագույն ձևով դուրս գալ ա յդ վիճակից։ Այդպիսի դեպքերում,
աովորաբար, ես Հենվում Էի փայտի տեսակի որոշման կանոնների վրա
անձնական փորձի ոլ անտառանյութի մասնագետի գիտելիքների Հ ի ֊
մ ան վյրա ջանում Էի մ յո ւս կողմի ներկա յա ցո ւց չի ն Հա մո զե լ, որ մ եր
առաքած նյութը? փաստորեն-, Համապատասխանում Է իր տեսակին, և,
որ նա ճիշտ չի մեկնաբանում նշված կանոններըt Սակայն, ես որոշեցի
կիրառել այս դասընթացում ի մ յո ւրա ցրա ծ սկզբունքները։
Գործարան գալով, տեսա, որ գնումներով զբաղվող գործակալը Ա
անտառանյութի տեսուչը նողկալիորեն են տրամադրված’ պատրաստ
Ֆն վիճելու և իրենցը պնդելու։ Մենք մոտեցանք բեռնաթափվող վա գ ո հ
ի ն , և ես խնդրեցի նրանց շարունակել բեռնաթափումը, որպեսզի տ ե ս ֊
ն ե մ , թ ե ինչպես են գնում գործերը։ Միաժամանակ տեսչին խնդրեցի
խոտանված նյութը անմիջապես նետել մի կողմի վյւա, ինչպես որ նա
ա յգ անում Էր մինչև ի մ գնալը, իսկ Էավերր դասավորել առանձին։
Որոշ ժամանակ նրան Հետևելով, ես Հասկացա, որ նա, իսկապես,
չափազանց խստորեն Է գնահատում նյութի որակը և ճիշտ չի մեկնա-
բանում Համապատասխան կանոնները։ Հերթը հասավ սպիտակ սոճուն,
իսկ ես գիտեի., որ այդ տեսուչը փայտի ամուր տեսակների դիտակ Է,
բա յց սպիտակ սոճու Հարցում անիրազեկ Է և անփորձ։ Ւմիջիայլոց,
սպիտակ սոճին Հենց ի մ մասնագիտությունն Էր։ Ոայց արդյո՞ք ես
Հակադրվեցի անտառանյութի տեսակավորման նրա մոաե ցմանր։ Ոնավ
ո չ ։ Ես շարունակեցի Հետևել աշխատանքին և զգուշորեն տեղեկացա,
թ ե ֆնշռւ Է ինքն այս կամ ա յն գերանը Համարում անորակ։ Ես ոչ մի
անգամ չակնարկեցի, որ ինքն իրավացի չէ , այլ պնդում էի, որ ի մ Հ ա ր ֊
ք երի միակ նպատակն է պարվեի թ ե Հատկապես ինչ է անհրաժեշտ
ֆ ի ր մ ային, որպեսզի Հետագայում կարողանանք ճշ տորեն կատարել
նրա պահանջներէ։ ։
Քարեկամական տոնով և Համագործակցության պատրաստակամ ո ւ ֊
թ լա մ բ նրան հարցեր տալով, շարունակ պնդելով, որ ինքն իրավացի
է, երբ մի կողմ է դնում այն գերանները, որոնք, իր կարծիքով, չեն
Համապատասխանում իրենց նշանակությանը, Հասա այն թանին, որ նա
փա փ կ ե ց , և լարվածությունը մեր Հարաբերություններում Հետզհետե
չքա ցա վ ։ ժամանակ աո ժամանակ իմ կողմից զգուշորեն արված ա կ ֊
հարկները նրան ներշնչեցին, որ իր մերժած որոշ նյութերը փաստորեն
Հենց այն տեսակի էին, որ ֆիրման պատվիրել էր* և որ նրա պա-
■Հանջների բավարարման Համար անհրաժեշտ էր ավելի թանկարժեք
143
տեսակ։ Սակաչն ես ինձ շատ զգույշ էի պահում, որպեսզի նա չմտած
ի , թ ե աչդ ինձ համար կարևոր խնդիր է.
Աստիճանաբար նրա տրամադրությունն ամբողշովին փոխվեցt
Վերջապես նա ինձ խոստովանեց, որ ինքը սպիտակ սոճու հարցում
այնքան էլ իրազեկ չէ և սկսեց վագոնից բեռնաթափվող լոլըաքան չլուր
գերանի մասին ինձ հետ խորհրդակցել։ Ես նրան բացատրե ցի, թե ի ն չու
է ալս կամ ալն գերանը համապատասխանում բնորոշ փաստաթըղ-
թում նշված տեսակին, բա լց առաջվա պես պնդում էի, որ մենք չենք
ցանկանում, որ ինքը դրանք ընդունի, եթե դա չի համապատասխանում
ֆիրմ ալի պահանջներին։ Դրա հետևանքով նա հասավ ալնպիսխ
վիճակի, որ ամեն անգամ գերանը խոտանված նլութերե հետ դնելէ։՝
իրեն մեղավոր էր զ գ ո ւմ ։ Վերջիվերջո, նա հասկացավ, որ սխալվել է
հենց ֆիրման’ պատվիրելով ոչ ալնքան բարձրորակ տեսակ, քան իրեն
անհրաժեշտ էր։
Գործն ավարտվեց նրանով, որ ի մ գնալուց հետո նա զնն ե ց ամբողջ
անտ առան լութը և ամբողջովին ընդունեց ալն, իսկ մեն ք ստացա
նք պատվերի ամբողջ գումարի չափով չե կ ։
Արդեն հենց մի ալն ալս դեպքում մի փոքր նրբանկատոլթլոլնը և
վճռականոլթլուեր՛ ուրիշին չասելու, որ նա իրավացի չէ , փրկեցին ի մ
ընկերութլան հարլուր հիսուն դոլար առձեռն գումարը, իսկ լա վ հ ա ր ա ֊
բե րո լթլո լնն եր ը , որ ես կարողացա ալդպիսով պահ պան ե լ, ընդհանրապես
անհնարին է գնահատել» ։
Իմիջիալլոց, ալս գլխում ես ոչ մի հալտնագործոլթլոլն չե մ կատարում,
դեռ տասնինը հ ա րլոլրամլակ առաջ Հիսուս Քրիստոսն ասել է «
«՜Թշնամիներիղ հետ արագ հաշտվիր»։
Ալլ խոսքով ասած, մի վիճեք ձեր գնորդի, ամուսնու կամ հակառակորդի
հետ։ Նրան մի ասեք, որ իրավացի չէ , մի ստիպեք նրան սաստիկ
լարվել, ալլ մի փոքր դիվանագետ եղեք։
Քրիստոսից երկու հազար երկու հարլուր տարի առաջ եգիպտական
ծեր փարավոն Ախտոլը իր որդուն իմաստուն խորհուրդ տվեց,
խորհուրդ, որը խիստ անհրաժեշտ է նաև ալսօր։ Չորս հազար տարի՝
առաջ Ախտոլը մի առիթով գինարբուքների միջև ընկած ընդմիջմանը-
ասել է, «Եղիր դիվանագետ։ Դա քեզ կօգնի հասնել քո ուզածին» ։
Ալսպիսով, եթե ցանկանում եք որևէ մեկին հակել ձեր տեսակետին,
կատարեք երկրորդ կանոնը)
Հարգանքով վերաբերվեք ձեր զրուցակցի կարծիքին: Երբեք մար—
գուն մի ասեք, ո ր նա իրավացի չէ:
144
Գ’ լ ո ւխ ե ր կ ր ո ր դ
ԵԹԵ ԻՐԱվԱՑԻ ՉԵՔ, ԸՆԴՈԻՆԵՔ
Ես ապրւււմ եմ Մեծ Նյոլ Յորքի ղրեթե աշխարհագրական կենտրոնում,
ալն ուա մ են աչ նիվ, ի մ տնից ընդամենը մեկ րոպեի հեռավորութ
յա ն վրա պահպանվել է կուսական անտառի մի շերտ, որտեղ գա ր ֊
նա ն ը սպիտակ գո ւյնով փրփրակալում են մոշի թփերը, որտեղ ապրում
և իրենց ձագուկներին են մեծացնում սկյուռները, և որտեղ մ ո լա խ ոտ ն ֊
րը հասնում են այնպիսի բարձրության, որ կարող են թաքցնել ա նցնող
ձիուն։ Ալդ ձեռք չդիպած հատվածը կրում է « անտառապուրակ» անունը,
և դա իսկապես անտառ է , որն արտաքինից, հավանաբար, քի> է
փո խվել այն օրվանից, երբ Սոլում բոսը հայտնաբերել է Ամ երիկան։ Ես
հաճախ եմ այստեղ զբոսնում Ռեքսի’ ի մ փոքրիկ Բոստոն յա ն բուլդո գի
հետ։ Ղա բա րյա ցա կա մ , անվնաս շուն է, և քանի ոբ հազվադեպ ենք
որևէ մեկին հանդիպում պուրակում, ես Ռեքսին տանում եմ առանց
վզ ափոկի և դնչակալի։
անդամ մենք դեմ առ դեմ հանդիպեցինք հեծլալ ոստիկանի, որի
ձեռքերը տառացիորեն քոր էին գալիս իր իշխ անոլթլոլն ը ց ո լլց տալու
համ ար։
«Ինչո՞ւ եք թ ո լլլ տալիս ալդ շանը վազել ա լզում առանց դնչկալի
և վզափոկի,— սկսեց ինձ նկատողոլթչոլն անել ոստիկանը։— Ե՞ն։ է,
չդիտեք, որ դա օրենքով արգելված է » ։
«Գ իտ եմ ,— մ ե ղ մ պատասխանեցի ես,— բ ալց չէի կարծում, որ նա
ալստեղ կարող է որևէ վնաս տ ա լ» ։
«Դուք չէի ք կարծում։ Դուք չէի՞ք կարծում։ Շունը կարող է սկյուռ:
հոշոտել կամ երեխալի կ ծ ե լ։ Ալս անգամ ես ձեզ բա ց կթողնեմ, բ այց
եթե նորից տեսնեմ ալդ շանն ալստեղ առանց դնչկալի և վզափոկի, դուք
ստիպված կլինեք դատավորին բացատրոլթլոլն տ ա լ» ։
Ես հնազանդորեն խոստացա չխախտել կարգը։
Եվ ես չէի խախտում մի որոշ ժամանակ։ Բալց Ռեքսը, ինչպես և
ես, դե չկա լ չէր սիրում, և մենք որոշեցինք ռիսկի դ ի մե լ։ Որոշ ժամանակ-
14»
10 Դ. Քարնեգի *
էամեն ինչ Հրաշալի էր, իսկ Հետո մենք տհաճության Հա ն դ իպ ե ֊
& ի ն ք ։ Մի անգամ ցերեկով Ռեքսի հետ վազում էինք բլրի գագաթով, և
հանկարծ ես, ի սարսափ ինձ, տեսա «նորին մեծություն օր են քի ն», աշխ
ետ ձիուն հ ե ծա ծ։ Ռեքսը վազում էր առջևից ուղիղ ոստիկանի վրա։
Ես բ ռ ն վ ե ց ի ։ Դա ինձ համար պարզ էր։ Դրա համար էլ չսպասեցի,
որ առաջինը ոստիկանը խոսի։ Նրանից առաջ ընկա, ասելով. «Պարոն
սպա, դուք բռ ն ե ցի ք ինձ հանցանքի վա յր ում ։ Ես մեղավոր ե մ ։ Ես չունեմ
ոչ մի արդարացում և արժանի չե մ ներման։ Անցյալ շաբաթ դուք
ինձ զգուշացրիք, որ եթե ես նորից շանն այստեղ բե ր ե մ առանց դնչկալի
, ինձ կտոլգանե ք»։
«Դ ե , լա վ ,— պատասխանեց ոստիկանն արդեն մ եղ մա ցա ծ։— Ես
գիտեմ, թե որքան գայթակղիչ է թ ո4Լ տալ շնիկին վազվզել այստեղ,
„երբ շրջակայքում ոչ ոք չկա » ։
«Դա յթա կ ղ ոլթ յո լն ն , իհարկե, մ ե ծ է ,— պատասխանեցի ես,— ԲայՅ
չ է ՞ որ ա յդ արգելված է օր են քո վ »։
«Դ ե , այդպիսի շնիկը ոչ ոքի չի վնասի» ,— առարկեց ոստիկանը։
«Իհարկե, բա յց նա կարող է սկյուռ հոշոտել» ,— ասացի ես։
«Դ ե , ինձ թվում է, դուք չափազանց ԼՈէ֊ՐՀ եք ն աչում դրան։ ԱՀա թե
ի ն չ արեք։ Ուղղակի նրան թույլ տփեք վազվզել այնտեղ բլրակի Հ ե տ ե ֊
,վում , որտեղ ես նրան չե մ տեսնի, և մենք կմոռանանք աչդ մասին))։
Այդ ոստիկանը, ինչս;ես բոլոր մարդիկդ ցանկանում էր Հա ստ ա տ ֊
վել սեփական նշան ա կա լի ութ չան գիտակցման մեշ և աչդ սչատճառով
էլ, երբ սկսեցի ինձ մեղադրել, նա կարողացավ ամրապնդել սեփական
արժանիքների զգացումր միաչն մի ձևով, գրավելով ներողամտոլթչան
մեծահոգի դիրք։
Իսկ ի՞ն չ կլիներ, եթե փորձեի պաշտպանվեի Կռահո՞ւմ ե ք ։ Երբևիցե
.վիճե՞լ եք ոստիկանի հետ։
Իսկ ես նրա Հետ սուսեր խաչաձևելու փոխարեն ընդունեցի, որ
ինքը բացարձակապես ճիշտ է, իսկ եսՀ բացարձակապես սխալ* ես դա
ընդունեցի անմիչապես բացահայտորեն և ոգևորութչամբ։ Կ՜ործը լիովին
բարեհաշող ավարտվեց’ ես բռնեցի նրա կողմը, իսկ նա’ ի մ ։ Լորդ Տ ե ս ֊
տերֆիլդն ինքը դժվար թե կարողանար լինել ավելի սիրալիր, քան այդ
Հեծչալ ոստիկանը, որն ընդամենը մի շաբաթ առաշ սպառն ում էր ինձ
.արդարադատության ձեռքը Հանձնել։ Եթե մենք դիտենք, որ բախումն
.անխուսափելի է, ավելի լավ չէ ՞ ուրիշին կանխելով, նախաձեռնո՜ւթյու֊
՜նը մեր ձեռքը վ եր ցն են ք ։ Ավելի Հեշտ չի ՞ լինի ձեզ Համար քննադատել
J4 6
ինքներդ ձեզ, քան լսել մեղադրանքներ ուրիշի շուրթերից։ Ասեք ձեր՜
մասին այն բոլոր վիրավորական խոսքերը, որոնք, ձեր կարծիքով,
պատրաստվում է ասել ձեր խոսակիցը, ընդ որում, արեք ա յղ ավելի
շուտ, քան նա կանի, և դուք նրան կղրկեք ոտքերի տակի հողից։ Կարելի
է հարյուր դեպքից իննսունիննում համոզված լի ն ե լ, որ նա կգրավի
մեծահոգի, հանդուրժողական դիրք և ձեր սխալները նվազագույնի
կհասցնի, այնպես ինչպես վարվեց հե ծ յա լ ոստիկանը ի մ և Ռեքսի
հանդեպ։
Ֆեր դինանդ Ուորենը’ ռեկլամի բնագավառի մի նկարիչ, կիրառեց
այդ գործելակերպը կամակոր, կռվարար պատվիրատուի համակրանքը
ձեռք բերելու համար։ «Ռեկլամի և հրաաարակչու ւնների Համար
նկարները պետք է անել խնամ քով և ճիշտ ժաման ակին,— նկատեց
ւ!ւորենը, պատմելով այս դեպքը։ — Որոշ գեղարվեստական խ մ բա գ իր —
ներ, պահանջում են, որ իրենց Հ անձն ա րարությոլննե րը կատարվեն ան֊.
Հապաղ, իսկ այդպիսի դեպքերում հնարավոր են փոքրիկ սխալներ։ Ես
մասնավորապես ճանաչում էի մի գեղարվեստական խ մ բա գ ր ի , որը
միշտ Հրճվանք էր ապրում, նկատելով որևէ չեչին թե ր ութ յո ւն ։ Եվ Հաճախ
Հեռանում էի նրա առանձնասենյակից վրդովված ոչ թե քննադատությունից,
այլ նրա քննադատելու ձևից։ Վերջերս այդ խմբագրին
Հ անձների շտապ կատարված մի աշխատանք, և նա զան գահ արեց, որ
պեսզի անհապաղ ներկայանամ իրեն։ Նա պնդում էր, որ ինձ մոտ ինչ-
որ բան կարգին չէր ։ Գալով նրա մոտ, տեսա Հենց այն , ինչ սպասում և
ինչից վախենում էի։ Նա տրամադրված էր .ագրեսիվորենճ ուրախանա-,
լո վ ինձ քննադատելու Հնարավորությունից։ Նա գրգռված Հարցրեց, թե
ինչորւ եմ այսպես և այնպես արել։ Ինձ առիթ ներկայացավ կիրառել
ի մ սովորած ինքնաքննադատության մ եթ ո դը ։ Եվ ես ասացի, « Մի ստեր֊
այսինչ, եթե ձեր ասածը ճիշտ է, ես մեղավոր եմ, և իմ սխալը ոչ մի
բանով չի կարելի արդարացնել։ Ես բավական երկար ժամանակ է,
որ ձեզ Համար նկարներ եմ անում և չպիտի թ ո ւյլ տայի նման սխալներ
։ Ես ամաչում եմ))։
Նա անմիջապես սկսեց ինձ պաշտ պան եր «Ա յո , դուք իրավացի եք,
բա յց , վերջին Հաշվով, դա լուրջ սխալ չ է ։ Դա մ իա յն ,,,) )։
Ես նրան ընդհատեցի, « Ցանկացած սխալ, — առարկեցի ես,— կարող
է թանկ նստեր և դրանք բոլորն էլ տհաճ ե ն » ։
Նա ուզում էր ի նչ-ո ր բան ասել, բա յց ես նրան թ ո ւյլ չտվեցի խոս-
քըն ավարտել։ Ես վա յելում էի ։ Կյտնքում առաջին անգամ դիմեցի
ինքնաքննադատության, և դա ինձ շատ դուր եկավ։
Щ
«Ես պետք է ավելի ուշադիր լինե ի,— շարունակեցի ես ։— Դուք
,ֆնձ շատ աշխատանք եք տալիս և արժանի եք լավ վերաբերմունքի,
դրա Համար էլ ես ամբողջովին կվերափոխեմ նկարը։
«՛Ոչ, ոչ։— Բողոքեց նա։— Մտքովս էլ լէր անցնի այդպես ծանրաբեռնե
լ ձ ե զ » ։ Նա սկսեց գովել ի մ աշխատանքը, Հավատացնելով, որ
=մ իա յն ինչ-որ չնչին փոփոխություններ է ուզում, և ոռ իմ աննշան սխալը
իր ֆիրմայի Համար ոչ մի նշանակություն չունի. աչո , և ի վերջո,
դա պարզապես դատարկ բան է, որի Համար չարմե անհանգս տան ալ։
Ինքնաքննադատության ի մ պատրաստակամոլթյունը նրան գրկեց
‘֊կռվի մեջ մտնելու ամեն մի ցա նկությունից։ Այս դեպքն ավարտվեց
նրանով, որ խմբագիրն ինձ հրավյիրեց նախաճաշի և բաժանվելուց
առաջ տվեց մի չեկ և մի նոր Հանձնարարություն» ։
Ցանկացած Հիմար կարող է փորձել պ աշ Այպանել իր սխալները,
նրան ց մեծամասնությունն այդպես էլ վարվում է, բ աչց սեփական
սխալների ընդունում ը մարդուն բարձրացնում է ընդհ անուր զան գվա ծԻ9
վեր և նրան հ ամ ակում է վեհանձնության Լ բերկրանքի զ գա ցում ներ
ո վ ։ Այսպես, Ռոբերտ էիի մասին պատմության պահ պան ած ամենահրաշալի
հիշողություններից մեկն այն է, թ ե ինչպես էր նա մեղադրում
՛իրեն, մ իայն և մ իայն իրեն, Դեթիսբուրգի մոտ « Փիքեթի ոստյունի»
անհաջողության Համար։ « Փիքեթի ո ստյունը», անկասկած, արևմտյան
աշխարհում երբևէ տեղի ունեցած ամենափայլուն և գունեղ գրոհն է ։
Դոլնեղ էր նաև ինքը’ Փիքեթը։ Նրա շագանակագույն գանգուրները գրեթ
ե ուսերին էին հասնում, և, ինչպես Նապոլեոնն իր իտալական արշավանքի
ժամանակ, նա նույնպես Համարյա ամեն օր մարտադաշտում
կրակոտ սիրային նամակներ էր դրում։ Հավատարիմ բանակը Հիաց-
ւմունքով ողջունում էր նրան այն ողբերգական Հուլիսյան օրը, երթ նա
անփույթ ն րբագե ղ ոլթ յա մ բ թամբին նստած, գլխարկը կտրիճի պես
:աջ ականջի կողմը թե քա ծ, արշավեց դեպի ֆեդերալ բանակի դիրքերը։
‘Զինվորները ողջունում և հետևում էին նրան ո ւս ֊ո ւս ի , չարքով, ծածան-
վ ող դրոշներով և արևի տակ փայլող սվիններով։ Դա չքնաղ տեսարան
էր, քաջության հրաշալի դրսևորում ։ Նրան դիտող ֆեդերալ բանակի
շարքերով Հիացմունքի շշուկ անցավ։
Փիքեթի բանակն առաջ նետվեց թ եթ և վարգով[‘ մրգատու ա յգ ի ն ե ր
ի , եգիպտացորենի դաշտերի, մարգագետինների և ձորակների միջով։
Այդ ամբողջ ժամանակ հակառակորդի թնդանոթները կրակում էին
նրանց վրա, հասցնելով ավերիչ հարվածներ։ Pm jg նրանք սլանում էին
միշտ առաջ և առաջ, վճռական և անկասելի։
<143 ՚ ՝ ՜ ‘
Հանկա րծակի ֆեդերալ հեծելազորը բարձրացավ Սեմիթրի ^ԻշԻ
պատի հետևից, որտեղ դարան էր մտել և սկսեց Փիքեթի անպաշտպան
յզինվորների վրա տեղալ հ ամ աղարկը համազարկի հետևից։ Pլրի դա գա ֊
թ ը վերածվեց իսկական կրակի ծովի, սպանդանոցի և բոցավառվող
հրաբխի։ Մի քանի րոպե անց Փիքեթի բրիգադում ընկան բո լո ր հ ր ա ֊
.մ անատարները, բացի մեկից և հինգ հազար զի նվ ո ր ն ե ր ի ^ 1 ռրս հա*
.գարը։
Արմիսթեդը, որը տարավ բանակը վերջին գրոհի, առաջ ն ետվեց,
հաղթահարելով քարե պատը և սուսերի ծայրին հագցրած ԳԼ^արկը
թափահարելով, բա ցական չեց , «Սվփնամարտի’, տ ղա ն ե ‘ր» ։
Լրամանը կատարվեց։ Պատից ցատկելով նրանք խոցում էին իրենց
թշնամիներին սվիններով, խզակոթերով չարդում էին նրանց գանգերը,
M Սեմիթրի Րիջի վրա էին կանգնում Հարավի մարտական դրոշները։
Գրոշներն այնտեղ ծածանվում էին միայն մի ակնթարթ։ Ոայց այդ
ակնթարթը, թեկուզև կարճ, նշանավորում էր կոնֆեդերացիայի բարձրա*
դո ւյն նվաճումը։
Փիքեթի ոստյունը)) չնա յա ծ փայլուն էր և հերոսական, ավարտի
ս կ ի զ բը դարձավ։ Լին պարտվեց։ Նա չէր կարող հասնել Հյուսիս և գի֊
տեր աչդ ։
Հարավը դատ ապա բտված էր։
Լին այնքան վշտացած, այնքան ցն ցվա ծ էր, որ հրաժարական
4ովեց և ամերիկյան նահանգների Կոնֆեդերացիայի պրեզիդենտ Ջ ե ֊
ֆերսոն Ղևիսին խնդրեց իր փոխարեն նշանակել «ավելի երիտասարդ
ձւ ավելի ընդունակ մարդու))։ Եթե Լին ցանկանար orՓիքեթի ոստյունի))
աղետալի անհաջողության համար որևէ այլ մարդու մեղադրել, նա իր
Համար շատ արդարացումներ կգտներ։ Որոշ դիվիզիաների հրամանա*
օոարներ փորձանքի մեջ գցեցին նրան։ Հեծելազորը ժամ ան ա կին տեղ
չհասավ հետևազորի հարձակմանը աջակցելու համարt Ե ն չ ֊ո ր բան չ ը ո ֊
алւսցվեց, ի ն չ ֊ո ր բան այնպես չեղավу ինչպես պետք էր։
Ոայց Լին չափազանց վեհ անձն էր մեղքը ուրիշների վրա գցելու
հպմար։ Երթ Փիքեթի ջախջախված և արնաշաղախ զորքը ճեղքելով նահանջեց
դեպի դաշնակիցների դիրքերը, Ռոբերտ Լին, առանց որևէ
ուղեկցութ յան, դուրս եկավ նրանց ընդառաջ և անխնա ինքն ա քննա դա-
мл ա կ ան խոսքերով դիմեց նրանց. (<r Այդ ամենը տեղի ունեցավ ի մ մ ե ղ *
ք ո վ ,— խոստովանեց նա։ — Այդ մ արտում ե и պարտվեցի, մ իայն ե’ս)>։
Մարդկության պատմության ընթացքում քիչ գեներալներ են նման
Ш
խոստովանության համար անհրաժեշտ արիություն և կամքի ուժ ոլնե—
Տ եՐ
էլրերտ Հարարդր երբևիցե երկրի ուշադրությունն իր կողմր դրա—
ված ամենաինքնատիպ հեղինակներից մեկն էր, և նրա խայթո ղ ա րտ ա ֊
հայտոլթյուններր հաճախ խիստ դժգոհ ությոլն են առաշացրել։ ՈայցՀ
Հարարդր մարդկանց հետ վարվելու իր հազվագյուտ կարողությամբ
հաճախ իր թշնամիներին վերափոխո ւմ էր բարեկամների։
Օրինակ, երբ որևիցե գրգռված ընթերցող նրան գրում է, որ համաձայն
չէ նրա այս կամ այն հոդվածի հետ և վերջում ամեն տեսակt
հայհոյանքներ էր տեղում, էլրերտ Հարարդր նրան պատասխանում էր
մոտավորապես հետևյալ խոսքերով,
«ճ ի շտ ն ասած, ինքս էլ լիովին համաձայն չեմ դրա հետ։ Երեկվա
ի մ դրածներից ամեն ինչը չէ , որ ինձ դուր է գալիս ա յսօր։ Ուրախ եմ’
այդ հարցի վերաբերյալ Ձեր կարծիքն իմանալու համար։ Հաջորդ անգամ,
երբ ի մ հարևանությամբ կգտնվեք, անպայման անցեք մ ե զ մոտ,
և մենք դա կքննարկենք ինչպես որ պետք է ։ Հեռվից սեղմում եմ Ձեթ՛
ձեռքը, մնալով
Անկեղծորեն Ձ ե ր …» ։
/ Ի՞նչ կարելի է ասել մարդուն, որը ձեզ հետ նման ձևով է վ ա ր ֊
Վեւ։
Եթե իրավացի ենք, եկեք փորձենք համոզել մարդկանց հարգանքով
և պատշաճ կերպով, իոկ եթե սխալվում ենք, ե դա, ճիշտն ասած,,
զարմանալիորեն հաճախ է պատահում, ապա եկեք ընդունենք մեր
սխալները արագ և հոժարակամ։ Այդպիսի մեթոդը ոչ միայն կ հա ն դ ե ց ֊
նի զարմանալի հետևանքների, այլև, ուզում եք հավատացեք, ուզում’
եք’ ոչ, որոշակի հանգամանքներում նրան հետևելը շատ ավելի հաճելի-
է, քան ինքնապաշտպանական փորձերը։
Հիշեք, «Կռվով երբեք շատ բանի չես հասնի, սակայն զիջումների՛
միջոցով կարելի է ստանալ սպասվածից ավելին» ։
Այսպիսով, եթե ցանկանում եք մարդկանց հակել ձեր տեսակետին,
կատարեք երրորդ կանոնը.
Եթե իրավացի չեք, ընդունեք արագ և վնոավանորենս

ՄԱՐԴՈԻ ԳԻՏԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ՏԱՆՈՂ ՈԻՂԻՂ ՃԱՆԱՊԱՐՀ

Եթե դուք խիստ զայրույթ ի պահին որևէ մեկին մի քանի խոսք ասեք,
ւմեծ հաճույք կստանաք «սիրտը գատարկելուց» ։ Եսկ ձեր զրուցակի՞ցը։
‘Արդյոք նա կկիսի1* ձեր հաճույքը։ Տեր մ արտ ական տոնը և ան բա ը յա ֊
ցակամությունն ար դյոք կօգնե՞ն նրան համաձայնելու ձեզ հետ։
«Եթե դուք ինձ ներկայանաք սեղմած բռունցքներով,— ասում է
Վուդըո Վիլսոնը,— ապա ես կարող եմ, թերևս, խոստանալ ձեզ, որ ի մ
բռունցքներն էլ ամուր կսեղմվեն, իսկ եթե գաք ինձ մոտ և ասեք, «Եկեք
նստենք և խորհրդակցենք, իսկ եթե մեր կարծիքները չհամընկնեն, ապա
կփորձենք հասկանալ, թե որն է դրտ պատճառը և հատկապես որ կետերում
համաձայնության չենք գալիս» ,— մենք անմիջապես էլ կհայտնաբերենք,
որ մեր տարաձայնություններն, ի վերջո, այնքան էլ մ եծ
շ ե ն , որ կետերը, որոնցում մեր կարծիքները չեն հ ամ ընկնում, քիչ են,
իսկ նրանք, որոնցում համ ընկնում են’ շատ են և, եթե մ իայն բա վա կան
համբերություն, անկողմնապահություն և համաձւս (նվել ո լ ցա ն կություն
ունենանք, համաձայնության կ գա ն ք »։
Ոչ ոք Վուդրո Վիլսոնի այդ ասածի արդարացիությունն ավելի լավ
Հի գնահատի, քան Ջոն Դ, Ռ ո կֆ ե լլե ր ֊կ րտ ս ե ր ը ։ 1 9 1 5 թվականին Ռոկ-
ֆելլերը Քոլորադոյոլմ ամեն աարհ ամարհված մարդն էր։ Ամերիկյան
արդյունաբերության պատմության մեջ ամեն աարյունահեղ գործադուլն
երից մեկը երկու տարի շարունակ ց ն ցո ւմ էր ամբողջ նահանգը։ Մո-
:լե գ նա ծ , մարտականորեն տրամադրված հանքափորերը «Քոլորադո
Ֆյո ւե լ էնգ այրոն քոմփրնիից» պահանջում էին աշխատավարձի բարձրա
ցո ւմ , այդ ընկերությունը գտնվում էր Ռոկֆեղերի հսկողության տակ։
Ոչնչացվում էր ընկերության գույքը* Ընկերության ղեկավարները դիմե
ցի ն զռրքի օգնությանը։ Արյուն հ եղ վ ե ց ։ Գործադուլավորների վրա
կրակ բա ց ե ց ի ն ։ Նրանց մ արմ ինները գնդակներից մտղ Էին դարձել։
®1Դ ի րավիճաԿում t երբ շուրջբոլորը տիրում Էր ատելության մթնո-
151
լորտ, Ռոկֆելլերը ցանկացավ գործադուլավորներին հակել իր տեսա-
կետին։ Եվ դա նրան հաջողվեց։ ԻնչպեԴս։ Ահա թե ինչ պատահեց։ Բարեկամներ
ձեռք բերելու համար մի քանի շաբաթ վատնելուց հետո*
Ռռկֆելլերը ճառով հանդես եկավ գործադուլավորների ներկալացուցիչ-
ների առջև։ Նրա ճառն իսկական գլուխգործոց Էր։ Ալն ունեցավ ա պ շ ե ֊
ց ո լցի չ հետևանքներ* հանդարտեցրեց ատելության փոթորկուն ալիքները
է որոնք սպառնում Էին խորտակել Ռոկֆելլերին և նրա համար բա զ մաթիվ
երկրպագուներ նվաճ եց ։ նա իր ճառում այնպիսի բարեկամական
տոնով շարադրեց փաստերը, որ դործադուլավորներր վերադարձան
աշխատանքին այլևս ոչ մի խոսք չասելով աշխատավարձի բարձ-
րացմ՚տ ն մ ։։՚ե՝ին, որի համստր այդքան կատաղի պայքար Էին մ ղում։
Ստորև բերվում Է այդ հրաշալի ճառի ռկզբից մ ի հատված։ Ուշադրություն
դարձրեք, թե ինչպիսի բարյացակամ ութ յամ բ Է այն համակվա
ծ։
Մի մ ո ռա ցե ք , որ Ռոկֆելլերը դիմում Էր այն մարդկանց, որոնք
դրանից ըն դամ են ը մի քանի օր առաջ ցա): յանուս Էին ն;::.:յն կւսխել
վայրի խնձորենուց. այնուամենայնիվ նա չէր կարող ր;սսել ս֊ լելի
սիրալիր, ավևլի բարեկամ արար, նույնիսկ եթե ելույթ ունենար բ մ ի շ կ ֊
միսիոներների խ մ բի առջև։ Նրա ճառը լի Էր այնպիսի աբտահայտու-
թյուն ն եր ո վ ) ինչպիսիք են* ((Ես հպարտ եմ, ոբ այսւոեղ եմ գտնվում».
«Ես եղա ձեր տներում և ծանոթացա ձեզնից շատերի կանանց ու ե ր ե ֊
խաների հ ետ » , «Մենք այստեղ հսւնդիպում ենք ոչ թե որպես օտարներ,
այլ որպես բա ր եկա մ նե ր »։ Նա հիշեց ((փոխադարձ բարեկամութ
յա ն ոգու» մասին, ընդհանուր ջերմ հետաքրքրությունների մ ա սին»
այն մասին, որ այստեղ Է գտնվոլմ միայն նրանց սիրալիրության շնոր-
հիվ։
«Ա յս օր նշանավոր օր Է իմ կ յա ն քում,— իր ճառը սկսեց Ռոկֆել-
լեր ը։— Ինձ առաջին անգամ բախտ Է վիճակվել հանդիպել տյս մ ե ծ ը ն կերության
բանվորների և ծառայողների ներկայացուցիչների, նրա վար-
չա-տեխնիկական աշխատողների հետ, և կարող եմ ձեզ հավատացնեք,
որ հպարտանում եմ , որ գտնվում եմ այստեղ և այս հավաքույթը կհիշեմ
ի մ ողջ կյանքի ը նթացքում։ Եթե մեր հանդիպումը կայանար երկու,
շաբաթ առաջ, ես այստեղ կանգնած կլինեի ձեզնից շա՛ռերի համար որպես
օտար մարդ, ճանաչելով մ իայն առանձին դեմքեր։ Բայց, քանի ոթ
անցյալ շաբաթ ինձ հաջողվեց այց ե լե լ հարավային ածխ ային ավազանների
ԲՈԼՈՐ ճամբարները և առան ձին ֊ա ռա ն ձին զրուցել փաստո —
152
ք ե ն ձեր ներկայացուցիչներից յուրաքանչյուրի հետ, բա ցա ռ ո ւթ յա մ բ
ն րա ն ց , ովքեր այդ ժամանակ բա ցակայում էին, քանի որ ես եղա ձեր
աներում և ծանոթացա ձեզնից շատ՜երի կանանց ու երեխաների հետ,
մ ե ն ք այստեղ հանդիպում ենք ոչ թե որպես օտարներ, այլ որպես
բարեկամներ, և, ելնելով փոխադարձ բարեկամության այդ զգացում
ի ց , ես ուրախ եմ , որ հնարավորություն ունեմ ձեզ հետ քննարկելու
մ եր ընդհանուր հետաքրքրությունները։
Քանի որ սա ընկերության վարչական աշխատողների և բա նվ որ ների
ու ծառայողների հավաքույթն է, ես այստեղ եմ գտնվում միայն
ձեր սիրալիրության շնորհիվ, քանի որ պատիվ չունեմ պատկանելոլ
ոչ ա յս , ոչ այն խմ բին և, համենայն դեպս, զգում եմ , որ ամուր կապվա
ծ եմ ձեզ հետ, որովհետև որոշ ի մ աստով այստեղ ներկայացնում
եմ և’ ակցիոներներին, և ‘ տնօրեններին» ։
Մի՞թե սա թշնամիներին բարեկամներ դարձնելու նուրբ արվեստի
փայլուն օրինակ չէ ։
Ենթադրենք, թե Ռոկֆելլերը կգնար այլ ուղիով։ Ենթադրենք, թե
կսկսեր վիճել հանքափորերի հետ և նրանց երեսին կնետեր անհերք
ե լի փաստեր։ Ենթադրենք, թե իր տոնով և ակնարկներով կհասկաց-
ն ե ր , որ նրանք իրավացի չե ն ։ Ենթադրենք, թե տրամաբանության բոլոր
կանոնների համաձայն ինքը կապացուցեր, որ նրանք ճիշտ չե ն ։ Ի՞նչ
կպատահեր այղ դեպքում ։ Ղա ավելի շատ զա յր ո ւյթ , ատելություն և
վրղովմունք կառաչացներ։
Եթե մարդու սիրտը |ի է ձեր հանդեպ դմդոհությամբ ե. անբարյացակամությամբ,
ապա աշխարհում հայտնի ոչ մի տրամաբանություն շի
կարող նրան հակել ձեր տեսակետին: Մրթմրթան ծնողներին, բււնսւկալ
տերերին ե. ամուսիններին, ինչպես նան. կովարւսր կանանց անհրաժեշտ
է հասկանալ, որ մարդիկ չեն ցանկանում փոխել իրենց հայացքները:
էւրանց չի կարելի ստիպել կամ դրդել’ համաձայնվել ձեզ հետ կամ ինձ
հետ: Բայց, միգուցե կհաջողվի նրանց հանգեցնել այդ բանին, եթե
■գործենք մեղմորեն ն. բարյացակամորեն, շատ մեղմ ե. շատ բարյացակամ
կերպով:
Փաստորեն, Լինկոլնը դա ասել է գրեթե հարյուր տարի առաջ։ Ահա
նրա խոսքը.
«Հ ի ն , խելացի ասացվածքը հայտնում է, որ «մ ի կաթիլ մեղրն
ավելի շատ ճանճերի է գրավում, քան մի ամբողջ կճուճ լե ղ ի ն » ։ նույն
բանը վերաբերում է նաև մարդկանց, եթե ցանկանում եք մարդուն ձեր
կողմը գրավել, նախևառաջ համոզեք նրան, որ անկեղծ բարեկամ ե ք ։
153
Ահա մեղրի այն կաթիլը, որով կարելի է գրավել նրա սիրտր, ե դւս»
էլք ինչ ուզում եք ասեք, հենց մ ե ծ , ռւղիղ ճանապարհն է դեպի գիտակ
ց ո ւթ չո լն » ։
Գործարար մարդիկ սկսում են գիտակցել, որ գործադուլավորների
հետ բարեկամական հարաբերությունները վերա գրով են փոխհատուցվ
ո ւմ ։ Օրինակ, երբ ((Ո լայթ մոտոր քոմփընիի» երկուսոլկես հազար բա ն վորներ
ու ծառայողներ գործադուլ հայտարարեցին, պահանջելով, որ-
ֆիրմւսն բարձրացնի ւ^շխաւ;ավարձը և աշխատանքի ընդունի
միայն արհմիության անդամներին, նրա պրեզիդենտ Ռոբերտ Ֆ * Բ լ ե ֊
քը չզայրացավ, մեղադրանքներ չնետեց, չսպաոնաց և չխոսեց բռնության՝
և կոմունիստների մասին։ Ղրա փոխարեն նա սկսեց գործադուլավորներին
հաճո յա խ ոս ե լ։ Քլիվլենդյան լրագրերում հայտարարություն հրապարակեց,
որտեղ նրանց գովում էր ((խաղաղ կերւղով իրենց գործիքները
ցա ծ դնելու հա մար»։ Տեսնելով, որ գործադուլավորների բանակն
անգործ կանգնած է, նա նրանց համար գնեց երկու տասնյակ մականներ
և ձեռնոցներ և առաջարկեց բ ե յս բ ո լ խաղալ։ Իսկ նրանց համար,,
ովքեր նախընտրում էին կեգլի խաղալ կե գել-բան վարձեց։
Բլեք ի այդպիսի բարյացակամ վերաբերմունքը բերե ց նրան, ի ն չի
միշտ հանգեցնում է նման վերաբերմունքը* այն էլ իր հերթին բա ր յացակամություն
առաջացրեց։ Այդ պատճառով էլ գործադուլավորները
ավելներ, բահեր և աղբի ձեռնասայլակներ ճարեցին և սկսեցին գործարանի
տարածքում թափված լուցկու, թղթերի և ծխախոտի մնացորդ-‘
ները հավաքել։ Գուք միայն մտածեք։ Պատկերացրեք գո ր ծա դուլա վոր֊
ների, որոնք մաքրում են գործարանի տարածքը այն պահին, երբ պ ա յքար
են մղում աշխատավարձի բարձրացման և արհմիության ճանաչման
համար։ Ամերիկյան աշխատանքային ընդհարումների բա զմա մ յա
փոթորկալից պատմության մեջ դա Ասված իրադարձություն էր ։ Մի շաբա
թ հետո գործադուլն ավարտվեց փոխզիջողական համաձայնությամբ,
ընդ որում առանց որևէ անբարյացակամության և չարացածության։
Ռանիել Ուեբսթերր, որ գեղեցիկ էր ինչպես Աստված և պերճախոս%*
ինչպես Եհովան, իր ժամանակի ամ են ա ա չ ք ի ընկնող փաստաբաններից
մեկն էր, բա յց և այնպես, իր ամենահամոզիչ փաստարկները նա
միշտ սկսում էր այնպիսի բարեկամ ական դիտողություններով, ի ն չպիսիք
են, օրինակ. «Ատենակալներին մնում է ուշադրություն դարձն
ե լ***» , « Այդ մասին, պարոնայք, արժեր, թերևս մտ ա ծե լ» , ((Ահա որո՛շ
154
փաստեր, որոնք, ինչպես կարծում ե մ , դուք, պարոնայք, աչքաթող չե ք
անի» կամ «ս ե զ համար, մարդկային բնավորության ձեր ի մ ա ց ո լ ֊
ւ&1ա^Ր հանդերձ, դժվար չի չի&ի հասկանալ այդ փաստերի նշանակութ
յո ւն ը » ։ Ոչ մի բռնադատում։ Ոչ մի ճնշում։ Իր կարծիքն ուրիշների
վզին փաթաթելու ոչ մի փորձ։ Ուեբսթերր կիրառում էր մ ե ղ մ , հան-
դի и տ բարեկամ ական մոտեցում, որը և նրան օգնեց նշանավոր մարդ
դառնալ։
Հնարավոր է, որ դուք երբեք առիթ չունենաք փորձելու դադարեցնել
գործադուլը կամ ելույթ ունենալու դատարանում, սակայն, միգուցե
դուք կցանկանաք, որ իջեցնեն ձեր բնակարանի վարձը։ Ղրանում, արդ
յո ք , ձեզ չի ՞ օգնի բարեկամ ական մ ոտեցում ը։ Եկեք տեսնենք։
Ինժեներ 0 . Լ* Սթրաուրը ցանկանում էր, որ իջեցնեն իր բնակարանի
վարձը, բա յց նա գիտեր, որ իր տանտերը կոպիտ մարդ է ։ «Ես գրեց
ի նրան,— ասաց Սթրաուբր խմբի պարապմունքների ժամանակ,—
հայտնելով, որ վարձակալման ժամ կետն ավարտվելուն պես կազատեմ
ի մ բնակարանը։ ճիշտն ասած, ես չէի ցանկանում դուրս դալ։ Ես
ցանկանում էի մնալ, եթե ինձ հաջողվեր հասնել բնակվարձի իջեցման։
Ժ}ակաթն իրադրությունն անհուսալի էր թ վ ո ւմ ։ Ղա փորձել էին անել
՜նաև ուրիշ վարձակալներ, բա յց ճ ապարդյուն։ Բոլորն ինձ ասոլմ էին,
որ մեր տանտիրոջ հետ գործ ունենալը չափազանց դժվար է ։ Սակայն
ես ասացի ինքս ի ն ձ . «Ես ուսումնասիրում եմ մարդկանց հետ վարվելու
արվեստի դասընթաց, փորձեմ նրա հ անդեպ կիրառել ի մ գիտելիքները,
J i տեսնենք, թե ինչ դուրս կ գա »։
Նա ինձ ներկայացավ իր քարտուղարի հետ, անմիջապես ի մ ն ա ֊
ձմակը ստանալոլց հետո։ Ես նրան դիմավորեցի շեմինճ ողջունելով Չարլզ
Շվ բի ոգով։ Ես տառացիորեն ուսումնասիրել էի բարեհոգությունն ու
հիացմունքը։ Խոսակցությունն սկսեցի բոլորովին էլ ոչ նրանից, որ իմ
բնակվարձը բարձր է ։ Սկսեցի նրանից, որ իր տունն ինձ դուր է գալիս։
Հավատացեք, ես «ան կեղծ էի ի մ գնահատականում և շռա յլ գովեստ
ո ւմ » ։ Ես նրան տունը կառավարելու առիթով հաճոյախոսություն արե-
ՁԻ և ասացի, որ շատ կցանկանայի մնալ այստեղ ևս մեկ տարի, սակա
յն չե մ կարող ինձ այդ թ ո ւյլ տալ։
Ըստ երևույթին> նրա կենվորներից ոչ մեկը երբեք նրան այդպիսի
ընդունելություն չէր ց ո ւյց տվ ե լ։ Նա տառացիորեն չգիտեր, ինչպես
դա հասկանար
ԱՏԴ ժամանակ նա սկսեց ինձ պատմել իր անախորժությունների
մասին և բողոքել կենվորներից։ նրանցից մեկն իրեն տասնչորս նամակ
155
էր դրել, ընդ որում դրանցից մի քանիսն, անկասկած, վիրավորական*
էինք Ե Լ ղ ՈԼՐՐ2Ր սպառնոլմ կր չեղ յա լ Հայտարարել վարձակալական
պայմանագիրը, եթե տանտերր միջոցներ ձեռք չառներ դադարեցնելու
ի րենցից մի Հարկ վերևում ապրող կենվորի խ ռմփ ոցը ։ «Ինչպիսի թ եթ ե—
վոլթյուն է ,— ասաց տանտերըէ— ձեր նման գոՀ կենվոր ունենալը))է
Իսկ Հետո, նույնիսկ առանց իմ կողմից որևէ խնգրա նքի, ն ա առաջարկեց
փ ո ք ր ֊ի ն չ իջեցնել իմ բնակվարձը։ Ես ավելին էի ուղում, դրա Համար
էլ նշեցի դումարը, որը Հա մապատասԽանոլմ էր իմ միջոցներին ե-.
/ / / /7 Հ Л _ С ( Ш t . -J « г օ.^ ա iLLU լւ t-լ .* է-ի* J Ш Li , ‘• *** *-* J U U t j I
Հեռանալիս նա շրջվեց իմ կողմը և Հարցրեց* ((Ինչպիսի՞ վերանորոգում
կցանկանայիք բնակարանում))։
Եթե ես փորձեի Հասնել բնակվարձի իջեցմանը նույն մեթողներովխ
ինչ որ մյուս կենվորները, ապա, անկասկած, ես նույնպես անՀ աջողոլ-
թյան կՀանդիպեի։ Ես Հաղթանակի Հասա բարեկամ ական, կարեկցական
և ՀԱյր գԼԱէից մոտեցման շնորՀիվ))։
Վերցնենք մեկ ա յլ օրին ակ։ Այս անգամ խոսքը կնոջ մասին է, ընդ
որում, րարձրաշխարՀիկ կնոջ միսսիս Պորոթի Պեյի (Պարդեն Սիթիից*.
որը գտնվում է Լոնգ Այլենգի ընդարձակ ավազուտներում) ։
« Վերջերս ես նախաճաշի էի Հրավիրել բարեկամների մի փոքր
խ մ բ ի պ ա տ մ ե ց միսսիս Պ ե յը ։— Ինձ Համար դա կարևոր իրադարձություն
էր։ Բնականաբար, ես շատ ԷԻ ցանկանում, որ ամեն ինչ լա վ
անցնի։ Սովորաբար, նման դեպքերում ինձ Հաջողությամբ օգնում է
էմ ի լը ճ սեղանապետը։ Նախաճաշն անՀ աջող էր։ էմ իլը ոչ մի տեղ չէր
երևում։ Նա մ եզ մ իայն մի մատուցող էր Հատկացրել։ Այդ մատուցողը
չնչին պատկերացում անգամ չուներ առաջնակարգ սպասարկման մասի
ն ։ Իմ պատվավոր Հյուրին նա Համառորեն սպասարկում էր ամենա-
վերջում։ Մի անգամ նրան մատուցեց նեխուրի խղճուկ մի կտորճ մեծ՜
սկուտեղով։ Միսը կոշտ էր, իսկ կարտոֆիլը’ յո ւղ ոտ ։ Պա սոսկալի էր?
Ես շատ զայրա ցա ծ էի։ Այդ տանջալի փորձության պաՀին ինձ վրա*
մ ե ծ ջանք գործադրելով, ես (եպտում էի, սակայն ներքուստ շարունակ
նույնն էի կրկնում, «Պ ե, ոչինչ, մ իայն տեսնեմ էմ իլի՛ն։ Այն մ ամանակ
ես նրան ց ո ւյց կտա մ »։
Պա պատաՀեց չորեքշաբթի օրը։ Հաջորդ երեկոյան ես լսում էխ
դասընթաց մարդկային փոխՀարա թերությունների խնդիրների մասինP
Եվ Հասկացա, թե որքան անիմաստ կլիներ էմիլին քոթակելը* հա մ ի ֊
156
այն կբարկացներ և կվիրավորեր նրան։ Ես փորձեցի այդ պատմությանդ
նաչել նրա աեսակԼսւիցէ Մթերքները նա չէր գնել և նա էլ չէր պատ֊
ր ա и տ ել Նախաճաշը։ Ւսկ որ Նրա որոշ մատուցողները բթամիտ էին,
այդտեղ նա ոչինչ չէր կարող անել։ Եմ ղայրույթր բացա տ րվոլմ էր,
թերևս, ի մ չափից ղոլրս խստությամբ և ղ չոլրա բորրոքոլթ յա մ բ։ Դրա
համար էլ որոշեցի նրան քննադատելու փոխարեն մոտենալ բա ր ե կամաբար
և խոսակցությունն սկսել նրան երախտագիտություն հա յտ նելուց
։ Այդ մոտեցումը հրաշալի արդյունք տ վ ե ց ։ էմ իլին ես տեսա հա-
չորղ որը։ Պ ա ա ր ֊,- յտ վ Լ լՎ պաշտպանության, նա գ ր կ ա ն ո ւ մ էր և
ձ գտում կռվի։ Ես ասացի, «Ապա լսե ք, էմ ի լ, ցանկանում եմ , որպես-
զի դուք իմանաք, որ ինձ Համար շատ մ ե ծ նշանակություն ունի ձեր
ն երկայությունը, երբ ես ընդունում եմ ի մ բարեկամներին։ Դուք նյու
Տորքի լավագույն սեղանապետն ե ք ։ Ես, իհարկե, շատ լավ եմ Հասկանում,
որ դո լք չեք գնում մթերքները և պատրաստում կերակուրները?
Դուք մեղավոր չեք չորեքշաբթի օրը տեղի ունեցածի Հա մա ր »։
Ամպերը ց ր վ ե ցի ն ։ Ժպտալով, էմիլն ասաց* «ճ իշտ է, միսսիս, ան ա ֊
խորժությոլնը գալիս է խոհանոցից։ Ես ղրանում մ եղք չո ւն ե ի » ։
Ես շարունակեցի, «Պատրաստվում եմ ևս մի քանի ընդունելու—
թյուն կազմակերպել, էմ ի լ, և ինձ ձեր խորհուրդն է պետք։ Ի՞նչ եք
կարծում, արժե՛* արդյոք խիզախել և մեկ անգամ ևս վստահել ձեր խ ոհա
նո ցի ն» ։
« 0 , իՀաըկե, միսսիս, անկասկած։ Դա այլևս երբեք չպետք է կ ը ր ֊
կ ը ն վ ի » ։
Հաջորդ շաբաթ ես նորից նախաճաշ կազմակերպեցի։ ճաշացուցակը
քննարկեցինք էմիլի հետ միասին։ Այո անգամ նրան տվեցի սովորականից
կրկնակի պակաս թ ե յա դ րա մ , բա ռ անգամ չասելով անցյալ
սխալների մասին։ Երբ մենք ներս մտանք, սեղանը զարդարված էր
երկու տասնյակ «ամերիկյան գեղեցկուհի» վարդերով։ էժիլր ոչ մի
վա յրկյա ն չէր Հեռանում։ նա Հազիվ թե կարողանար դրանից ավելի
ուշադիր լինել ի մ հյուրերի Հանդեպ, նույնիսկ, եթե ես ընդունելիս լի նեի
Մ արիա թագուհուն։ Խորտիկները Հրաշալի էին և տաք, սպասարկումը’
գերազանց։ Տաք ճաշատեսակը մատուցվում էր ոչ թե մ եկ, ա յլ՛
Լորս մատուցողի կո ղ մ ից ։ Վերջում էմ իլն ինքը մատուցեց Հրաշալի
անանուխի լի կ յո րը ։
Երթ մենք վեր կացանք, ի մ պատվավոր Հյուրը Հարցրեց, «Դուք,
ի ՞ն չ է, կախարդել եք այդ սեղանապետին։ Ես դեռ երբեք չե մ տեսել
այդպիսի սպասարկում, այդպիսի ուշադրություն»։
157
Ъш իրավացի էր։ Ես կախարդել էի նրան բարեկամ ական վերաբ
ե ր մ ո ւն ք ո վ և նրա արժանիքների անկեղծ գնահատմամթ։
Շատ տարիներ առաջ, երբ երեխա ժամանակ անտառի միջով
ոտաբոբիկ գնում էի Միսոլրի նահանգի Հյուսիս-արևմ ուտքոլմ գտնվող
.գյուղական դպրոցը, մի անգամ կարդացի արևի և քա մ ոլ մասին առա-
կ ը ։ Նրանք վիճեցին , թե ով է ավելի ուժեղ, և քամին ասաց. «Ես կապացուցեմ,
որ ավելի ուժեղ ե մ ։ Տեսնո ՞ւմ ես այն. թիկնոցով ծերուկին։
Դրաղ կգամ, որ ես ավելի շուտ կստիպեմ հանել թիկնոցը, քան’ դ ո ւ»։
Այսպիսով, արևը մտավ ամպի հետևը, իսկ քամին սկսեց փչեի
մինչև որ փոխվեց փոթորկի, բա յց որքան ուժեղ էր փչումf այնքան
ավելի պինդ էր ծերուկը փաթաթվում իր թիկնոցի մեջ։
Ւ վերջո, քամին հանդարտվեց, իսկ այնուհետև բոլորովին դադար
ե ց ։ Այն ժամանակ արևը դուրս ե Կ ավ ամպի հետևից և բարեհոգաբար
ժպտա ց ծերուկին։ Շուտով նա սկսեց սրբել ճակատի քրտինքը և հանեց
թի կ ն ո ցը ։ Հենց այստեղ էլ արևն ասաց քամուն, որ բարությունը և
բարյացակամությունը միշտ կհաղթեն ցասմանն ու հարկադրանքին։
Դեռ այն ժամանակ, երբ մանուկ հասակում կարդում էի այս
առակը, նրա ճշմարտացիությունն ապացուցված էր հեռավոր Բոստոն
քա ղա քո ւմ ‘ կրթության և մշակույթի պատմական կենտրոնում, որը
երբևիցե տեսնել ես այն ժամանակ երաղել անգամ չէի Համ արձակվի։
.Այն ապացուցեց դոկտոր Ա* Հ , Բ ֊ն ‘ բոստոնցի մի բժիշկ, որը երեսուն
տարի Հետո դարձավ ի մ ունկնդիրներից մ եկ ը ։ Ահա այդ պ ա տ մ ո ւթ յո ւ ֊
նը, ինչպես այն ներկայացրել է դոկտոր Բ ֊ն խ մ բի պարապմունքների
ժա մա նա կ իր ելույթներից մ եկում ։
Այդ օրերին բոստոն յա ն լրագրերը տառացիորեն Հեղեղված էին
խարդախ բժշկական ռեկլամ ով,ճ պրոֆեսիոնալ «աբորտանոդների» և
բժ իշկ ֊շա ռլա տ ա ն նե ր ի Հայտարարություններով, որոնք Հավակնում էին,
որ բուժում են տղամարդկանց Հիվանդությունները, բա յց իրականում
խաբում էին իրենց բա զմաթ իվ անմեղ զոհերին’ վախեցնելով նրանց
«տղամարդկային ուժի Հնարավոր կորստի» և այլ սարսափելի բաների
,մասին խոսակցություններով։ նրանց բուժումը Հանգում էր այն բանին,
որ պահում էին իրենց զոհերին մշտական սարսափի մ ե ջ , ց ո ւյց չտալով
ոչ մի իրական բժշկական օգնություն։ « Աբորտանոդների» մոտ մահացո
ւ ելքով շատ դեպքեր եղան, բա յց նրանցից քչերին դատեցին։ Մեծ
մա սա մ բ նրանք գլուխներն աղատում էին փոքրիկ տուգանքով կամ
յսուսափում էին պատժից քաղաքական ճնշման մ իջոցով։ Դրությունն
J5 8
այնքան սարսափելի դարձավ, որ Բոստոնի օրինավոր մարդիկ ազնիվ՜
զա յրույթ ով ապստաս ք ե ցի ս ։ * արոզըշնԼրը բռունցքներով ամբրոսներն’
էին թակում, մերկացնում էին լրագրերին և աղաչում ամենաբարձրյա
1ինճ վերջ տալ այդ ռեկլամին։ Ք աղա քացի ւսկան կազմ ա կ ե րպ ո ւթ յո ւն ֊
ները, գործարար մարդիկ, կանանց ակումբները, եկեղեցիները, երի֊
տ ա и ա ր դա կան միությունները անիծում և դատապարտում էին ոյյն,
բա յց այդ ամենն անօգուտ էր։ նահանգի օրենսդրական ատյաններում
դաժան պայքար էր մ ղ վ ռւմ } որպեսզի աձԴ ամոթալի ռեկլամը հայ
տարա բվեր անօրինական, սակայն կ աշա֊»ա-կ եբ.Հ ւթյունն քա ղ ^
քական ճնշումը հաղթում էին։
Այդ ժամանակ դոկտոր Բ* ֊ն Մեծ Բոստոնի Քրիստոնեական միու—
թյան օրինավոր քաղաքացիների կոմիտեի նախագահն էր։ նրա կ ա դ .
տ են հնարավոր ամեն ինչ արեց, սակայնճ անհաջող։ Պայքարը բժշկութ
յա ն բնագավառի հանցագործների դեմ թվում էր անհուսալի։
Եվ ահա, մի անգամ գԻչ^ՐԸ* արդեն տասներկուսից հետո դ ո կ ֊
տոր Բ * ֊ի գլխում փայլուն միտք ծա գ ե ց » նա որոշեց կիրառել այնպիսի
մ եթ ո դ , որին Բոստոնում, հավանորեն, ոչ ոք նախկինում չէր դիմե լ։
նա որոշեց գործել բա րյա ցա կա մ ութ յա ն , կարեկցանքի, ըմբռնողության
օդ նութ յա մ բ ։ նա աշխատեց հասնել նրանք որ իրենքճ հրատարակիչներըՒ
ցանկանային դադարեցնել նման հայտարարությունների հրապարակս ւ ֊
մ ը ։ նա նամակ գրեց ((Բոստոն հեըալդյ» լրագրի հրատարակչին, որտեղ
արտահայտում էր իր հիացմունքը այդ լրագրի հանդեպ։ Լինելով նրա
մշտական ընթերցողը, նա չէր կարող չնշեի որ նորությունները միշտ մա տուցվում
են անկողմնապահ կերպով, առանց հաշվի առնելու սենսա-
ցի ոն ո ւթ յո լնը , իսկ առաջնորդող հոդվածները ամենաբարձր մակարդակի
վրա են գտնվում։ Դա ընտանեկան ընթերցանության համար հրաշալի
լրագիր է, պնդում էր դոկտոր Բ * ֊ն , վստահություն հա յտն ելով,
որ այն լավագույնն է նոր Անգլիայում և ամենահրաշալիներից մեկը՝
ամբողջ Ամերիկայոլմ։ օ:Սակայն,— գրում էր այնուհետև դոկտոր Բ *-ն ,—
Իմ բարեկամներից մեկն անչափահաս աղջիկ ունի։ Եվ բարեկամ и ի ն ձ
պատմեց, որ մի անգամ երեկոյան աղջիկը նրա համար բարձրաձայն
կարդացել է աբորտի մասնագետի հայտարարությունը և իրեն խնդրել
է բացատրել որոշ արտահայտությունների իմաստը։ ճիշտն ասած,,
նա շփոթվել է և չի ի մա ց ե լ} թե նրան ինչ պատասխանի։ Ջեր [րագրին
բաժանորդագրվում են Բոստոնի լավագույն տներր։ Եթե այդպիսխ
դեպք տեղի է ունեցել ի մ բարեկամի տանը, չէ* որ այն կարող էր աեղի
159>
ունենալ նաև շատ այլ ընտանիքներում։ Եթե դուք ունենայիք դեռահաս
դուստր, ապա մի՞թե Ձեզ դուր կգար, որ նա կարդար նման հայտարար
ո ւթ յո ւն ն եր ։ Իսկ եթե նա կարդար և ձեզ խնդրեր բացատրել, ի՞նչ կանեիք
։
Ես ափսոսում ե մ , որ այնպիսի հրաշալի լրագրում, ինչպիսին Ձերն
է, գրեթե անթերի մ նացած բոլոր տես ակետներից, տպագրվում են
յսյնպիսի նյութեր, որոնք ստիպում են որոշ հայրերի երկյուղել, որ հ անկարծ
այն կընկնի իրենց դստեր ձեռքը։ Իսկ չի ՞ կարող պատահել, արդ
յո ք , որ ոչ մ իայն ես, այլ նաև Ձեր հազարավոր ուրիշ բաժանորդներ
ունենան նույնպիսի զգացում» ։
Երկու օր անց « Բոստոն հերալդ» լրագրի հրատարակիչը դոկտոր
Р ,—ին ուղարկեց իր պատասխանը, դոկտորն ա յն պահել է իր մոտ
մեկ երրորդ դար և այն հանձնեց ինձ, երբ դարձավ ի մ ունկնդիրը։ Այս
պահին այն դրված է ի մ առջև։ նամակը թվագրված է 13 հոկտեմբերի
1 9 0 4 թվական,
Բժշկության դոկտոր Ա. Լ. Р.-ին
Բոստոն, Մասաշոաեթս նահանգ
Հարգելի սըր
Ես չափազանց երախտապարտ եմ Ձեզ սույն ամսի 1 1 -ի Ձեր նա մակի
համար, որ հասցեագրել էիք ինձ’ որպես տվյալ լրագրի հրա-
տարակչի, քանի որ հատկապես ա ‘յն ինձ դրդեց ձեռք առնել անհրաժեշտ
միջոցները, որոնք պատրաստվում էի իրագոոծել դեռևս իմ պաշտոնավարման
ս կ զ բի ց ։ Երկուշաբթի օրվանից սկսած ես մտադիր եմ
«Բո ստոն հերալդ» լրագիրը հնարավորության սահմաններում ամբողջովին
մաքրել ամեն տեսակ կասկածելի ռեկլամային ն յո ւթ ե ր ի ց ։
Իրենց ծառայություններն առաջարկող բժիշկների հայտարարութ
յո ւն ն ե ր ը , սրսկիչների հանձնարարման հրապարակումները և նման
ա յլ բաները ամբողջովին կդադարեցվեն, իսկ մյուս բոլոր բժշկակաէ
հայտարարությունները, որոնցից ա ռայժմ անհնար է հրաժարվել, մա ն րակրկիտ
կխմբագրվեն և ձեռք կբերեն լիովին ավնաս բ ն ո ւ յթ ։
Մեկ անգամ ևս շնորհակալություն եմ հայտնում Ձեզ սիրալիր նամակի
համար, որն ինձ օգնեց տվյալ հարցում։
Անկեղծորեն Ջեր
Ու. Հսւսկել, հրատարակիչ:
160
— / — ֊ լ ч ՜ — т /՚Ր ‘- — լ^պ ֊ս ը Կրեսոս թագավորի պալատակա
ն ստրուկներից էր։ Իր աննման առակները նա հնարել է մեր թվարկությունից
վ ե ց դար առաջ և, այնուամենայնիվ, մարդկային բնա վ ո ր
ութ յա ն վերաբերյալ այն ճշմարտությունները, որոնք նա սովորեցնում
էր, մեր օրերում ևս մնում են նույնքան արդարացի Բոստոնում և Բիր-
մ ի ն գհ ե մ ոլմ , ի նլպ իսին որ կային նրանք Աթենքոլմ երկոլսոլկես հազար
տարի առաջ։ Արևը կարող է ավելի արագ ստիպել ձեզ հանել թիկնո-
յ յ ը , քան քամին, իսկ բարյացակամությունը, բարեկամ ական մ ոտ ե ցո լ-
■մը և ըմբռնողությունը կարող են մարդկանց ավելի արագ ստիպել, որ
փոխեն իրենց կարծիքը, քան ամեն աբուռն զա յր ո ւյթ ը ։
Հիշենք էինկոլնի ասածը. «Մի կաթիլ մեղրն ավելի շատ ճանճերի
է գրավոլմ, քան մի ամբողջ կճուճ լե ղ ի ն » ։
Այսպիսով, եթե ցանկանում եք մ արղկանց հակել ձեր տեսակետ
ի ն , չմոռանաք դիմել չորրորդ կանոնին.
Աւքենասկգբից հավատարիմ մնացեք բարեկամական տոնին:

ՍՈԿՐԱՏԵՍԻ ԳԱՂՏՆԻՔԸ

Որևէ մեկի Հետ զրուցելիս խոսակցությունը մի սկսեք այն Հ ա ր ֊
ցերի քննարկումովէ որոնցում ձեր կարծիքները չեն Համ ընկնում&
Անմիջապես ընդգծեք և շարունակեք Ընդգծել ույն տ ե սա ն կ յո ւն ֊
ները, որոնց Հետ Համամիտ ե ք ։ Շարունակ պնդեք, եթե մի ալն Հ ն ա ֊
րավոր Է, որ երկուսդ Էլ ձգտում եք միևնույն նպատակին, որ իրարից*
տարբերվում եք մ իայն եղանակների Հարցում և ոչ թ ե ‘ Էության։
Հասեք նրանյ որ ձեր զրուցակիցը Հենց սկզբից ասի, ((այո, այո))լ
Ջանացեք, նրան Հնարավորություն չտալ ասելու ((ոչ))։
<rԲացասական պատասխանը,— ասում է պրոֆեսոր Օվերսթրիթը՝
Իր ((Ազդեցություն ը մարդու վարքագծի վրա)) գրքումդ— իրենից ն ե ր ֊
կայացնում է ամ ենադժվար ՀաղթաՀարելի խոչընդոտը։ Բավական է:
մարդն ասի «ո լ))։ որ նրա ինքնասիրություն ը սկսում է պահանջել, որ
նա մնա հետևողական իր դատողություններում։ Ավելի ուշ նա կարող՝
է հասկանալ որ իր Հ ո ր ֊ը անտեղի էր . չնա յա ծ դրան, նա պետք է Հաշ֊
ՎԻ ь ստի իր թանկարժեք ինքնասիրության Հետ։ Մի անգամ որևէ կար*-
ծիք Հա յտն ելով, նա պարտավոր է դրան Հավատարիմ մ նա լ։ Ահա թ ե
ինչու խիստ կարևոր է , որ մենք անմիջապես դրդենք մարդուն մեզ դրա՝-
կան պատասխան տալ))։
ճարտար Հռետորը կարողանում է հենց սկ զբից զրուցակցին ստի-
պել, որ նա ամբողջ ժամանակ իրեն ((այո)) ասի։ Ղրանով նա Հասնում
է այն բանին) որ իր ունկնդիրների գիտակցության մեջ տեղի ունեցող
Հոգեբանական տեղաշարժն ընթանում է իր Համար զանկալի Հունով։ Դա
հիշեցնում է բիլիարդի գնդակի շարժում ը ։ Եթե նրան ուղղեք դեպի որևէ
կետ, ապա կպահանջվի որոշակի ուժ, որպեսզի նա փոխի իր Հետագիծը,
էլ ավելի նշանակալի ուժ կպահանջվի նրան Հետադարձ ուղղություն
տալու համար։
Հոգեբանական տեսակետից մտքերի ընթացքն այստեղ բոլորովին *
162
պարզ է ։ Օթե Ա արդը վստահորեն ասում Է « ո չ » , ապա նա ոչ թ ե պարզապես
արտ ասանում Է երկու տառից կազմված բա ռ , այլ անհամե-
մատ ավելի մ ե ծ բան Է անում։ նրա ողջ օրգանիզմը’ ներքին սեկրեց
իա յի գեղձերը, ն յարդային համակարգը, մկանները տրամադրվում են
ակտիվ հակազդեցության։ Այնպիսի տպավորություն Է ստեղծվում, որ
մարգը կարծես թե ֆիզիկապես հետ Է քաշվում կամ Էլ ո լր ֊ո ր Է հետ
կքաշվի ձեզանից, ընդ որում, երբեմն դա բավական նկատելի Է լի ն
ո ւմ ։ Կարճ ասած նրա ողջ ն յա րդա ֊մ կանւս յի ն համակարգը լարվում Է,
պատրաստվելով ձեզ հակահարված տալ։ Իսկ երբ, ընդհակառակը, նա
աս ում Է ((այո)), ոչ մի հակաղդեցության ռեակցիա նրա մեջ տեղի չի
ունենում ։ նրա օրգանիզմ ր ձեզ ընդառաջ գնալու, ձեզ հետ համ աձայն-
Վելոլ բացահայտ վճռականություն Է ցուցա բերում ։ Այդ պատճառով Էլ
որքան շատ « ա յո » -ն ե ր կարողանանք ստանալ մեր զրուցակցից հենց
ամենասկզբից, այնքան ավելի հավանական Է, որ մ ե զ կհաջողվի հակել
նրան մեր վերջնական առաջարկության ընդունմանը։
Այդ մեթոդըճ <(դրական պատասխանների մ եթ ոդը» f շատ պարզ Է։
Ֆ վ , այնուամենայնիվյ այն ամենուրեք արհամարհում ե ն ։ Հաճախ ա յն ֊
պիսի տպավորություն Է ստեղծվում, որ կարծես թե մարդիկ սեփական
նշանակալիության գիտակցությունը ձեռք են թերում դիտավորյալ իրենց
հանդեպ թշնամական վերաբերմունք առաջացնելով։ Արմատական հայա
ց քնե ր ի տեր մարդը գնում Է իր պահպանողական գործընկերների
հետ խորհրդակցության և անհամբերությամբ ուզում Է անմիջապես կատաղեցնել
նրանց։ Իսկ դա նրան առանձնապես ի ՞ն չ Է տալիս։ Եթե նա
այդպես Է վարվում միայն իրեն հաճույք պա աճառելու համար, ապա
նր ան զեռ կարելի Է ներել։ Իսկ եթե ցանկանում Է դրանով ինչ-որ
բանի հասնել, նշանակում Է նա իսկապես տգետ Է հոգեբանության
տեսակետից։
Թույլ տվեք ուսանողին ( կամ հաճախորդին, երեխայինէ ամուսնուն։
կնոջը) հենց ամենասկզբից ձեզ ասել « ո չ » , և ձեզնից կպահանջվի հրեշտակային
իմաստնություն և համ թերություն այդ ցասումնալից մերժումը
համաձայնությա ն փոխելու հ ամ ար։
Այդ «դրա վան՛ պատասխանների մ ե թո դի» կիրառումը հնարավորություն
տվեց Ջեմս Էբերսոնին’ ՜Եյու Ցորքի դրինվիչյան խնայողական
բա նկի գանձապահին ։ ձեռք բերե լ նոր ավանդատու, որից հակառակ
<դեպքում կարող էր զրկվել։
« Այդ մարդը եկավ հաշիվ բա ցե լո ւ,— պատմում է էբեր սո ն ը ,— և
183
ե ս նրան լրացնելու Համար տվեցի մեր սովորական բ լա նկ ը ։ Որոշ Հար- ֊
ցերի նա պատասխանեց սիրով, մ լուսն եր է ն պատասխանել կտրականապես
Հրաժարվեց։
Մինչև մարդկային փոխՀ արաբերոլթ յունների խնդիրներն ուսում—
նասիրելը ես այդ պոտենցիալ գնորդին կհայտարարեի, որ քանի որ նա>
Հրաժարվում է պահանջվող տեղեկոլթունները տալուց, մենք չենք կարող
նրա Համար Հաշիվ բա ց ե լ։ Ամոթով պետք է խոստովանեմ, որ Հ ե նթ
այդպես էլ վարվում էի ա նցյալում ։ Ինքնըստինքյան հասկանալի է, որ՝
աՏԴ4իսԻ վերշնագիր ներկայացնելով, ես ինձ բարձրության վրա էթ
զ գո ւմ ։ Ես Հասկացնում էի, թե ով է այստեղ տերը, և թույլ չէի տ սլիս-
արհամարհել մեր կարգուկանոնը։ Սակայն նման վերաբերմունքը, Հասկանալի
է, այն մարդու մ ոտ , որն այստեղ էր եկել մեր Հաճախորդը?
դառնալու, չէր կարող առաջացնել այնպիսի զգացողություն, որ նրա գալուն
այստեղ ուրախ են, ինչպես նաևՀ առաջ բերել սեփական նշանակալիության
գիտակցություն։
Ա1Դ առավոտ ես որոշեցի ցուցաբերել մի փոքր ողջախոհությունդ
Որոշեցի խոսակցություն վարել ոչ թե այն մասին, ինչ բանկն է ց ա ն ֊
կանոլմ, այլ այն մասին, ինչ հաճախորդն է ցանկանում և առաջին հ ե ր ֊
թին հասնել նրան, որ նա հենց սկզբից ասի «ա յո » ։ Այդ պատճառովդ
ես համաձայնվեցի նրա հետ, նկատելով, որ տեղեկությունները, որ-■
ինքը հրաժարվում է տալ այնքան էլ անհրաժեշտ չեն։
«Ենթադրենք, ա յնուամենայնիվ,— ասացի ես ,— որ ձեր մահիցւ
հետո ձեր հաշվում կմնա որոշակի գումար։ Մի՞թե դուք չէիք կամենա,
որ բանկն այդ դրամը փոխանցի ձեր մոտիկ ազգականին, որն ունի դրա՝
օրինական իրավունքը»։
«Ա յո , իհարկե» ,— պատասխանեց նա։
«ս ե զ չի՞ թվում , արդյոք,— շարունակեցի ես,— որ լավ կլիներ
եթե դուք նշեիք ձեր մոտիկ ազգականի անունը, որպեսզի ձեր մահվան՝
դեպքում մենք կարողանայինք առանց սխալվելու և ուշացնելու կատարել
ձեր կա մ ք ը » ։
Նա նորից կրկնեց. «Ա յո » ։
Երիտասարդի տրամադրությունը փոխվեց, լավացավ, երբ նրան-
պարզ դարձավ, որ մենք հարցնում ենք ա յգ տեղեկությունների մասին
ոչ թե մ եր, այլ իր շահերից ելնելով։ Եվ գնալուց առաջ երիտասարդը
ոչ միայն հաղորդեց իրեն վերա բերող բոլոր տվյալները, այլև իմ’
164
խորհրդով բա ցե ց վստահված հաշիվ մոր անունով և հ աճույքով պատասխանեց
նաև նրան վերաբերող բոլոր հարցերին։
Ես հասկացա, քանի որ ինձ հաջողվեց ամենասկզբից դրդել
նրան ((այո, ա յո » պատասխանել, նա մ ոռացավ վեճի առարկայի մա սին
և հաճույքով անում էր այն ամենը, ինչ ես նրան խորհաոդ էի տալի
ս » ։
((Իմ տարածքում մի մարդ կար, որին մեր ընկերությունը շատ էր
ցանկանում վաճառել իր արտա դրանքը պատմում է Ջ ոզեֆ էլիսոնըճ
« Վեստինգհաոլզ.» ֆիրմայի շրջիկ գործակալը։ Իմ նախորդը տասը տա֊
րի շարունակ ա յցելել էր նրան, այդպես էլ ոչինչ չվաճառելով։ Երբ այդ
տարածքն ինձ անցավ, ես երեք տարի համառորեն անցնում էի նրա
մ ոտ , բա յց նույնպես ապարդյուն։ Ի վերջո, տասներեք տարվա ա յց ե —
լություններից և բանակցություններից հետո մենք նրան մի քանի շար-
ժ ի լ վ աճառեցինք։ Ես կարծում էի, որ եթե արտադրանքի այդ բաժինը
բավարարի գնորդին, ապա դրան կհետևի ևս մի քանի հարյուր շարժիչի
պատվեր։ Այսպիսին էին ի մ սպասելիքներըք Մի՞թե սխալ էի մտածո
ւմ ։ Ես գիտեի, որ շարժիչները միանգամայն կարգին վիճակում ե ն ։
Այդ պատճառով է լ, երբ երեք շաբաթ հետո նրան ներկայացա, տրամադրությունս
շատ բարձր էր։ Ոայց այն երկար չմ նաց ա յդպ ի սի ն , քա —
նի ՈՐ ԳւՒյաէԼոՐ ինժեներն ինձ ողջունեց հետևյալ ցնցող հայտարարութ
յա մ բ , ((Էլիսոն, ես չեմ կարող ձեզնից գնել մ նացած շարժիչները» ։
((Ինչո՞ւ,— զարմ ա ցա ծ հարցրի ես։— Ին չո՞ւ» ։
« Որովհետև ձեր շարժիչները չափից ավելի են տաքանում։ Նրանց
ձեռք տալ հնարավոր չ է » ։
Ես գիտեի, որ վիճելը ոչ մի իմաստ չուներ։ Ես չափազանց երկար
ժամանակ էի փորձել այդ մեթոդն օգտագործել։ Այդ ժամանակ
մտ ա ծե ցի , ինչպե՞ս անել, որ նա պատասխանի «ա յո » ։
«Լսեք, պարոն Սմիթ,— ասացի ես ։— Ոեզ հետ հարյուր տոկոսով
համաձայն եմ , եթե այդ շարժիչները չափից ավելի են տաքանում,
չարժե, որ դուք դրանցից էլի գն ե ք ։ Ջեզ անհրաժեշտ են այնպիսի շարժիչներ,
որոնք տաքանում են ոչ տվելի, քան թույլատրվում է էլեկտրատեխնիկական
արդյունաբերության ազգային միության կողմից հաստատված
ստանդարտներով, այնպես չ է ՞ » ։
Նա համաձայնե ց։ Ես նրանից ստացա իմ առաջին «ա յո » — ն ։
((Միության ստանդարտներով նախատեսվում է, որ ճիշտ նախագծված
շարժիչի ջերմաստիճանը կարող է ըստ Ֆար&նհայթի 7 2 աստիճանով
բարձրանալ շինության ներսի ջերմ աստիճանից։ ճ ի ՞շտ է » ։
165
«Ա ր ՝ £,»,էոէձ։,քՀ*Կց նա,— շատ ճիշտ Է։ Իա յց ձեր շարժիչ$էրԱ
շատ ավելի են տաքանում» ։
Ես Լվիճեցի։ Միայն հարցրի. «Ւնչպիսի՞ն Է ջերմ աստիճանը ձեզ
մ ոտճ արտադրամասում»։
((Արտադրամասում,— ասաց նա,— մ ոտավորարես 75 աստիճան
Է ըստ Ֆ ե ր ե ն հա յթ ի »։
«Ռե ի ն չ,— պատասխանեցի ե ս , — ՝ եթե արտադրամասում 75 աստիճան
Է և դրան ավելացնենք 72 աստիճան, ապա ընդամենը կլինի
1 4 7 աստիճան ըստ Ֆաըենհայթի։ Մի՞թե չեք խաշի ձեր ձեռքը, եթե
պահեք այն 1 4 7 1 աստիճան ջերմություն ունեցող ջրի շիթի տակ»։
Նա նորից’*ատիպված Էր ասել «ա յո » ։
«Եսկ ձեզՀչիո թվում, որ ավելի լավ կլիներ այդ շարժիչներին ձեռ-
քով չդիպչել»։
«Ա յո , թերևս, դուք իրավացի եք» ,— խոստովանեց նա։ Մենք զրուց
ե ցի ն ք ևս մի քանի րոպե։ Այնուհետև նա կանչեց քարտուղարուհուն
և մ ե զ հաջորդ ամսվա համար 3 5 0 0 0 դո լ արի լրացուցիչ պատվեր տ վ ե ց ։
Ես շատ տարիներ կորցրի, նաև անթիվ հազարավոր դոլարների
պատվերներ, մինչև որ վերջապես գիտակցեցի, որ իմաստ չունի գնորդի
հետ վեճի բռնվել և որ շատ ավելի շահավետ ու հետաքրքիր Է ինքն
իրեն ստիպել իրերին նայել զրուցակցի աչքերով և փորձել դրդել նրան
ասելու «ա յո » ։
Սոկրատեսը, որին «Աթենական բո ռ » Էին անվանում, հրաշալի մարդ
Էր, չնա յա ծ այն բանին, որ քա յլում Էր ոտաբոբիկ և ամուսնացել Էր
տասնիննամյա աղջկա հետ, երբ արդեն լրացել Էր քառասունը և ճաղատացել
Էր։ Արմատապես փոխելով մարդկային մտածողության ամբողջ
ը նթա ցքը , նա արեց այն , ինչ մարդկության պատմության մեջ քչերին
Էր հաջողվել. և ա յժմ նրա մահից քսաներեք հարյուրամյակ անց, նրան
մեծարում են որպես մեկն ամենաիմաստուն փիլիսոփաներից, որոնք
համոզելու իրենց արվեստով երբևէ ազդել են այս վեճերով բռ նվա ծ աշխարհի
վրա։
Ո՞րն էր նր ա մեթոդը։ Մի՞թե նա ասում էր մարդկանց, որ նրանք
իրավացի չեն։ 0, ո չ , միայն ոչ Սոկրատեսը։ նա դրա համար չափազանց
խելացի էր։ Նրա մոտ եցոմ ը , որ այժմ հայտնի է «Ս ոկրատեսյան մ ե ֊
1 Մոտավորապես 6 4 աստիճան ըստ Ցելսիուսի։
166
թ ո դ » ա ն վա ն ո ւմ ո վ , հ ի մ ն վ ո ւմ էր զ ր ո ւցա կ ց ի ց դրական պա տ ասխան
ստանալո ւ ձ գտ մա ն վ րա ։ Նա տալիս էր ա յնպ ի ս ի հա ր ց ե ր , որոն ք ի ր
ը ն դ դ ի մա խ ո ս ի ն ստ իպ ո ւմ էին հա մա ձա յն վ ե լ իր հետ և կրկին ու կրկին
հա ս ն ո ւմ էր իր ի րա վա ց ի ո ւթ յա ն ճա նա չմա ն ը , իս կ դրա նո վ էլ նաևհ բա ղ —
մա թ ի վ դրական պ ա տ ա սխ ա ն ն ե ր ի ։ Նա շարունա կ ում էր հա ր ց ե ր տալ
ա յն քա ն ժա մա նա կ , մ ի ն չև որ, ի վ ե ր ջո , նրա ը ն դ դ ի մա խ ո ս ը , գ ր եթ ե ի ր ե ն
հա շի վ չտ ա լո վ , հա ն գ ո ւմ էր հ ե ն ց ա յն ե զ րա կա ց ո ւթ յա ն ը , որի հա մա ր
կարող էր կատաղի վ ի ճ ե լ մ ի քա նի ր ոպ ե առաջ։
Հա ջո ր դ ա ն գա մ , ե ր բ մ ե ն ք մա հու չափ ցա ն կ ո ւթ յո ւն կ ո ւն ե նա ն ք
որևէ մ ե կ ի ն աս ելու, որ նա ի րա վա ցի չ է , ե կ եք հի շե ն ք ծ ե ր , ոտ ա բո բի կ
Ս ոկրատես ին և զ ր ո ւցա կ ցի ն հա ն գիստ հարց տ ա ն ք , հա ր ց , որի պատ
ասխան ը կլինի «ա յո » ։
Չ ի նա ցի ն ե ր ը մ ի ա սա ցվա ծ ք ուն են , որն ա րտ ա ցո լո ւմ է ե ր բ ե ք չփ ո փ
ոխ վ ո ղ Արևելքի բա զ մա դա ր յա ի մա ստ ո ւթ յո ւն ը , « Հա ն գի ստ ՔաձէոՂԸ
հեռ ուն կ գ նա » ։
Ա յդ ի մա ստ ո ւն չի նա ց ի ն ե ր ը հ ի ն գ հազար տարի ծա խ ս ե ց ի ն մա ր դ կա
յի ն բ նա վ ո ր ո ւթ յո ւն ը հա սկա նալու համար և դարձան չա փ ա զա ն ց խ ո րա
թա փ ա ն ց , «Հա ն գ ի ստ քա յլո ղ ը հ ե ռ ո լն կ գ նա » ։
Ա յսպ ի ս ո վ , եթ ե ցա ն կա ն ո ւմ եք որևէ մ ե կ ի ն հակել ձեր տ ե սա կ ն —
տ ի ն , կատարեք հ ի ն գ ե ր ո ր դ կա ն ո ն ը .
Ստիպեք ձեր զրուցակցին սւնմիշապես պատասխանել «այո» :
Գ լ ո ւ խ վ ե ց ե ր ո ր դ
ՓՐԿԱՐԱՐ ԵԼՔ’ ՐՐՂՈՔՆԵՐՐ ՔՆՆԵԼԻՍ
1յ ատերը,՛ երբ ցանկանում են որևէ մեկին հակել իրենց տեսակե-
էոին) Լափից դուրս շատ են խոս ո ւմ ։ Իրենց վրա թանկ նստող այդ սխալը
հատկապես հաճախ են թ ո ւյլ տալիս առևւորա!ւան գործակալները։
Արտահայտվելու հնարավորություն տվեք ուրիշին։ Նա ձեզնից ավելի
քաջատեղյակ է իր գործերին ու խնդիրներին, այդ պատճառով հարցեր
տվեք նրան։ Թող նա ինչ-որ բան հայտնի ձե զ ։
ծ թ ե նրա հետ համաձայն չե ք , ձեզ մոտ կարող է նրա խոսքն ընդ-
հատելու գայթակղություն առաջանալ։ Այդպիսի բան չան ե ք։ Ղա վտանգավոր
է ։ Նա ձեզ վրա ուշադրություն չի դարձնի, մինչև չդատարկի
իր մ կ կ ուտակված բոլոր գաղափարները։ Այդ պատճառով լսեք նրան
համ բերությամ բ և անկանխակալությամբ։ Ցուցաբերեք անկեղծություն։
Հնարավորություն տվեք նրան մանրամասնորեն շարադրելու իր
մ տքերը։
Արդարացնո՞ւմ է արդյոք իրեն նման վարվելաձևը գործնական հարաբերություններում
։ Եկեք տեսնենք։ Ահա մի մարդու պատմությունը
որն ստիպված է եղել դիմել դրան։
Մի քանի տարի առաջ Ա Մ ն ֊ի խոշորագույն ավտոմոբիլալին ֆիրմաներից
մեկը բանակցություններ էր վարում պաստառացու գործվածքի
խոշոր պատվերի համար’ տարեկան պահանջների չափով։ Գործվածքների
երեք առաջնակարգ ֆաբրիկաներ պատրաստել էին կտորեղենի
նմուշներ։ Ավտոմոբիլային ընկերության վաոիչնեոո ծանոթացան
բոլոր նմուշների հետ և յուրաքանչյուր մատակարարողի հայտնեցին, որ
այսինչ օրը իր ներկայացոլցչին հնարավորություն կտրվփ հանդես գալու
եզրափակիչ ելույթով՝ պայմանագրի մասին իր խնդրանքի հ ի մ նա ֊
վորմ ա մ բ ։
Ջ — P . fh.-ն ՝ տե քստ իլ ֆ ի ր մա ն ե ր ի ց մ ե կ ի ն ե ր կա յա ց ո ւց ի չը , ն շվա ծ
վա յր ը ե կա վ հ ի վա ն դ վ ի ճա կ ո ւմ ‘ նրա կ ոկորդը խ իստ ռ ո ր բ ո ք վ ե լ է ր ։
168
«Ե ր բ ավտոմոբիլային ընկերության վարիչների խորհրդակցությունում
զեկուցելու հերթը հասավ ինձ,— ասաց Ռ .-ն ճ այս մասին հ այտնելով
ի մ դասընթացներից մեկի ունկնդիրներին,— ձայնս կտրվեց։ Ես կարողանում
էի հազիվ շշուկով խ ոս ե լ։ Ինձ հրավիրեցին դահլիճ, և ես հայտ-
նըվեցի գործվածքեղենի մասնագետի, գնումներով զբաղվող գործակալի
, առևտրի գծով տնօրենի և ընկերության պրեզիդենտի հետ դեմ-հան-
դ ի մա ն ։ Ես ոտքի կանգնեցի և ճառ արտասանելու խիզախ փորձ արեցի։
Սակայն, իմ կոկորդից մ իայն ծվծվոց դուրս եկավ։
Բոլոր ներկաները նստած էին մի սեղանի շուրջը, և ես մի թերթիկի
*յրա գրեցի, (СՋենտլմ ե նն եր։ Ձայնս կարվել է ։ Ես չե մ կարող խ ո ս ե ր ։
«Ե и կխոսեմ ձեր փոխարեն» ,— ասաց պրեզիդենտը։ Եվ այդպես
էլ արե ց։ Ъш ցուցադրեց իմ նմուշները, ընդգծելով նրանց դրական հատկությունները
։ Իմ գործվածքների արժանիքների ա ռիթով աշխույժ վ ի ճաբանություն
ծա գ ե ց ։ Եվ պրեզիդենտը, քանի որ ելույթ էր ունենում
ի մ փոխարեն, բռ ն ե ց ի մ կողմը։ Իմ անձնական մասնակցությո լնն այն
էր> « ր ես Ժպտում էի, Գէխով անում և երբեմն ձեռքերով զանազան շարժումներ
անում։
Այդ եզակի խորհրդակցության հետևանքով ես ստացա մի պայմանագիր,
որը նախատեսում էր 5 0 0 հազար յա ր դ պաստառացու գործ*
վածքի մատակարարում 1 մլն 600 հազար դոլար ընդհանուր գումարով.
դա ամենախոշոր պատվերն էր, որ ես երբևիցե ստացել էի։
Ես գիտեմ, որ այդ պայմանադիրը կկորցնեի, եթե ձայնս չկտրվեր։
Միայն պատահականության շնորհիվ ես հասկացա} թե երբեմն որքան
շահավետ է լինում ուրիշին խոսել թույլ տալը))։
նույնպիսի մի հայտնագործություն է արել Զ ո զ եֆ У. Ուեբըճ Ֆի-
լադե լֆիա յի էլեկտրատեխնիկական ընկերության աշխատակիցը։ Մի
անգամ նա տեսչական շրջագո յո ւթյուն էր կատարում Փենսիլվանիա նահանգի
գյուղական վայրերում, ծանոթանալով այն շրջանին, որտեղ
բնակվում էին հոլանդացի բարգավաճող ֆերմերները։
« Այդ մարդիկ ինչո՞ւ չեն էլեկտրականությունից օգտվում)),— հարցր
եց նա ընկերության տեղական լիազորին, երբ անցնում էին մի լավ
խնամված ֆերմայի մոտով։
«Կծծի մարդիկ են։ Մի՞թե հնարավոր է նրանց որևէ բան վաճառ
ե լ,— ա նբարյա ցա կամ ությամ բ պատասխանեց լիազորը,— և բացի այդ
նրանք ընկերության վրա ատամ ունեն, Ես արդեն փորձել ե մ ։ Անհույս
ալի գործ է))։
Հնարավոր է, որ դա հենց այդպես էր, բա յց Ուեբը որոշեց, հա169
մ են այն դեպս, փորձել և ծե ծե ց մոտակա տան դուռը։ Այն մի փոքր
բա ց վ ե ց , այնպես որ առաջացավ մի նեղ ճեղք և այնտեղից երևաց միսսիս
Դրոլկենբրոգը։
«Հ ե ն ց որ նա տեսավ ընկերության լիազորին,— ասաց թլերը այս
դեպքի մասին պատմելիս, — շրխկացրեց դուռը հենց մեր քթի առաջ։
Ես նորից ծե ծե ցի դուռը, և նա նորից բա ց ե ց , բա յց ա յժմ արդեն այն
պատճառով, որպեսզի ասի այն ամենը, ինչ մ տածում է մեր և մեր ֆիրմա
յի մա ս ի ն » ։
« Միսսիս Դ րոլկենբրոդ,— ընդհատեցի նրան,— ներեցեք անհան-
դըստացնելոլ համար։ Բայց ես չեմ եկել ձեզ համոզելու, որ էլեկտրականություն
անցկացնե ք։ Ես մ իայն ուզում էի ձեզանից ձոլ գ ն ե լ» ։ նա
ավելի լայն բա ց ե ց դուռը և կասկածանքով սկսեց մ ե զ նա յե լ։
«Ես նկատել ե մ , որ դուք դոմինիկյան ցեղի հրաշալի հավեր
ունեք,— ասացի ես,— և կուզենայի մի երկու տասնյակ թարմ ձու
դ ն ե լ» ։
Դուռը մի փոքր ավելի լա յն բա ց վ ե ց ։ «Իսկ որտեղի՞ց գիտեք, որ
ի մ հ ավերը դոմինիկյան ցեղի են» ,— հարցրեց նա արթնացող հ ետ ա ֊
ՔԸՐՔՐոլթձամ բ*
<Х Ես ինքս զբաղվում եմ հա վաբո ւծութ յա մբ ,— պատասխանեցի։
Եվ, պետք• է ասեմ, որ այդ ցեղի այսքան հրաշալի հավեր դեռևս
չե մ տ ես ե լ»։
«Ա յդ դեպքում ինչո՞ւ չեք ձեր սեփական հավերի ձվերն օգտագործում
» ,— հարցրեց նա դեռևս մի փոքր կասկածանքով։
«Որովհետև ի մ հավերը սպիտակ ձվեր են ածում։ Եվ քանի որ ի ն ք ներդ
զբաղվում եք եփ ու թափով, ձեզ, իհարկե, հայտնի է, որ սպիտակ
ձվերը խմորեղեն պատրաստելու գործում չեն կարող համեմատվ
ե լ դարչնագույն ձվերի հետ։ Իսկ կինս հպարտանում է իր տորթե-
բ ո վ » ։
ԱՏԴ ժամանակ միսսիս Ղրուկենբրոդն արդեն բարեհաճել էր դուրս
գալ սանդղամ ուտքf և նրա տրամադրությունը նկատելիորեն լավացել
է ր ։ Մինչ այդ ես նայեցի շուրջս և նկատեցի խնամքով կառուցված
կովանոցը։
«Ի մ ի ջիա յլռ ց , միսսիս Դրոլկենբրոդ,— շարունակեցի ես,— գրազ
կգա մ , որ ձեր հավերն ավելի շատ եկամուտ են բերում, քան ստանում
է ձեր ամուսինը կո վ եր ի ց »։
Շ ր ը ՜մփ ։ Դա նրա զգայուն թելերին կպավ։ Իհարկե։ Եվ նա ոլրա-
170
ի ո ւթ յա մ բ սկսեց պատմել իր Հաջողությունների մասին։ Սակայն, ցա —
Վոք, ոչ մի կերպ չի կարողանում Հասնել նրան, որ ծեր Հաստագլուխը%
իր ամուսինն ընդունի ա յղ ։
նա մ եզ առաջարկեց դիտել Հավանոցը, շրջելիս աչքովս ընկան մի
քանի մանր բարեփոխումներ, որ նա արել էր այնտեղ, և ես եղա
«[անկե ղծ ի մ գնաՀ ատ ականում և շ ռա յլ գովեստում »։ Ես նրան Հ անձ-
նարարեցի կերերի որոշ տեսակներ և խորՀուրդ տվեցի փոխել ջերմ աստիճանային
ռ ե ժի մ ը , ինչպես նաև նրանից որոջ Հարցերի վերաբերյալ
խորՀորլդներ Հարցրի։ Շուտով մենք սիրով մ ի մ յա ն ց Հետ փոխանակում
էինք մեր փորձը։
Անսպասելիորեն նա Հի շե ց, որ իր Հարևաններից ոմանք իրենց Հավանոցներում
էլեկտրական ություն են անցկացրել, որը, ըստ նրանց,
Հրաշալի արդյունքներ է տվ ե լ։ նա ցանկանում էր, որ ես ազնվորեն
ա սեմ, թ ե , արդյոք, արժե* , որ ինքն էլ նույնն անի. . .
Երկու շաբաթ անց միսսիս Դրոլկենբրոդի Հավերը էլեկտրական
լամպերի խթանող լույսի տակ ցրիվ տալով կերը, բավարարված կրչկրչում
էին։ Ես ստացա ի մ պատվերը, նա սկսե՜յ ստանալ ավելի շատ
ձու։ Բոլորը գոՀ էին, բոլորը շաՀհլ էին*
Սակայն ի մ պատմության էությունն այն է, որ ինձ երբեք չէր Հա-
ջողվի Հասնել այդ վւենսիլվանյան Հ ո լան դուՀի-ֆե րմ երի Համաձայնութ
յա ն ը էլեկտրականություն անցկացնելու Համար, եթե նրան թույլ
չտայի առաջինը խոսել այդ մասին։
Այդպիսի մարդկանց անՀնար է որևէ բան վաճառել։ ԱնՀրաժեշտ
է Հասնել այն բանին, որ իրենք ցանկանան գ ն ե լ» ։
Վերջերս асՆյոլ Յորք Հերալդ թ ր ի բ յո ւն » ԷՐաԳՐ ի ֆինանսական
սյունակում արտասովոր ընդունակությունների և փորձի տեր մասնագետ
Հրավիրող մի մ ե ծ Հայտարարություն տպագրվեց։ Հասցեի փոխարեն
նշված էր փոստարկղի Համարը։ Այդ Հայտարարությանն արձագան-
ք ե ց Չարլզ Թ, Ք ուբե լիս ը։ Մի քանի օր Հետո նրան ուղարկեցին մի գրութ
յո ւն , որով Հրավփրոլմ էին Հարցազրույցի։ Մինչ այնտեղ գնալը, նա
երկար ժամեր անցկացրեց Ուոլսթրիթում, ջանալով որքան Հնարա-
վոր է շատ բան իմանալ ավյալ ֆիրման Հիմնած մարդոլ մասին։ Հարցա
զր ո ւյցի ընթացքում նա նկատեց. <xԵս շատ Հպարտ կլինեի, եթե աշխատեի
մի կազմակերպությունում, որն ունենար նույնքան նվաճումն
եր, որքանճ դուք։ Որքան ինձ Հայտնի է, դուք ձեր գործունեությունն
171
սկսել եք քսանութ տարի առաջ, ունենալով մ իայն աշխատասենյակ և
սղագրուհի։ ճի՞շտ է » ։
Գրեթե յուրաքանչյուր ոք, որ հասել է հաջողությունների, սիրում է
հիշել այն դժվարությունները, որոնք Հաղթահարել է կյանքի սկզբնական
շրջանում։ Այդ մարդը բացառություն չէր կազմում։ նա երկար
ժամանակ պատմում էր, թե ինչպես է սկսել, չունեն ալով ոչինչ, բացի
չորս Հարյուր Հիսուն դոլար առձեռն գումարից և ինքնատիպ մի գա-
ղափարից, նա Հիշեց, թե ինչպես էր իր Համար ճանապարհ Հարթում,
ինչպես էին իրեն Համոզում Հրաժարվել իր ձեռնարկումից և ծաղրում,
ինչպես էր աշխատում առանց Հանգստի նույնիսկ կիրակի և տոն օրե-
րՒն’ օրական 1 2 -ի ց 1 6 ժա մ , ինչպես էր, ի վերջո, ինքը Հաղթահարել
բոլոր դժվարությունները և Հասել նրան, որ ա յժմ Ուոլսթրիթի ամենա-
խոշոր գործարար մարդիկ տեղեկությունները և խորՀուրդների Համար
դիմում էին ի ր են ։ նա Հպարտանում էր իր կյանքի պատմությամբ և
դրա լիակատար իրավունքն ուներ։ Եվ նա մ ե ծ բավականությամբ էր
պատմում այդ մասին։ Վերջում նա համ առոտ ակի Հարցուփորձ արեց
Քուբելիսին իր նախկին ծառայողական գործունեության մասին, իսկ
այնուհետև հրավիրեց իր փոխպրեզիդենտներիզ մեկին և ասաց, ((Ես
կարծում եմ , որ սա Հենց այն մարդն է, որ մ եզ պետք է » ։ ՜
Ք ոլրելիս ը չծուլացավ տեղեկություններ Հավաքել իր ապագա պետի
մասին։ նա Հետաքրքրություն ցուցաբերեց իր զրուցակցի Հանդեպ,
նրա խնդիրների Հանդեպ, Հնարավորություն տվեց նրան խոսել որքան
սիրտն ուզում է, և բարենպաստ տպավորություն թ ո զ ե ց ։
ճշմարտությունն այն է, որ նույնիսկ մեր բարեկամները կնախընտրեին
պատմել մ եզ իրենց հաջողությունների մասին, քան թե լս ե լ,
թ ե ինչպես ենք մենք պարծենում մեր Հաջողոլթյուններով։
Ֆրանսիացի փիլիսոփա էարոշֆուկոն ասել է* «Եթե դսւք ուզում եք
թշնամիներ ունենալ, գերազանցեք ձեր բարեկամներին, իսկ եթե ուզում
եք բարեկամներ ունենալ, ուրեմն թող ձեր բարեկամները գերազանցեն
ձ ե զ » ։
Ինչո՞ւ է սա արդարացի։ Որովհետև, եթե մեր բարեկամները գ ե րազանցում
են մ ե զ , նրանք զգում են սեվւական նշանակալիությունը,
իսկ եթե մենք ենք նրանց գերազանցում, նրանք ունենում են թերարժ
եքութ յան զգացում և դրա Հետ կապված նախանձ և խանդ։
Գերմանացիներն ունեն մի шцшgվшծp^ o»Die r e in s t e F r e ^ d e i s t
d ie S c h a d e n fr e u d e — » , որի ազատ թարգմանությունը մոտավորապես
այսպիսին է . ((Ամ են ա անկեղծ ուրախությունը չարախնդությունն է, որ
№
մ ե ն ք զգում ենք այն մարդկանց դժբախտությանը հետևելիս, որոնց
՚նախանձում ե ն ք » ։ Կամ այլ խոսքերով ասած. «Ա մ են ա անկեղծ ուրախ
ութ յո ւնը այն ուրախությունն է, որ մ եզ պատճառում են ուրիշներ
ի անախորժությունները»։
Այո, ձեր բարեկամներից ոմանք հավանաբար ավելի շատ բավականություն
են ստանում ձեր անախորժություններից, քան’ ձեր հաղթա
նա կ ն ե ր ի ց ։ Այդ պատճառով էլ եկեք պակասեցնենք մեր նվաճումն
ե ր ը ։ Եկեք համեստություն ցո ւցա բեր ե նք ։ Դա միշտ անվրեպ է գործո
ւմ ։ Իրվին Քորը ճիշտ գործելակերպ էր կիրառում։ Մի անգամ մի
փաստաբան դատարանում իբրև վկա հանդես եկող Քորին հարցրեց.
Лրքան ես հասկանում եմ , միստեր Ք որ , դուք Ամերիկայի ա մ ե նա ն շա ֊
Լնավոր գրողներից մեկն ե ք ։ ճի՞շտ է » ։
«Հավանաբար իմ բախտն ավելի է բե ր ե լ, քան ես ղրան արժանի
•ևմ» ,— պատասխանեց Քորը։
Մենք պետք է համեստ լինենք, քանի որ 1ւ դուքյ 1ւ ես այնքան էլ
մ ե ծ արժեք չենք ն երկայացնում։ Մենք երկուսս էլ կլքենք այս աշխար֊
հը և հարյուր տարի հետո բոլորովին մոռացված կլինենք։ Կյանքը լ ա ֊
փազանց կարճ է մեր չնչին նվաճումների մասին պատմություններով
ուրիշներին ձանձրացնելու համար։ Ավելի լավ է դրա փոխարեն խ ր ա ֊
.խուսենք նրանցՀ խոսելու իրենց մասին։ Եթե լավ մտ ա ծե ք, ապա դուք
առանձնապես պարծենալու աոփթ չուն եք։ Գիտե՞ք, արդյոք, ինչն է խ ա ն ֊
դարում ձեզ դառնալու ապուշ։ Սոսկ աննշան մի բա ն ։ Յոդի ընդամենը
՞փոքր քանակություն ձեր վահանաձև գեղձում ։ Եթե վիրաբույժը բա ց
աներ ձեր վահանաձև գեղձը և այնտեղից հեռացներ մի քիչ յո գ , դուք
ԿՎեՐ ափոխվեիք ապուշի։ Մի քիչ յո գ } որը կարելի է գնել հինգ ցենտով
անկյունի դեղատնից, ահա այն ամենն, ինչ գտնվում է ձեր և հոգե բո լ֊
-մարանի միշև։ Հինգ ցենտի յո դ ։ Չ է ՞ որ դրանով առանձնապես չես
*.պարծենա։
Այսպիսով, եթե ցանկանում եք որևէ մեկին հակել ձեր տ ե սա կ ն ֊
ւտին, կատարեք վեցերորդ կանոնը.
Թող ավելի շատ ձեւ՝ ղրոլցակիցր խոսի:
173
Գ լ ո ւ խ յ ո թ ե ր ո ր դ
ԻՆՉՊԵՍ ՀԱՍՆԵԼ ՀԱՄԱԳՈՐԾԱԿՑՈՒԹՅԱՆ
Մի՞թե դուք ավելի շատ չեք հավատում այն գաղափարներին, ո ր ոն ց
ծնվել են ձեր գլխում, քան նրանց, որ ձեզ մատուցվում են արծաթէի
սկուտեղի վյրա։ Իսկ եթե դա այդպես Է, ապա խելամի՞տ Է, արդյոք,,
ձեր գաղափարներն ուրիշի վզին փաթաթելը։ Մի՞թե ավելի խելամիտ-՝
չի լինի գործել ակնարկներով և թ ո ւյլ տալ զրուցակցին ինքնուրույն՝
հանգելու համապատասխան եզրակացությունների։
Բերենք օրինակ. ֆիլադելֆիացի Ագոլֆ Սելտցիճ ի մ դասընթացներից
մեկի ոլնկնդրի մոտ անսպասելի անհրաժեշտություն ծագեց ո գ ե —
վորելոլ ավտոմեքենաներ վաճառող գործակալների քա յքա յվա ծ և բա ր
ոյա լքվա ծ խ մ բ ի ն ։ Հավաքելով խորհրդակցելու, նա խնդրեց նրանց։
հնարավորին չափ մանրամասն հայտնել այն ամենն, ինչ իրենից սպասում
ե ն ։ նրանց արտահայտվելուն զուգընթաց, նա վերջիններիս դատողությունները
գրում Էր գրատախտակին։ Այնուհետև ասաց. «Ետ
կանեմ այն ամենն, ինչ ինձնից սպասում ե ք ։ Ա յժմ կուզենայի, որ ի ն ձ
հայտնեիք, թե ձեզանից ինչպիսի սպասելիքների իրավունք ունեմ ե ս » ։
Պատասխանները չուշացան, օրինապահություն, ազնվություն, ձեռներեցո
ւթ յո ւն , լավատեսություն, կոլեկտիվիզմի Ոգի, ոգևորությամբ լի ութժամյա
աշխատանք։ Մի գործակալ պատրաստակամ ություն հա յտ ն ե ց
աշխատել օրական տասնչորս ժա մ ։ Խորհրդակցելուդ հետո տրամ ա դրություն
ր բարձրացավ, նոր գաղափարներ ծագե ցին, և Սելտցր հայտնեց՝
ի ն ձ , որ սպառում ը զգալիորեն ավելացել Է։
«Աշխատակիցներն ինձ հետ կնքել են բարոյական պայմանագրի
նման մի բա ն ,— ասաց Սելտցր,— և քանի դեռ ես կատարում Էի իմ՞
բա ժի ն ը , նրանք լի Էին իրենց վրա վերցրած պարտավորոլթյունները
կատարելու վճռա կա նութ յա մ բ։ Հ ե ն ց տ յդ հանգամանքն Էլ, որ մենք
համատեղ քննարկեցինք նրանց ցանկություններն ու ձգտումները, հանդիսացավ
անհրաժեշտ բարոյական խթան նրանց հա մար»։
Ոչ մեկի բավականություն չի պատճառում, երբ ամեն կերպ փոր—
174
էձոլմ են իր վ զ ի ն փ ա թա թ ե լ որևէ ի ր կա մ մա տ նա ց ո ւ յց են ա ն ո ւմ ի ր
ա ն ե լի ք ը ։ Մեզ հա մա ր ավ ելի հա ճ ելի է կա ր ծ ե լ, որ գ ն ո ւմ ն ե ր ե ն ք ա ն ո ւմ
ս եփ ա կա ն ցա ն կ ո ւթ յա մ բ կա մ գ ո ր ծ ո ւմ ‘ ս եփ ա կա ն դ ր ղ մա մ բ ։ Մ են ք
ս ի ր ո ւմ ե ն ք , որ հաշվի ա ռ ն վ ե ն մ ե ր ցա ն կ ո ւթ յո ւն ն ե ր ը , մ ե ր կա ր ի ք ն ե ր ը ,
մ ե ր հա յա ց ք ն ե ր ը ։
Վ ե ր ց ն ե ն ք , օր ի նա կ , Յ ոլջին Ուեսընի հետ պատահ ա ծ դ եպ ք ը ։
Ъш կ ո մ ի ս ի ո ն հա տ կա ցո ւմ ն եր ի ա ն թ ի վ հա զա րա վ ո ր դ ո լա ր ն եր կ ո ր ց ր ե ց
մ ի ն չ և որ յո ւրա ց ր ե ց ա յղ ճ շմա րտ ո ւթ յո ւն ը ։ Նա է ս ք ի զ ն ե ր է վա ճա ռ ո ւմ ։
Նա դրանք վա ճա ռ ո ւմ է դեկ որա տո ր ն եր ի և տ ե քստ ի լ ձ ե ռ նա ր կ ո ւթ յո ւն ն
ե ր ի համար նկարն եր ստ եղ ծո ղ ստ ո ւդ իա յի ն ։ Երեք տարի շարունակ
Բ ւե սընն ամ են շա բա թ ա յց ե լո ւմ էր Ն յո ւ Տ ո ր ք ո ւմ դ ե կ ո րա տ ի վ ա ր վ ե ս ֊
տի գ ծ ո վ առաջատար մա ս նա գ ետ ն ե ր ի ց մ ե կ ի ն ։ ссЬш ե ր բ ե ք չի մ ե ր ժ ո ւմ
ի ն ձ ը ն դ ո ւն ե լ— բա ցա տ ր ե ց Ո ւելսընը,— ԲաձՁ ե ր բ ե ք ո չի ն չ չէ ր գ ն ո ւմ ։ Նա
*միշտ շատ ոլշա դ ի ր նա յո ւմ էր ի մ տ ա րա ծ էս ք ի զ ն ե ր ի ն և հ ետ ո ա ս ո ւմ «
<ւՈչ, Ուելսըն , ի մ կա ր ծ ի ք ո վ , մ ե ն ք ա յս օ ր ի րար չե ն ք հա ս կա նում
Բա զմա թ ի վ ա ն հա ջո ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր ի ց հետո Ուեսընը հա ս կա ցա վ , որ
ա կ ն հա յտ ո ր ե ն գտ ն վ ո ւմ է ի ն > ֊ո ր հ ո գ ե բա նա կա ն շա բ լո ն ի ի շխ ա ն ո ւթ յա ն
ն ե ր ք ո ։ Դրա հա մար էլ ո րոշեց շա բա թա կա ն մ ե կ երեկո հա տ կա ցն ե լ
ա յն բա ն ի ո ւս ո ւմ նա ս ի ր մա ն ը , թ ե ի ն չպ ես ա զ դ ե լ մա րդու վա ր քա գ ծի
էվրա, ի ն չպ ես նոր մտ ա հ ղա ց ո ւմ ն ե ր գտ ն ե լ, ի ն չպ ե ս ո գև ո ր ո ւթ յո ւն ա ռ ա ֊
շա ց ն ե լ ։
Մի հրաշալի օր նա ո րոշեց կ իրառ ե լ նոր մ ոտ ե ց ո ւմ ։ Նկարիչների
ձ ե ռ ք ի ց վ ե ր ց ն ե լո վ մի քա նի անավարտ է ս ք ի զ ն ե ր , նա շտա պ ե ց ի ր
գ ն ո ր դ ի գ րա ս ե ն յա կ ը ։ «Ես ցա ն կա ն ո ւմ էի ձ ե զ խ ն դ ր ե լ, որ ի ն ձ մ ի փոքր
-ծա ռա յո ւթ յո ւն մա տ ո ւց ե ք ,— ս կ ս ե ց նա ։— Ահա ձ ե զ մ ի քա ն ի անավարտ
է ս ք ի զ ն ե ր ։ Բարի ե ղ ե ք , խ ն դ ր ե մ , խ ո ր հ ո ւր դ տալ, թ ե ի ն չպ ես ա վ ա ր ֊
.տեն ք ա յս է ս ք ի զ ն ե ր ը , որպ ես զի դրանք հա մա պ ա տ ա սխ ա ն ե ն ձեր պ ա հա
ն ջ ն ե ր ի ն » ։
Գնորդը մ ի որոշ ժա մա նա կ ա ռա ն ց խ ո ս ք ի զ ն ն ե ց է ս ք ի զ ն ե ր ը ,
ի ս կ հետո ա սա ց , «Թ ո ղ ե ք դրանք ի ն ձ մ ոտ , Ուեսըն, և ե կ ե ք մ ի քա ն ի
օ ր ի ց » ։
Ուեսընը ե կա վ երեք օր հ ետ ո , ստ ա ցա վ ի ր ե ն անհրաժեշտ հա ն ձ նա
րա ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ը , էս ք ի զ ն ե ր ը հետ տարավ ստ ուդիա , որտեղ դրա ն ք
ա վա րտ ե ց ի ն պատվիրատուի մտ ա հ ղա ց ո ւմ ն ե ր ի ն հա մա պ ա տ ա սխ ա ն ։
-Ա ր դ յո ՞ւն ք ը ։ Դրանք բո լո ր ն ը ն դ ո ւն վ ե ց ի ն ։
Դա ինն ամ իս առաջ է ր ։ Ա յդ ժա մա նա կ ի ց ի վ ե ր ա յդ գնորդ ը պ ա տ ֊
վ ի ր ե ց ևս տ ա ս ն յա կ է ս ք ի զ ն ե ր ‘ կա տ ա ր վա ծ ի ր մտ ա հ ղա ց ո ւմ ն ե ր ի ն հ ա ֊
175
/ /
մ ապատ աս խ ա ն , և Ուեսընի կ ո մ ի ս ի ո ն մա քո ւր եկամուտ ը կազմեիք ա վ ե լի
քա ն հազար վ ե ց հա րլուր դ ո լա ր ։ ((Ա լժմ ի ն ձ հա մա ր պարզ է, թ ե ի ն չու
տար իներ շարունակ ո չի ն չ չէի կար ո ղա նո ւմ վա ճա ռ ե լ ա լդ գ ն ո ր դ
ի ն ,— ասում է Ո ւես ընը։ — Ես պ ն դ ո ւմ էի , որ նա գնի ա լն , ի ն չը , ի մ
կա ր ծ ի ք ո վ , ի ր ե ն պետ ք է ր ։ Հ ի մա ես ան ում ե մ ճիշտ Հա կա ռա կ ը ։ Ես
դրդո ւմ ե մ նրան ի ն ձ գա ղա փ ա ր ն եր տ ա լ։ Հ ի մա նա զ գ ո ւմ է , որ ի ն ք ն
է ստ ե ղ ծո ւմ ն կա ր ն ե ր ը ։ Եվ դա ի ս կա պ ես ալդպ ես է ։ Հ ի մա ի ն ձ պետք*
չ է նրան վա ճա ռ ե լ։ նա ի ն ք ն է գ ն ո ւմ » ։
ն լո լ Յորքի նա հան գապետ ե ղա ծ ժա մ անակ Թ եոդոր (հուզվելսi g
հա ս ն ո ւմ էր ա պ շե ցո ւց ի չ ա ր դ լո լն ք ն ե ր ի ։ նա քա ղա քա կա ն պ ա րա գ լո ւխ ների
հետ լա վ հա րա բ ե ր ո ւթ լո լն ն ե ր ի մեջ լի ն ե լո վ , ա լն ո լա մ ե նա լն ի վ անշե
ղ ո ր ե ն ան ց էր կա ց ն ո ւմ ա լնպ ի ս ի ռ ե ֆ ո ր մ ն ե ր , ո ր ո ն ք բ ո լո ր ո վ ի ն նրանց)
ս րտ ով չ է ի ն ։ Եվ ահա թ ե ի ն չպ ե ս էր նա դրան հա ս ն ո ւմ ։
Երբ անհրաժեշտ էր լի ն ո ւմ լրա ց ն ե լ որևէ կարևոր թա փ ուր պաշտ
ո ն , իր մոտ էր հ րա վ ի ր ո ւմ քա ղա քա կա ն պ ա րա գ լո ւխ ն ե ր ի ն ճ նրանց*
խ ո ր հ ո ւր դ ն եր ը լս ե լո ւ հա մա ր ։ ccUկ զ բ ի ց ,— պ ա տ մ ո ւմ էր Ռ ո ւզ վ ե լտ ը ,—
նրանք առաջ էին քա շո ւմ ի ր ե ն ց կ ո ւսա կ ց ո ւթ լո ւն ի ց ոչ մ ի ա ռա ն ձնահատուկ
տ ա ղա ն դ ո վ աչքի չը ն կ ն ո ղ , տ ա պ ա լվա ծ ի ն չ -ո ր մ ի գ ո րծ չի թ ե կ ն ա —
ծ ո լթ լո լն ը , մա ր դ ո ւ, որի մա ս ի ն պետք էր ((հ ո գա լ» ։ Ղրան ես պա տ ա ս խ
ա ն ո ւմ է ի , որ ա լդպ իս ի ա ն ձ նա վ ո ր ո ւթ լա ն նշանա կո ւմ ը վատ քա ղա քա
կա ն ք ո յլ լ է , քա նի որ հ ա и ա րա կ ո ւթ լո ւն ը դրան հ ա վանո ւթլո ւն չի*
տ ա ։
Դ րա նից հե տո նրանք առաջարկում էին ն ո լլն տրամաչափի իրենց-
մ ե կ ա լլ գ ո ր ծ չի Հ շա ր քա լի ն պ ա շտ ո ն լա լի թ ե կ նա ծ ո ւթ լո ւն ը , որի մա սի ն
ասելու չնա լա ծ ոչ մ ի վատ բա ն չկա ր , բա լց և լա վ ն էլ ք ի չ էրւ
ժա մ ան ակ , ս ո վ ո րա բա ր , ես ն րա ն ց առա րկո ւմ էի , որ հ ա и ա րա կ ո ւթ լո լն ն
ա լդպ իս ի մա րդու չ է , որ սպ ա ս ո ւմ է և հա ր ց ն ո ւմ էի ն րա ն ց , չ է ի ՞ն կա ր
ո ղ , ա ր դ լո ք , տ վ լա լ պաշտոնի հա մար գտ ն ել ավելի հա մապ ատա սխա ն
թ ե կ նա ծ ո ւ ։
Որպես երրորդ տ ա ր բե րա կ , նրանք առաջարկում էին դ ե մ ք , որը
գ ր եթ ե բա վա րա ր ո ւմ էր պահա ն ջն երին , բա լց , հա մ ե նա լն դ եպ ս , էլի ալ%
չէր»
Ես նրա ն ց շնո ր հա կա լո ւթ յո ւն Էի հա յտ ն ո ւմ և խ ն դ ր ո ւմ անել ևս
մ ե կ փ ո ր ձ , և նրա ն ց չո ր ր ո ր դ առա ջա ր կ ո ւթ յո ւն ն արդեն կարելի Էր ը ն դ
ո ւն ե լ. նրանք ա յնպ ի ս ի մա ր դ ո ւ անուն Էին տ վ ե լ, որին ես ի ն ք ս Էր
/
176
կընտրեի։ Արտահայտելով ի մ երախտագիտությունն իրենց օգնության+
համար, ես այղ պաշտոնում նշանակում էի հենց այդ թեկնածուին և՜
թ ո ւյլ էի տալիս նրանց տեղի ունեցած նշանակման վաստակը վերագրել
ի ր ե ն ց ։ Ես նրանց ասում էի, որ այդպես վարվեցի նրանց հաճույք՛
պատճառելոլ համար, և ա յժմ իրենց հերթն է հաճույք պատճառել
ի ն ձ ։ նրանք ստիպված էին լինում այդ անել, որն արտահայտվում էր
իրենց կողմից այնպիսի արմատական ռեֆորմների պաշտպանության
մ եջ, ինչպիսիք էին քաղաքացիական ծառայության և մ են աշնո րհ ա տիրական
իրավունքի և արտոնությունների հարկերի մասին օրինագծերը։՛
Հիշեք, Ռուգվելտն ամեն կերպ ձգտում Էր նախապես իր զրուցակցի*
խորնոլրդն ստանալ’ ցուցւսըերելով հարգանք նրա կարծիքի հանդեպ:
Ьгр Ռուգվելտին անհրաժեշտ Էր լինում մի կաոԼոր պաշտոնում նշանակում
անել, նա քաղաքական պարագլուխներին հնարավորություն էր
տալիս մտածելու, ո ր այգ նրանք են ընտրել տվյալ թեկնածուին, ոՐ՝
նրա նշանակման գաղափարը իրենց է պատկանում:
Լռնգ Այլենդից ավտոմեքենաների մի առևտրական կիրառեց նույն
այդ մեթոդը շոտլանդացի ամուսնական զույգին բանեցրած ավտոմեքենա
վաճառելու նպատակով։ Նա շոտլանդացուն շարունակ տարբեր
մեքենաներ էր ց ո ւյց տալիս, բա յց ամբողջ ժամանակ պարզվում էր,
որ ինչ-որ բան այն չ է ։ Մեկը չէր համապատասխանում, մյուսն անսարք
էր։ Ամեն անգամ պարզվում էր, որ գինը չափազանց բարձր է ։
ա։ դ Ժամանակ առևտրականը, որն ի մ դասընթացներից մեկի ունկլւն-
դիրն էր, դիմեց լսարանի օգնությանը։
Մենք նրան խորհուրդ տվեցինք՛ փոխանակ ջանալու Սենդիին^ ավտոմեքենա
վաճառել, այնպես անել, որ նա ինքը ցանկանա գ ն ե լ։ Մենք
ասացինք. ((Պետք չէ Սենդիին մատնացույց անել, թե նա ինչ պետք է
անի, ավելի լավ է, թող ինքը ձեզ ասի, թե ինչ է պետք անել։ Թող նա
կարծի, որ գաղափարն իրեն է պատկանում։ Այդ միտքը խելացի թվաց,
և առևտրականը մի քանի օրից այն փորձեց գործնականում, երբ իր
գնորդներից մեկը ցանկություն հայտնեց վաճառելու իր հին ավտոմ ե-
քենանճ փոխարենը նորը գնելու նպատակով։ Առևտրականը գիտեր, որ
այԴ բանեցրած ավտոմեքենան կարող է դուր գալ Սենդիին։ Նա վ եր ց ր
ե ց լսափողը, զանգահարեց Սենդիին և հարցրեց, թե չէ՞ր կարող, արդ
յո ք , նա, որպես հատուկ շնորհ, գալ իր մոտ և խորհուրդ տալ իրեն։
I 1)ենւյի— շոտլանդացիների մականունն է։
12 O’, Քարնեգի
177-
Երբ Սենդին ե կա վ ք առևտրականը նրան դ ի մ ե ց հ ետ և յա լ խ ո ս ք ե —
ձՐո վ * ((Դուք փ ո ր ձ վա ծ գ ն ո ր դ եք և հա ս կա նո ւմ եք ա վտ ո մ ե ք ե նա ն ե ր ի
֊գ ն ե ր ի ց ։ Չ ե ՞ք բա ր ե հա ճ ի , ա ր դ յո ք , ծա ն ոթա նա լ ա յս մ ե ք ե նա յի հ ետ ,
,փ որձ ե լ ա յն , իսկ ա յն ո ւհ ետ և հուշել ի ն ձ , թ ե որքան արժե դրա համար
վ ճա ր ե լ հ ետ ա գա յո ւմ վա ճա ռ ե լո ւ հա մա ր » ։
Սենդիի դ ե մ ք ր ո ղ ո ղ վ ե ց ժպ իտ ո վ ։ Վերջապես նրա խորհր դի կարիքն
զ գա ց վ ե ց , նրա փորձը ճա նա չո ւմ ստ ա ցա վ ։ նա ա յդ ա վտ ո մ ե ք ե նա յո վ
գ նա ց Թագուհիների բո ւլվա ր ի ե ր կա յն ք ո վ Ցա մա յկա յի ց մ ի ն չև Անտառոտ
բ լո ւր ն ե ր ը և հետ ե կա վ ։
((Եթե ձ ե զ հաջողվի երեք հա ր յո ւր դո լա ր ո վ ձե ռ ք բ ե ր ե լ ա յս մ ե ք ե ն
ա ն }— ասաց նա ,— դա շահավետ գ ո ր ծա ր ք կ լի ն ի » ։
((Իսկ դուք չե ՞ք հա մա ձա յն վ ի ա յն գ ն ե լ, եթ ե ես կա ր ո ղա նա մ
ձ ե ռ ք բ ե ր ե լ ա յդ գո ւմա ր ո վ » ,— տ ե ղ ե կա ցա վ ա ռ ևտ րա կա ն ը ։ Երեք հա ր յ
ո ւ ր դ ո լա ՞ր ։ Ա յն էլ ի ն չպ ե ս ։ Դա հ ե ն ց ա յն էր , ի ն չի մա ս ի ն նա մտ ա ծ
ո ւմ էր, ի ն չքա ն որ ի ն ք ը գնա հատ ե լ էր մ ե ք ե նա ն ։ Դործարքն ա ն մ ի ջա
պես կ ն ք վ ե ց ։
ն ո ւ յն ա յդ հ ո գ ե բա նա կա ն մ ոտ ե ց ո ւմ ը կ ի րա ռ ե ց ռ ե նտ գ ե ն յա ն սա ր քա
վ ո ր ո ւմ ն ե ր ի մ ի ֆաբրիկատերն ի ր արտ ա դրա նք ր Բ ր ուկ լի նի խ ո շո րա —
գ ո ւ յն հ ի վա ն դա ն ո ց ն ե ր ի ց մ ե կ ի ն վա ճա ռ ե լո ւ հա մա ր ։ Ա յնտ ե ղ կա ռ ո ւց վ
ո ւմ էր նոր մա ս նա շ ե ն ք , որտեղ պետ ք է տեղա դ ր վ եր լա վա գ ո ւ յն ռ ե նտ գ
ե ն յա ն բա ժա ն մ ո ւն ք ը Ա մ ե ր ի կա յո լմ ։ Դոկտոր Լ *-ի ն ճ ա յդ բա ժա ն մ ո ւն ք ի
վ ար ի չի ն Հ տ ա ռա ցի ո ր ե ն պաշարել էին ի րա ց ն ո ղ գ ո ր ծա կա լն ե ր ը , ո ր ո ն ց
ի ց յո ւրա քա ն չ յո ւր ը . ամ են կերպ գո վա բա նո ւմ էր իր ֆ ի ր մա յի արտադ
րա ծ սա ր քա վ ո ր ո ւմ ն ե ր ը ։
Սակայն ֆա բր ի կա նտ ն ե ր ի ց մ ե կ ն ավելի հնարամիտ գտ ն վ ե ց ։ նա
մա ր դ կա յի ն բ նա վ ո ր ո ւթ յա ն ն ավելի էավ էր ծա ն ո թ , քա ն մ յո ւս ն ե ր ը ։
նա դոկտոր է .- ի ն մ ոտ ա վ ո րա պ ե ս ա յսպ ի ս ի բ ո վա ն դա կ ո լթ յա մ բ նա մա կ
գրեց.
((Վերջերս մ ե ր գո ր ծա րա նը պատրաստել է նոր տիպի ռ ե նտ գ ե ն յա ն
սա ր քա վ ո ր ո ւմ ն ե ր ի կ ո մպ լե կտ ։ Մեր գ րա ս ե ն յա կ ը հ ե ն ց նոր ստ ա ց ե լ է
ա յդ սարք երի առաջին խ մ բա քա նա կ ը ։ Դրանք ի դ եա լա կա ն չ ե ն ։ Մենք
գ իտ ե ն ք ա յդ և ցա ն կա ն ո ւմ ե ն ք դրանք կա տ ա ր ե լա գ ո ր ծ ե լ։ Ա յդ պ ա տ ճա-
ռո վ էլ Ձ ե զ չա փ ա զա ն ց երա խտ ա պա րտ կ լի ն ե ն ք , եթ ե Դուք կա ր ո ղա ն
ա յի ք ժա մա նա կ գտ ն ե լ մ ե ր արտադրանքի հետ ծա ն ոթա նա լո ւ և մ ե զ
հուշելու հա մա ր , թ ե ի ն չպ ե ս ա լդ սա ր քա վ ո ր ո ւմ ն ե ր ը դա ր ձն ե ն ք Ջ ե ր
մա ս նա դ իտ ո լթ յա ն տեր մա ր դ կա ն ց պահանջն երին ավ ելի հա մ ա պ ա տ ա ս ֊
178
խ ա ն ո ղ ։ Ես գ իտ ե մ , որ Դուք խ իստ զ բա ղ վա ծ ե ք , ա յդ պ ա տ ճա ռ ո վ էր
ձեր հ ետ և ի ց կ ո ւղա ր կ եմ ի մ մ ե ք ե նա ն ‘ Ձ ե զ հ ար մ ար ցա ն կա ցա ծ ժ ա մ ի ն » *
«Ա յդ նա մա կ ը ստ ա նա լո վ , ես ա պ շ ե ց ի ,— հա յտ ա րա ր ե ց ղոկտ ոթ
է . ֊ն , պ ա րա պ մ ո ւն քն եր ի ժա մա նա կ նկա րա գ ր ե լո վ ա յդ դ ր վա գ ը ։— Ետ
մ իա ժա մա նա կ և զա ր մա ցա ծ էի , և շ ո յվ ա ծ ։ Մինչև հիմա ե ր բ ե ք ռ ե նտ գ
ե ն յա ն սա ր քա վ ո ր ո ւմ ն ե ր ի ո չ մ ի ֆա բր ի կա տ ե ր ի ն ձ չի դ ի մ ե լ խ ո ր հ ր դ ի
հա մա ր ։ Ես զ գա ց ի ս եփ ական ն շա նա կա լի ո ւթ յո ւն ս ։ Առաջիկա շա բա թ վա
ի մ բ ո լո ր ե ր ե կ ո ն եր ը զ բա ղ վա ծ էի , բ տ յց ես հ րա ժա ր վ ե ց ի ճաշի,
շուրջ մ ի գ ո ր ծնա կա ն հա ն դ իպ ո ւմ ի ց , ո րպ ես զի ա յդ սա ր քա վ ո ր ո ւմ ը տ ե ս—
ն ե մ ։ Եվ որքան ուշադիր էի ա յն ո ւս ո ւմ նա ս ի ր ո ւմ , ա յն քա ն ավ ելի է թ
դուր դա լի ս ։
Ոչ ոք չէ ր փ որձ ում ա յն ի ն ձ վա ճա ռ ե լ։ Ես զ գ ո ւմ Էի, որ հ ի վա ն դա ն
ո ցի հա մար նրա ձ ե ռ ք բ ե ր մա ն գաղափար ն ի ն ձ է պ ա տ կա ն ո ւմ ։ Ինձ
գ ե ր ե ց նրա հիանալի ո րա կ ը , և ես ա յդ սա ր քա վ ո ր մա ն տ ե ղա դ ր մա ն
պա տ վ եր տ վ ե ց ի » ։
Գնդապետ է դ վա րդ Մ. Հա ո ւզ ը Վոլդրո Վիլսոնի կա ռա վա ր մա ն տ ար
ի ն եր ի ն հ ս կա յա կա ն ա զ դ ե ց ո ւթ յո ւն ուներ ա զ գա յի ն և մ ի ջա զ գա յի ն ‘
գ ո ր ծ ե ր ո ւմ ։ Վիլսոնը գաղտնի խ ո ր հ ո լր դ ն ե ր ի հա մար ավ ելի հաճախ էր-
դ ի մ ո ւմ գնդա պետ Հա ո լզ ի ն , քա ն ի ր վա ր չա կա ր գի ա ն դա մ ն ե ր ի ց ո ր և է .
մ ե կ ի ն ։
Ո՞րն էր պ ր ե զի դ ե նտ ի վրա ազդե լու գնդա պետ Հա ո լզ ի կիրառած՜՝
գ ո ր ծ ե լա ձ և ը ։ Բա ր ե բա խ տ ա բա ր , մ ե ն ք դա գ իտ ե ն ք , քա ն ի որ ա յդ մա սի ն~
Հա ո ւզ ը պ ա տ մ ե լ է Ար թ ո ւր Դ . Հա ո լդ ե ն Ս մ իթ ի ն , ի и կ Սմիթը Հա ո լզ ի ՝
ա սա ծն եր ը ն ե ր կա յա ց ր ե լ է ((Ս ա թ ե ր դ ե յ ի վ ն ի ն գ փոստ)) լրա գ ր ո ւմ
պ ա րտ կ վա ծ Հ ո դ վա ծ ո ւմ ։
«Պ ր ե զ ի դ ե նտ ի հետ ծա ն ոթա նա լո ւդ հ ետ ո ,— աս ում է Հա ո ւզ ը ,— ես
հա ս կա ցա f որ նրան որևէ գա ղա փ ա ր ո վ գրա վ ե լո ւ լա վա գ ո ւ յն մ ի ջ ո ց ը , ,
դա տ վ լա լ մ իտ ք ը նրան հ րա մ ց ն ե լն է յ կարծես թ ե ի մ ի շ իա յլո ց , բա լց
ա յն քա ն որոշակի կ ե րպ ո վ , որպ եսզի դա նրան հ ետ ա ք ր ք ր ի , և որպ ես զի
ի ն ք ը սկսի մտ ա ծ ե լ ա յդ մա ս ի ն ։ Առաջին ա ն գա մ դա գ ո ր ծ ե ց պա տ ահար
ա ր ։ նրա մ ոտ ճ Սպիտակ տանը ե ղա ծ ժա մա նա կ , մ ի մ ի ջ ո ցա ռ մա ն •
մա ս ի ն առա ջա ր կո ւթ յո ւն ա ր ե ց ի , որին նա , ըսա ե ր և ո ւ յթ ի ն , հա վա նո ւթ
յո ւն չէր տ ա լի ս ։ Սակայն մ ի քա ն ի օր ա ն ց , ճաշի ժա մանա կ ես զա ր մա
ցա ծ լս ե ց ի , թ ե ի ն չպ ե ս է նա շա րա դ ր ո ւմ ի մ գաղափ ար ը ‘ որպես ի ր ՝
ս եփ ա կա ն ը » ։
179*
Կարծում եք Հաուզը նրան ընղհաաելով հայտարարե՞լ է . «Դա ոչ
յթ ե ձեր, այլ ի մ գաղափարն է » ։ 0 ՜ , ո ‘լ, մ իայն ոչ Հա ուզը։ Նա ԴՐա
համար բավական խելացի էր։ նա փառքի հետևից չէր սլանում։ նրա
համար կարևորը արդյունքն էր։ Այդ պատճառով էլ նա թույլ տվեց, որ
Վիլ սոնը շարունակի այդ միտքը իրենը համարել։ Հաուզը նույնիսկ ավե֊
Տլին արե ց։ նա հրապարակորեն գովաբանեց Վիլսոնին այդ գաղափարի
համար։
Մենք պետք է հիշենք, որ մարդիկ, որոնց հետ վազը շփվելու ենք,
֊վա ր ո ղ են ունենալ մարդկային այն նույն հատկանիշները, ինչ-որ՝
՞Վուդրո Վիլսոնը։ Այդ պատճառով եկեք դիմենք գնդապետ Հաոլզի գոլյ ֊
-ծելակերպին։
Տարիներ առաշ Նյու Բրանսոլիկից մի մարդ այդ նույն մեթոդը
կիրառեց իմ հանդեպ և հասավ այն րւսնին, որ դարձա նրա պատվ
ի րա տ ո ւն։ Այդ ժամանակ ես պատրաստվում էի գնալ այնտեղ ձուկ
տրսալու և նավակով զբոսնելու։ Այդ պատճառով էլ նամ ակով դիմեցի
տ ո ւր ի и տ ա կան գրասենյակէ տեղեկություններ ստանալու համար։ Եմ
ազգանունը և հասցեն, անկասկած, ընդգրկված էին ա յգ գրասենյակի
կողմից հրապարակվող հնարավոր պատվիրատուների ցուցակում, որովհետև
ինձ տառացիորեն ծածկեցին տասնյակ նամակներով, բրոշյուրներով
ու տպագիր գնահատականներով, որոնք ստացվոլմ էին տուրիստական
ճամբարներից և առանձին ուղեկցողներից։ Ես բոլորովին շփոթվ
ե լ էի և չգիտեի ինչ ընտրել։ Եվ այստեղ տուրիստական մի ճամբարի
տնօրեն խելամիտ քա յլ արեց։ Նա ինձ ուղարկեց Նյու Տորքում ապրող
այն մարդկանց ազգանուններն ու հեռախոսի համարները, որոնք իր մոտ
ի նչ-որ ժամանակ հանգստացել էին, և խորհուրդ էր տալիս զանգահարել
նրանց՝ անձամբ պարզելու համարֆ թե ինքն ինչ կարող է առաջարկել
իր պատվիրատուներին։
Ի զարմանս ինձ, ես այդ ցուցակում գտա ի մ ծանոթներից մեկին։
Զանգահարեցի նրան, հարցրի իր տպավորությունների մասին, ի սկ
այնուհետև հեռագրով հայտնեցի իմ ժամանման օրը այդ ճամբար։
Մնացած բոլորն աշխատում էին իմ վզին փաթաթել իրենց ծառա-
յո ւթ յո ւն ն ե ր ը , իսկ այդ երիտասարդն ինձ հնարավորություն տվեց նախաձեռնություն
հանգես բ ե ր ե լ։ Նա շահեց։
Քսանհինգ դար առաջ չինացի իմաստուն էաո-ցզին ասել է որոշ
ճշմարտություններ, որոնք այս գրքի ընթերցողները կարող են կիրառե
լ նաև այսօր, ((Հարյուրավոր լեռնային վտակներից գետերի և ծ ո վերի
տուրք ստանալու պատճառն այն է , որ վերջիններս գտնվում են
180
ա վելի ցածր դիրքում։ Դրա շնորհիվ նրանք կարող են իշխել բոլոր լե ռ ՜նածին
վտակների վրա։ ճիշտ այդպես էլ ի մ աստունը, որ ցանկանում է
ձէնել մարդկանցից բարձր, դնում է իրեն նրանցից ցա ծր , ցանկանալով
ձինել նրանց առշևոլմ, նա կանգնում է նրանցից հետո։ Ահա թե ինչու,
յն ա յա ծ , նա գտնվում է մարդկանցից բարձր, բա յց նրանք չեն զգում
նրա ծանրությունը, չնա յա ծ , նրա տեղը իրենց առշևոլմ է, բա յց նրանք
դա վիրավորական չեն համարում» ։
Այսպիսով, եթե ցանկանում եք որևէ մեկին հակել ձեր տեսակետ
ի ն , կատարեք յոթե րորդ կանոնը.
Թող ձեր զրուցակիցը կարծի, ո ր տվյալ միտքը պատկանում է իրեն;
Դ լ ո լ խ ո ւ թ ե ր ո ր դ
ԲԱՆԱՏԵՂ,
ՈՐԸ ՏԵԶ ՀԱՄԱՐ ՀՐԱՇՔՆԵՐ ԿԳՈՐԾԻ
Հի շե ք է որ ձեր զրուցակիցը կարող Է լինել լիովին սխալ։ Բայց նա։
այդպես Է մտածում ։ Մի’ դատ ապարանք նրան։ Այլ կերպ կա ր ո ղ ի վարվ
ե լ յուրաքանչյուր հիմար։ Փորձեք հասկանալ նրան։ Միայն իմ աստուն р,
համբերատար, արտասովոր մարդիկ են փորձում այղ անել։
Այն բանի համարէ որ ուրիշը մ տածում կամ վարվում Է հատկապես*
այսպես և ոչ թե այնպես, միշտ պատճառ կա։ Պարզհք այդ թաքնված*
պատճառը և դռլք կունենաք նրա գործողությունների և, հնարավոր ԷՒ
նաև ա յդ անհատի բանալին։
Աշխատեք ազնվորեն ձեզ դնել նրա տեղը։
Ենքներդ ձեզ հարց տվեք, ((Եթե ես լինեի նրա վիճակ ում, ինձ ի նչպե՞ս
կզ գա յի , ինչպիսի՞ վերաբերմունք ց ո ւյց կտայի» ,— և դուք կխնայե
ք բավական ժամանակ և նյարդեր, քանի որ «եթ ե մենք հետաքըր-
քրրվենք պատճառով, ապա քիչ հավանական է, որ մեզ համար արդյունքը
տհաճ լի ն ի » ։ Եվ բացի ղրանից, մարդկային փոխհարաբերությունների
հարցերում ձեր վարպետությունը կտրուկ կաճի։
«Մի րոպե կանգ առեք,— ասում է Ք ենեթ Մ. Դուդը իր «Ւնչպեա
մարդկանց ոսկի դարձնել» գրքում,— մի րոպե կանգ առեք, որպեսզի
համեմատեք սեփական գործերի հանդեպ ձեր սուր հետաքրքրությունը*
մ նացա ծ ամեն ինչի հանդեպ ձեր թ ո ւյլ շահ ա գրգռված ութ յա ն հետ։ Ե վ
ջանացեք հասկանալ, որ աշխարհում բոլորն են ունենում ճիշտ այդպիսի
զգացումներ։ Եվ եթե դուք Լինկոլնի և Ռոլզվելտի նման հասկանաք։
ա յդ , ապա, նշանակում է ձեզ հաջողվել է հասնել նրան, ինչը ցանկացա
ծ պաշտոն զբաղեցնելու համար միակ անկյունաքարն է, բացի բա ն տի
վերակացուի պաշտոնից, այսինքն՝ մարդկային փոխհարաբերություններում
հաջողությունը կախված է ուրիշի տեսակետն իր համար-
պարզելոլ բարյացակամ ձգտ ո ւմ ից »։
Տարիներ շարունակ ես ի մ ազատ ժամանակի զգալի մասն անց էխ
կացնում ոտքով կամ ձիով զ բոսնելով տանս մոտ ղանվող անտաոա-
182
կ ո ւմ ։ Որոշ ա ռ ո ւմ ով ես ն մա ն վ ո ւմ էի հին Թալիայի դ ր ո ւի դ ն ե ր ի ն •
Ղյրանց պես ես էլ պատրաստ ե մ խ ո նա ր հ վ ե լ կա ղ ն ի ն ե ր ի ն ։ Ահա թ ե ի ն չ
ո ւ ի ն ձ համար ցա վա լի էր տ ե ս ն ե լ, թ ե ի ն չպ ես են ամ են ա մա ռ մա տ ղաշ
ծա ռ ե ր ն ու թփ ^ ր ը ո չն չա ն ո ւմ պատահական հ ո դ ե հ ն ե ր ի ց ։ Ա յդ ՜
պ ի ս ի հ ր դ ե հ ն ե ր ը , ո չ , ա ն զ գ ո ւյշ ծխ ո ղ ն ե ր ի մ ե ղ ք ո Վ № առաջանում ։
Դ րա ն ց մ ե ղա վ ո ր ն ե ր ը գր եթ ե միշտ վա յր ի ձև ով անտ ա ռա կ ո ւմ ապրելու
ձ կա ծ ե ր եխ ա ն եր ն էի ն ։ ն րա ն ք ի ր ե ն ց հա մար կերակ ուր էի ն պա տրաստ
ո ւմ ծա ռ ե ր ի տ ա կ , խ ա ր ո ւյկ ն ե ր ի վ րա ‘ եփ ո ւմ էին նրբերշի կ կամ ձու։
Դ եպ ք ե ր են ե ղ ե լ, որ ա յդ հ րդ եհն երն ա յն քա ն կատ աղաբա ր են փ ո թ ո ր կ
ե լ, որ նրա ն ց մա ր ե լո ւ հա մա ր անհրաժեշտ է եղել հրշեջ խ ո ւմ բ կա ն —
չ ե լ ,
Ա նտառակ ում կա խ վա ծ էր հա յտ ա րա ր ո ւթ յո ւն , որն զ գո ւշա ցն ո ւմ էր ,
ռ ր խ ա ր ո ւյկ վա ռ ո ղ ի ն սպ ա ռ ն ո լմ է տուգան ք կամ ն ո ւյն ի ս կ բա նտ ա ր կ
ո ւթ յո ւն ։ Սակայն հա յտ ա րա ր ո ւթ յո ւն ը գտ ն վ ո ւմ էր անտառակի քիձ
հա ճա խ վ ո ղ մա ս ո ւմ և հա զի վ թ ե ե ր եխ ա ն ե ր ի ց որևէ մ ե կ ը ընդ հա նրա պ ես
տ ե սա ծ լի ն ե ր ա յն ։ Ե նթա դ ր վ ո ւմ է , որ անտ ա ռա կ ո ւմ կարգուկանո նին
պ ետ ք է հ ետ ևեր հ ե ծ յա լ ո ստ ի կա ն ը , բ տ յց նա ի ր պ ա րտ ա կա ն ո ւթ յո ւն ն
ե ր ի ն բա վա կա նա չա փ լր չո ր ե ն չէր վ ե րա բ ե ր վ ո ւմ , և ամ են ա մա ռ անտ
ա ռ ն առաջվա ն մա ն ո չն չա ն ո ւմ էր կ րա կ ի ց ։ Մի ա ն գա մ ա յնպ ե ս պ ա տ
ա հ ե ց , որ ես գ լխա պ ա տ ա ռ ն ետ վ ե ց ի ոստիկանի հ ետ և ի ց } որպ ես զի
հա յտ ն ե մ , որ անտ ա ռ ո ւմ հ րդ եհ է ս կ ս վ ե լ, և կրակն ա րա գ ո ւթ յա մ բ տ արա
ծ վ ո ւմ է ։ Ես նրան խ ն դ ր ե ց ի հրշեջն եր կա ն չե լ, բա յց նա լիակատ ա ր
ա նտ ա ր ր ե ր ո ւթ լա մ բ պ ա տ ա սխ ա ն ե ց , որ դա ի ր ե ն չի վ ե րա բ ե ր ո ւմ , չէ
ռ ր վա ռ վ ո ւմ է ոչ ի ր տ ե ղա մա ս ո ւմ ։ Ես հ ո ւսա հա տ ո ւթ յա ն մեջ ընկա և
ա յդ ժա մա նա կ ի ց ի վ ե ր , ձի ով զ բո ս ն ե լի ս ի մ վրա վ ե ր ց ր ի հա սարա կակա
ն ս եփ ա կա ն ո ւթ յա ն պահպանման գ ծ ո վ ի ն ք նա կ ո չ կ ո մ իտ ե ի (մ ե կ մա ր դ
ո ւց բա ղ կա ցա ծ ) դ ե ր ը ։ Վա խե ն ում ե մ , որ ս կ զ բնա կա ն շրջանում ես
չ է ի էլ փ որձ ում գ ո ր ծի ն նա յե լ ե ր եխ ա ն եր ի տ ե սա ն կ յո ւն ի ց ։ Հ ե ն ց որ
ծա ռ ե ր ի տակ խ ա ր ո ւ յկ էի տ ե ս ն ո ւմ , ի ն ձ կ ո ր ց ն ո ւմ է ի ։ Ես ա յն քա ն էի
շտ ա պ ո ւմ կարգուկանո ն հա ստ ա տ ե լ, որ ցա ն կա նա լո վ լա վ թան ա ն ե լ,
վա տ ն էի ա ն ո ւմ ։ Մ ոտ ե ն ո ւմ էի ե ր եխ ա ն ե ր ի ն , նա խ ա զ գ ո ւշա ցն ո ւմ , որ
ն րա ն ց կարող են բա նտ ա ր կ ե լ խ ա ր ո ւ յկ վա ռ ե լո ւ հա մա ր , և կտրուկ տ ո ն
ո վ հ րա մա յո ւմ էի հա ն գ ց ն ե լ ա յն ։ Եթե նրանք հ րա ժա ր վ ո ւմ է ի ն , ես
սպ ա ռ ն ո լմ էի ձ ե ր բա կա լո ւթ յա մ բ ։ Պարզապես ի մ զ գա ց մ ո ւն ք ն ե ր ի ն ե լք
ih տ ա լի ս , ա ռա ն ց խ ո ր հ ե լո ւ, թ ե ի ն չ են մ տ ա ծո ւմ ե ր եխ ա ն ե ր ը ։
Ա ր դ յո *ւև ք ը ։ Ե րեխաները ե ն թա ր կ վ ե ց ի ն ‘ վ ի րա վ ո ր վա ծ , դ ժ կա մ ու՞*
թ յա մ բ , բա յց ե ն թա ր կ վ ե ց ի ն ։ Եսկ երթ հ ե ռա ն ո ւմ էի և գտ ն վ ո ւմ էի բ լր ի
183
մ յո ւս կ ո ղ մ ո ւմ , ն րա ն ք , ա մ ե նա յն հա վա նա կա ն ո ւթ յա մ բ , ն ո ր ի ց էին խ տ —
ր ո ւ յկ վա ռ ո ւմ ‘ անտառը մ ոխ ր ի վ ե րա ծ ե լո ւ մ ո լե գ ի ն ցա ն կ ո լթ յա մ բ ։
Ինձ թ վ ո ւմ է , տ արիների հետ սկսել ե մ մ ի փ ո ք ր ա վ ե լի լա վ հ ա ս ֊
կանալ մա ր դ կա յի ն փ ոխ հա րա բ ե ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ը , ձ ե ռ ք ե մ բ ե ր ե լ մ ի փ ո ք ր ՛
ավելի ն ր բա զ գա ց ո ւթ յո ւն , մ ի փոքր ա վ ե լի հա կ վա ծ ո ւթ յո ւն ‘ ի ր ե ր ի ն ն ա ֊
յե լ ուրիշների տ ե սա ն կ յո ւն ի ց ։ Ա յժ մ , հ րա մա յե լո ւ փ ոխ ա ր ե ն , բ ո ց ա վ ա ռ ֊
վ ո ղ խ ա ր ո ւ յկ ի ն մոտենալովս ես ս կ ս ե ց ի մ ոտ ա վ ո րա պ ե ս ա յսպ ե ս .
«Ե ր եխ ա ն ե ‘ր , լա ՞վ եք ա ն ց կա ց ն ո ւմ ժա մա նա կ ը ։ Ի ՞ն չ եք մ տա ղի f t —
պատրաստել ը ն թ ր ի ք ի ն . . . Երեխա Ժամանակ ես էլ էի ս իրում խ ա ր ո ւ յկ վա ռ
ե լ, ա ս ե ն ք , հիմա էլ ե մ ս ի ր ո ւմ ։ Մ իա յն , գ իտ ե ք , ա նտ ա ռա կ ո ւմ գա շատ
վտ ա ն գա վ ո ր է ։ Ես չե մ կա ս կա ծո ւմ , ե ր եխ ա ն ե ր , որ ձ ե զ ն ի ց ո չ մ ի վա տ
բա ն չի կարելի սպ ա ս ե լ։ Բա յց ոչ բ ո լո ր ն են ա յդ քա ն ղ գ ոԱ2> ի ն չպ ե ս
դ ո ւք ։ Կարող են ուրիշ տղա ներ գա լ, և, նա յե լո վ ձ ե զ , նրա նՔ էլ կ ց անձկանան
խ ա ր ո ւ յկ վա ռ ե լ ։ Իսկ հետո տուն կ գնան առա ն ց կ րակը հա ն գ ց ն
ե լո ւ ։ Խ ա ր ո ւյկ ի ց կա յր վ ե ն չոր տ ե ր և ն ե ր ը , և ծա ռ ե ր ը կ ո չն չա նա ն ։ Ա յս տեղ
կարող են ը ն դհանրապ ես ծա ռ ե ր չմ նա լ , ե թ ե մ ե ն ք ավ ելի զ գ ո ւյ՛շ
չ լի ն ե ն ք ։ Չ է ՞ո ր ձե զ կարող են բա նտ ն ստ ե ց ն ե լ ա յս խ ա ր ո ւյկ ը վա ռ ե լո ւ
հա մա ր ։ Ի ա յց ես չե մ ուզում ի ն ձ պետի տեղ գ ն ե լ և փ չա ց ն ե լ ձեր հա —
ճ ո լ յք ը ։ Ինձ հա մար հաճելի է , որ դուք ուրախ ե ք ։ Մ իա յն , խ ն դ ր ո ւմ ե մ Ւ
հ ե ն ց հիմա խ ա ր ո ւ յկ ի ց հ ե ռա ցր ե ք բ ո լո ր տ երևն երը և չմ ո ռա նա ք հ ե ռանա
լիս հ ող ով ծա ծկ ե լ ա յն ։ Հ ո ղ ը մ ի ք ի չ շատ լց ր ե ք ։ Իսկ ե ր բ հա —
չո ր դ ա ն գա մ զ վա ր ճա նա ք , խ ն դ ր ո ւմ ե մ , ձեր խ ա ր ո ւյկ ը վա ռ ե ք բ լր ի թ
ա յն կ ո ղ մ , փոսի մ ե ջ , որտեղ ավազ է ։ Ա յնտ ե ղ ա մ ե նա ա ն վտ ա ն գ տեղն՛
է . . . Շ ն ո ր հա կա լո ւթ յո ւն , ե ր եխ ա ն ե ր ։ Հա ջո ղ ո ւթ յո ւն ձ ե զ » ։
Ա յդպ իս ի զ ր ո ւ յց ի ց հետո ամ են ի ն չ ա յլ կերպ ը ն թա ցա վ , բ ո լո ր ո վ ի ն
ա յլ կ ե րպ ։ Երեխաների մոտ հա մա գ ո ր ծա կ ց ե լո ւ ցա ն կ ո ւթ յո ւն առաջացա
վ ։ Ոչ մ ի վ ի րա վ ո ր վա ծ ո լթ յո ւն , ոչ մի կա մա կ ո ր ո ւթ յո ւն ։ ն րա ն ց չ է ի ն
ստիպել ե նթա ր կ վ ե լ հ րա մա ն ն ե ր ի ։ ն րա ն ց ի ն ք նա ս ի ր ո ւթ յո ւն ը չէր տուժ
ե լ ։ Բարձրացել էր նրա ն ց տ րա մա դ ր ո ւթ յո ւն ը ի ն չպ ես նաև՝ ի մ ը , քա ն ի
որ ես լո ւծ ե ց ի կ ո ն ֆ լի կտ ը ‘ հաշվի ա ռ ն ե լո վ նրա ն ց տ ե սա կ ետ ը ։
Վաղը, մ ի ն չև որևէ մ ե կ ի ն խ ն դ ր ե լը , որ նա հա ն գ ց ն ի խ ա ր ո ւ յկ ը ,,
մ ի ն չև լո գա րա ն ը մա ք ր ե լո ւ « Ա ֆտաя հեղուկը գ ն ե լը կա մ մ ի ն չև Կարմիր
խ ա չի ն հիսուն դոլար ն վ ի ր ե լը , չա ր ժ ե » , ա ր դ յո ք , մի փոքր դադար տ ա լ,
փ ակել տ չքերը և փորձել ի րա դ ր ո ւթ յո ւն ը գնահատել Ուրիշի տ ե սա ն կ
յո ւ ն ի ց ։ Ի ն ք ն եր դ ձեզ հարց տ վ ե ք ։ «Ի ն չո ՞ւ պետք է նա ցա նկա նա ա յդ
ա ն ե լ » ։ ճ ի շտ է , դրա հա մար ժա մանա կ կպա հան ջվի, բա յց դրա փ ո —
184
յխարեն դուք բարեկամներ ձեռք կբՀր’՜^ ‘ ‘ * f ‘ ք ь Լ * ր~
օ դ յո լն ք ն ե ր ի , ը ն դ ո ր ո ւմ , բա ռ ե ր ի և շան ք երի ն վա զա գ ո ւ յն ծա խ ս ո ւմ ո վ ։
«Մ ի ն չև ի ն ձ անհրաժեշտ մ արդուն հա ն դ իպ ե լը ավ ելի Լավ է ես
Տ ր կ ո լ ժա մ քա յլե մ նրա գ րա ս ե ն յա կ ի առջևի մ ա յթ ո վ , — աս ում է Հա ր ֊
վա ր դ ի առևտրական դպ րոցի դեկան Ղ ո ն հ ե մ ը ,— քա ն մտ ն ե մ նրա
ա ռա ն ձ նա ս ե ն յա կ ՝ բ ո լո ր ո վ ի ն հստակ պ ա տ կ ե րա ցո ւմ չո ւն ե նա լո վ ա յն
՛մա ս ի ն , թ ե ես ի ն չ ե մ ասելու և, թ ե ի ն չ է , ա մ ե նա յն հ ա վա ն ա կան ո ւ ֊
թ յա մ բ , ա յն քա ն ո վ , ո ր քա ն ո վ ի ն ձ հա յա ն ի են նրա հ ետ ա ք ր ք ր ո ւթ յո ւն ֊
՜՚ներն ու հա կ ո ւմ ն ե ր ը , նա’ ի ն ձ պա տ ասխան ե լու))։
Ղա ա յն քա ն կարևոր է , որ ես մ ե կ ա ն գա մ ևս կ կ ր կ ն ե մ ։
Մինչև, ինձ անհրաժեշտ մարդուն հանդիպելը, սւվեւի լավ է ես
՜երկու ժամ քայլեմ նրա գրասենյակի սւոշևի մայթով, քան մտնեմ նրա
աոանձնսւսենյակ’ բոլորովին Քստակ պատկերացում չունենալով այն
«մասին, թե ես ինչ եմ ասելու և թե ինչ է, ամենայն հավանականությամբ,
այնքանով, որքանով ինձ նայլոնի են նրա հետաքրքրություններն
ու հակումները, նւս’ ինձ պատասխանելու:
Եթե ա յս գիրքը կաՐԴա1ով Դո լՔ ն րա նից վ ե ր ց ն ե ք մ իա յն մի բա ն ճ
*մ ի շտ ուրիշի տ եսակ ետ ը հաշվի ա ռ ն ե լո վ և իր եր ի ն ոչ մ իա յն ս եփ ա կա ն ,
•ա յլև ուրիշի ա չք ե ր ո վ նա յե լո վ մ տ ա ծ ե լո ւ մ ե ծ պ ա տ րաստ ա կա մ ո ւթ յո լն ,
Ֆ թ ե ն ո ւյն ի ս կ դուք ուրիշ ոչփնչ չվ ե ր ց ն ե ք ա յս գ ր ք ի ց , ապա մ իա յն դա
4սրդեն լի ո վ ի ն կարող է ձ եր կա ր ի ե րա յո ւմ կարևոր դեր խ ա ղա լ։
Ա յսպ ի ս ո վ , եթ ե ցա ն կա ն ո ւմ եք որևէ մ ե կ ի ն տ ա ր հա մ ո զ ե լ, առա ն ց
•դժգոհ ո ւթ յո ւն կա մ վ ի րա վ ո րա ն ք ա ռա շա ց ն ե լո լ, կատար եք ո ւթ եր ո ր դ
կա ն ոն ը .
Անկեղծորեն ջանացեք իրերին նայել ձեր զրուցակցի տեսակետից:

ԻՆՉ է ՑԱՆԿԱՆՈՒՄ ՅՈՒՐԱՔԱՆՉՅՈՒՐ ՈՔ
ՏԷ Ի ՞ք ցա ն կա նա , ա ր դ յո ք , ձեր տ րա մա դ ր ո ւթ յա ն տակ ունենալ կախ
ա ր դա ն ք ի խ ո ս ք , որը վերշ կտար բ ո լո ր վ ե ճ ե ր ի ն , կ վ ե րա ցն ե ր ա մ ե ն
տեսակ ա ն բա ր յա ցա կա մ ո ւթ յո ւն , կ ստ ե ղ ծ ե ր բա ր ե կա մ ական մ թ ն ո լորտ
և ուրիշին կդրդեր ո ւշա դ ր ո ւթ յա մ բ ձե զ լս ե լ ։
Ա յո’*։ Շատ լա վ ։ Սկսենք հ ետ և յա լ խ ո ս ք ե ր ո վ . (հԵա բո լո ր ո վ ի ն է լ
ձե զ չե մ հա ն դ ի մա ն ո ւմ ձեր ո ւն ե ցա ծ զ գա ց ո ւմ ն ե ր ի հա մա ր ։ Եթե ձեթ
տեղը լի ն ե ի , ա ն կա ս կա ծ ն ո ւյնպ ի ս ի զ գա ց ո ւմ կ ո ւն ե նա յի » ։
Այսպի սի խ ո ս ք ե ր ն ա նպ ա յմ ան կ մ ե ղ մա ց ն ե ն ն ո ւյն ի ս կ աշխարհ ի
ամ են ա կ ռվա ս եր ծ ե ր փ ն թփ ն թա ն ի ն ։ Եվ դուք կարող Լք գա հաստատել,,
եթ ե հա ր յո ւր տ ո կ ո ս ո վ ա ն կ ե ղ ծ լի ն ե ք ։ Չ է ՞ որ ե թ ե դուք ուրիշի տեղը լի ն
ե ի ք , ա ն կա ս կա ծ , ն ո ւ յն բա ն ը կ զ գա յի ք , ինչ որ’ նա ։ Ես կ ո ւզ ե նա յի գա՛
օրի նա կ ո վ ց ո ւ յց տ ա լ։ Վ ե ր ց ն ե ն ք Ալ Ք ա պ ո ն ե ի ն ։ Ե նթա դ ր ե ն ք , որ գութ
ժա ռա ն գ ե լ եք ն ո ւյն օր գա ն ի զ մ ր , ե ռա ն դ ո ւն ո ւթ յո ւն ն ու խ ե լք ը , ի ն չ որ*’
Ալ Քա պ ո ն ե ն ։ Ե նթա դ ր ե ն ք , որ դուք գտ ն վ ե ի ք նո ւյնպ ի ս ի մ ի շա վա յր ո ւմ
և ո ւն ե նա յի ք կ յա ն ք ի նո ւյնպ ի ս ի փ որձ։ Ա յդ ժա մ ան ակ դուք կ դա ռ նա յի ք ։
ճիշտ ա յնպ ի ս ի ն , ի ն չպ իս ին նա էր, և կ լի ն ե ի ք ա յնտ ե ղ , որտեղ նա էր t
Քան ի որ հենց կոնկրետ հա ն գա մա ն ք ն ե ր ը , մ իա յն և մ իա յն հա ն գա մ ա ն ք ֊
ները դարձրին նրան ա յնպ ի ս ի ն , ինչպ իսին ո ր էր*
Օրինակ, մ իա կ պ ա տ ճա ռ ը , որ դուք շա ռա չո ղ օձ չե ք , ա յն է , որ ձեր
հա յր ն ու մա յր ը շա ռա չո ղ օձեր չե ն ե ղ ե լ։ Միակ պ ա տ ճա ռ ը , որ դուք չե ք
հ ա մ բո ւր ո ւմ կ ովերին և չե ք խ ո նա ր հ վ ո ւմ օ ձ ե ր ի ն , ա յն է , որ դուք չե ք
ծ ն վ ե լ հնդ կա կա ն ը նտ ա ն ի ք ո ւմ Բրա հմա պուտրա յի ա փ ե ր ի ն ։
Ջ ե ր ան ձնական վա ստա կն ա յն բա ն ո ւմ , որ դուք ա յնպ ի ս ի ն ե ք Ւ
ին չպ ի ս ի ն որ կա ք , բ ո լո ր ո վ ի ն էլ մ ե ծ չ է ։ Եվ հ ի շե ք , որ ա յն մա ր դ ը , որը
գալիս է ձե զ մոտ գ ր գ ռ վա ծ , նա խ ա տ րա մա դ ր վա ծ , չցա ն կա նա լո վ
խ ե լա մ իտ դա տ ե լ, շատ ք ի չ մ ե ղ ք ո ւնի, որ ի ն ք ն ա յդպ ի ս ի ն է ։ Խղճացե ք
թ շ վա ռ ի ն ։ Վ շտ ա ց ե ‘ ք նրա հա մա ր ։ Կարեկցե ք ն րա ն ։ Ի ն ք ն ե ր դ ձ ե զ
աս եք ա յն , ի ն չ ս ո վ ո րա բա ր աս ում էր ,§ոն P* Հ ո ֆ ը , եր բ տ ե ս ն ո ւմ էր
186
*յփողոցում քարշ եկող հարբած թափառաշրչիկին. к Ահ :։ /»’, [ Հ.լ ‘ ս’ՏՃ/.
*ես, եթե չլիներ Աստծո ողորմածությունը))։
Մարդկանց յոթանասունհինգ տոկոսը, որոնց դուք վաղը կ հա ն գ ի ֊
պեք, ծարավի են կարեկցանքի։ Տվե ք նրանց այդ, և նրանք կսիրեն
*ձ ե զ ։
Մի անգամ ռադիոյով ելույթ Էի ունենում Լուիզա Մեյ 0 լքոթինճ
<rՓոքրիկ կանայքX) վ ի սլակի հեղինակին նվիրված հաղորգման մեջ։
Ֆ հ արկե, ես գիտեի, որ նա ապրել Է Ք ոնքորդում’ Մասաչոլսեթսի ն ա ֊
հանգում, որտեղ Էլ գրել Է իր անմահ ստեղծագործությունները։ Իայց
ն այնպես, առանց մ տածելու, թե ինչ եմ ասում, ես պատմում Էի, թե
փնչպես եմ եղել նրա հայրենի Քոնքորդ քաղաքում՝ Նյոլ Հ եմ փշի ր ն ա ֊
հ՚ա նգո լմ ։ Եթե ես ն յո լ Հեմփշիրը հիշատակած լինեի միայն մեկ ա ն ֊
գա մ , գա որոշ չափով ներելի կլիներ։ Pա յց ավա՜ղ։ Ես այն ա րտա սա֊
Ֆեցի երկու անգամ։ Ես թաղվեցի խայթո ղ հանդիմանութ(ուններով լի
նամ ակների ու հեռագրերի տարափի տակ, Որոնք իմ անպաշտպան գ ը լ֊
,խ ով պտույտ Էին գալիս, ինչպես իշամեղուների պարսը։ Նամ ակներից
շատերը զայրացկոտ Էին։ Շ ատերլг’ վիրավորական։ Հինավուրց տ ո հ ֊
հմից մի տիկին, որը հասակ Էր առել Քոնքորդում’ Մասաչոլսեթսի ն ա ֊
հ անդում և, որն ա յժմ ապրում Էր Ֆ իլա դ ե լֆ իա յո լմ , ինձ վրա թափեց
փր ողշ կատ աղությունը։ Այնքան բուռն Էր նրա վրդովմունքը, որ կ ա ֊
րելի Էր մտածել, որ ես միսս Օլքոթին մեղադրում եմ այն բանում, որ
նա մարդակեր Է Նոր *հվինեայից։ Կարդալով նրա նամակը, ինքս ինձ
ասացի* «Փա ռք Աստծո, որ ես այս տիկնոջ ամուսինը չեմ))։ Ես ց ա ն ֊
կացա գրել նրան և տեղեկացնել, որ ь р ь ես սխալ եմ թույլ տվել ա շ ֊
խ արհ ա գրությունից, ապա ինքը գաղափար անգամ չունի քա ղա քա վա ֊
րո ւթ յո ւն ի ց ։ Այդպիսին Էի պատկերացնում ի մ առաջին նա խա դա ս ու֊
թ յո ւն ը ։ Այնուհետև պատրաստվում Էի բա ցեի բա ց ասելու այն ամենն,
ի ն չ մտածում Էի նրա մասինճ ամ են ա շի տ ակ արտահայտություններով։
Քա յց ես այդ չար ե ցի ։ Ես ինձ հավաքեցի։ Հասկացա, որ այդպես կարող
Է վարվել ցանկացած դյուրաբորբոք հիմար և, որ հիմարների մ ե ծ ա ֊
մասնությունը հենց այդպես Էլ կաներ։
Ես ցանկացա հ ի մարներից մի փոքր ավելի խելացի լինել և նրա
թշնամանքը վերափոխել բարեկամ ական վերաբերմունքի։ Խնդիրը հեշտ
ւէր* սակայն նման խաղն ինձ դուր Էր գալիս։ Ինքս ինձ ասա ց ի ■ « ի
վերջո, նրա տեղը ես, հնարավոր Է, որ նույնպիսի զգացմունքներ կ ո ւ ֊
նենայի))։ Եվ որոշեցի հանդես բերել նրա տեսակետի ը մ բռ ն ո ւմ ։ Երբ
187
հաջորդ անգամ Ֆիլադելֆիա ժամանեցի, զանգահարեցի նրան։ Մոտավորապես
այսպիսի խ ոսակցոլթյոլն տեղի ունեցավ։
ԵՍ— Միսսիս այնինչ, մի քանի շաբաթ առաջ դուք ինձ նամակ*
էիք գրել, և ես ցանկանում եմ շնորհակալություն հայտնել ձեզ դրա
համար։ ^
ՆԱ ( բարեկիրթ կնոջ հստակ ձա յն ով )— Ո՞ւմ հետ պատիվ ունեմ՜
խոսելու։
ԵՍ— Մենք իրար հետ ծանոթ չե ն ք ։ Իմ անունն Է Դ ե յլ Քարնեգիէ
Դուք անցած կիրակիներից մեկի րնթացքոլմ ռադիոյով լսել եք իմ ե լո ւ յ-
թ ը I ուիզա Մեյ Օլքոթի մասին, եյՒր ես աններելի սխալ եմ թույլ տվելք
ասելով, որ նա ապրել Է Քոնքորդոլմճ Նյու Հեմփշիրի նահանգում։ Դա
հ ի մարագոլյն սխալ Էր} և ես ցանկանում եմ դրա համար ներողություն-
խնդ ր ե լ։ Դուք այնքան սիրալիր եք եղել, որ ժամանակ եք գտել ինձ
գրելու։
Ն Ա — Ցավում եմ , միստեր Քարնեգի, որ այդպիսի տոնով եմ գրելէ
Ես կորցրել Էի համ թերությունս։ Ես պետք Է ներողություն խնդրեմ ։
ԵՍ— Ո՞չ, ո չ ։ Ոչ թե դուք, այլ ես պետք Է ներողություն խնդ ր եմ t
Նույնիսկ դպրոցականն այդ չէր ասի, որ ես ասացի։ Ես ռադիոյով հենց>
հաջորդ կիրակի ներողություն խնդրեցի և հիմա ցանկանում եմ ներողություն
խնդրել անձամբ ձ եզնից։
ՆԱ— Ես ծնվել եմ Քոնքորդումճ Մասաչուսեթսի նահանգում։ Մեր
ընտանիքը երկու հարյուրամյակի ընթացքում կարևոր դեր է խաղացել
այդ նահանգի գործերում, և ես շատ եմ հպարտանում ի մ հայրենի ն ա ֊
հանգով։ Ւնձ, իրսքէ շատ վշտացրեց ձեր պնդումը, որ միսս Օլքոթլт
ծնվել Է Նյու Հեմփշիրում։ Ոայց ես իսկապես ամաչում եմ այդ նամ ա ֊
կի համար։
ԵՍ— հավատացեք, որ ես տասն անգամ ավելի վշտացա։ Իմ ս խ ա ֊
լը Մասաչոլսեթս նահանգին վնաս չպատճառեց, PWJB ԴԳաւՒ վ)*աԱ։
հասցրեց ինձ։ Այնքան հազվադեպ Է պատահում, որ ձեր դիրքի և ձեր
մակարդակի մարդիկ ռադիոյով ելույթ ունեցողներին նամակ գրելու,
ժամանակ գտնեն, և ես հուսով եմ , որ դուք իմ հաղորդումներում որևէ
սխալ հայտնաբերելու դեպքում ինձ կրկին կգրեք։
ՆԱ— Դիտեք, ինձ համար շատ հաճելի է, որ դուք այդպես եք ը ն դունել
ի մ քննադատությունը։ Դուք, ըստ երևույթին, շատ սի րալիթ
մարդ ե ք ։ Ես շատ կուզենայի ձեզ հետ մոտիկից ծանոթանալ.
188
Այսպիսով, ներողություն խնդրելու և իր տեսակետի ը մ բռ ն ում հա ն —
դես բերելու շնորհիվ ես նրան դրդեցի նույնպես ներողություն խնդրեր
it հանդես բ ե ր ե լի մ տեսակետի ըմ բռ ն ո ւմ ։ Ես բավականություն էի զ գո ւմ ^
որ ինձ հաջողվեց զգաստանալ, բավականություն այն բա ն ից , որ վիրա-
վորանքին պատասխանեցի սիրալիրությամբ։ Կարողանալով նրան դ ուր
գալ, ես ստացա շատ ավելի մ ե ծ իսկական բավականություն, քան եթ ե*
ամբողջ սրտով նրան գրողի ծոցն ուղարկեի։
3 ուրաքանչյուրը, որ դառնում է Սպիտակ տան տերը, գրեթե ամեն՜
օր բախվում է մարդկային փոխհարաբերությունների նուրբ խ ն դ ի ր ն ե ֊
ր ի ն։ Պրեզիդենտ Թաֆտը բացառություն չէր կազմ ում և սեփական՝
փորձից գիտեր, թե որքան մ ե ծ նշանակություն ունի կարեկցանքի դըր~
սևորումը անբարյացակամ զգացումների քա յքա յո ղ թթվի չեզոքացման
համար։ (ГՒր էթիկան ծառայության մեջ» գրքում Թաֆտը բերում է բ ա ֊
վական զվարճալի պատմություն այն մասին, թե ինչպես էր իրեն հա —
Հողվել մեղմացնել մի հիասթափված փառասեր մոր զա յր ո ւյթ ը ։
«Վաշինդտոնում հայտնի մի տիկին,— գրում է Թաֆտը,— որխ4
ամ ուսինն ուներ բավական մ ե ծ քաղաքական կշիո., վ ե ց շաբաթ շարունակ
համառորեն այցելում էր ինձՀ ձգտելով հասնել նրան, որ իր տղայի
ն պաշտոն տայի որևէ հիմնարկությունում։ նա իր համար կան խ ա ֊
պես ապահովել էր հսկայական թվով սենատորների և կոնգրես ականների
պաշտպանությունը և գալիս էր նրանց հետ միասին, հետևելով
որ նրանք բավականաչափ պերճախոս ելույթներ ունենան։ Սակայն այդ
պաշտոնը պահանջում էր համապատասխան մասնագիտական պ ւստ ֊
րաստվածություն, և այն հիմն արկոլթյան ղեկավա րի երաշխավորութ
յա մ բ , որին վերաբերում էր խոսքը, ես ուրիշ թեկնածուի նշանակեցի։
Ղրանից հետո ես այդ երիտասարդի մորից նամակ ստացա, որտեղ
նա ինձ մեղադրում էր երախտամոռոլթյան մեջ, քանի որ ես չցանկացա
նրան երջանկացնել, չնա՛յած դրա համար բավական էր, որ ես՝
մատս շարժեի։ Այնուհետև նա գանգատվում էր, որ չնա յա ծ ինքն ամեն
տեսակի ճնշում է գործադրել նահանգի պատվիրակության վրա, որի
Հետևանքով պատվիրակության բոլոր անդամները քվեարկել են այն՛
վարչական օրինագծի կողմը, որում ես հատկապես շահագրգռված ե մ ,
ես նրան երախտապարտ եղա այս ձևով։
Երբ այդպիսի նամակ եք ստանում, ձեր առաջևն ցանկությունը լի նում
է շշպռել անտակտություն թույլ տված կամ իրեն բավական անպատկառ
ձևով պահած մ արդուն։ Հնարավոր է, որ անմիջապես գրեք
պատասխանը։ Այնուհետև, եթե դուք խելոք մարդ եք, կփակեք ույդ նա-
189*
«Г
ь
*մակը ՛ձեր գրասեղանի դարակում։ Հանեք այն մի երկու օրից ( նման
՛նամ ակն երր միշտ էլ կարող են մի երկու օր սպասե լ), և ղրանից հետո
պոլք այն այլևս չեք ուղարկի։ Հեն ց այդպես էլ ես վ արվեցի։ Հետո նստեց
ի գրասեղանի մոտ և գրեցի որքան հնարավոր է հարգալից մի նամակ։
մյս նրան գրեցի, որ հասկանում եմ ստեղծված իրավիճակում իր մա յրական
զգացումները, բա յց փաստորեն իրավունք չունեմ տվյալ պաշտոնում
նշանակելու որևէ մեկինճ ելնելով մ ի ս յն անձն ա կան նախապատվությունից,
որ ես պարտավոր էի ընտրել մասնագիտական պատ ֊
^րաստվածություն ունեցող մարդու և այդ պատճառովի հետևել հիմնար-
կոլթյան ղեկավարի երաշխավորությանը։ Ես նաև հույս հա յտ ն ե ցի , որ
նրա որդին իր ներկա պաշտոնում ևս կկարողանա հասնել նրա ն, ինչին
ի ն ք ն այդքան ձգտո ւմ է ։ Այդ ն ամակը նրան հանդարտեցրեց, և նա մի
գրությամբ ինձնից ներողություն խնդրեց նախորդ նամակի համար։
Սակայն ի մ կողմից առաջ քաշված թեկնածուն չհաստատվեց, և
որոշ ժամանակ անց ես ստացա մի նամակ, իբր այդ տիկնոջ ամուսն
ո ւց , չնա յա ծ որ գրված էր նույն ձեռագրով, ինչով որ նախորդ բոլոր
նամակն երը։ Ինձ հայտնում էին, որ այդ գործի պատճառած վշաի հ ե տևանքով
տիկինը նյարդային խանգարում է ստացել, պառկել է
ն. ծանր հիվանդացել ստամոքսի քաղցկեղ ունի։ Չէի՞ համաձայնվի,
արդյոք, նրան վերադարձնել առողջությունըՀ նախորդ թեկնածուի փոխարեն
իր որդուն նշանակել այդ պաշտոնում։ Ստիպված եղա ևս մի
նամակ գրել այս անգամ արդեն ամուսնուն, որտեղ հույս էի հայտնում,
որ ախտորոշումը չհ հաստատվի, և հ այտնում էի, որ կիսո ւմ եմ
կնոջ ծանր հիվանդության առիթով նրա վիշաը և, որ այնուամենայնիվ,
ի վիճակի չեմ հեռացնելու ավելի վաղ ներկայացված թեկնածուին։ Իմ
նշանակած աստիճանավորը հաստատվեց իր պաշտոնում։ Իսկ իմ նշած
նամակը ստանալուց երկու օր անց Սպիտակ տանը համերգ տրվեց։
Առաջինները, որ ողջոլնեցին միսսիս Թաֆտին և ինձՀ այդ ամ ուսիններն
էին, չնա յա ծ , որ կինը դեռ վերջերս պառկած էր in a r t ic i llo m o r t lS ^ 1:
Ս* 3 ուրոքը, ըստ երևույթին Ամերիկայի լավագույն երաժշտական
իմպրեսարիոն է ։. Երկու տասնամյակի ընթացքում նա կազմակերպում
էր արտիստների ելույթներ’ այնպիսի համ աշխարհային մ ե ծո ւթ յո ւնն ե ր
ի , ինչպիսիք են Շալյապինը, Այսեդորա Ղունկարը և Պավլովան։ Յու-
բո քը պատմել է ինձ, որ վառ խառնվածքի տեր աստղերի հետ շփվելուց
In aticulo moris ( լատ.)— մաՀվան մահճում։
M 0
ստացած իր առաջին ղասերից մեկր նրանց անհեթեթ գերղգայունոլթյան»
հանդեպ կարեկցանք, կարեկցանք, կարեկցանք և կրկին անղամ կարեկ—
ցա նք դրսևորելու անհրաժեշտությունն է ։
Երեք տարի նա իմպրեսարիոն էր Ֆեոդոր Շալյապինի, որն ուներ»
հրաշալի բաս, և մեկն էր այն երգիչներից, որոնք երբևիցե ց ն ց ե լ են
«Մետրոպոլիտեն» օպերային թատրոնի օթյակներր վարձող միլիոնատերերին
։ Եվ չնա յա ծ դրան, Շալյապինր միշտ իրենից անլուծելի խ ըն —
դիր էր ն երկայացնում։ նա իրեն երես առած երեխայի պես էր պահում։
Յոլրոքր շատ ինքնատիպ էր նրան բնութագրում, «Ամեն տեսակետից
դա ոչ թե մարդ էր, ա յլ, սատանան գիտ Ի, թե ինչ » ։
Զանգահարում է, օրինակ, Շալյապինը Յոլրոքին այն օրվա առավոտյան
տասներկուսի կողմերը, երբ երեկոյան նշանակված հա մ ե ր գ
ունի և ասոլմ. «Սոլ, ես ինձ սարսափելի եմ զ գո ւմ ։ Կոկորդս նման
է հում կոտլետի։ Երեկոյան չեմ կարողանա ե ր գ ե լ» ։ Արդյոք Ցոլրոքը
սկսում էր նրա հետ վիճա բա նե ՞լ։ 0 , ո չ։ Նա գիտեր, որ անտրեպրենյորը
չէր կարող արտիստների հետ այդպես վարվել։ նա անմիջապես գալիս
էր Շալյապինի մոտճ հյուրանոց և ամեն կերպ ցավակցում էր նրան։
«Ցավալի է ,— սաստիկ վշտանում էր նա։— Ցավալի է ։ Խեղճ մարդ։-
Իհարկե, չեք կարող երգե լ։ Ես հենց հիմա կհետաձգեմ հ ամ երգը։ Դա
ձեր վրա կնստի ընդամենը ինչ-որ մի քանի հազար դոլար, բա յց դա
ձեր համբավի հետ համեմատած ոչինչ է » ։
Ատդ Ժամանակ Շալյապինը խոր հոգոցով ասում էրէ «Թերևս, ավե-
լի լավ կլինի, որ մի փոքր ուշ անցնեք։ Եկեք հինգին։ Կտեսնենք
թե ինձ ինչպես կ զ գա մ » ։
Ժամը հինգի Ցոլրոքը նորից սլանում էր նրա մ ոտՀ հյուրանոց և՛
ամեն կերպ ցավակցում։ Նա նորից պնդում է լ , որ համերգը հետաձըգ-
վյի։ Եվ կրկին Շալյապինը հոգոց քաշելով ասում էր. (( Միգ ու 9 ե ավելի
լավ կլինի, որ դուք մի փոքր ավելի ուշ անցնեք։ Հնարավոր է, որ ես
ինձ ավելի լավ զ գա մ » ։
Յոթն անց երեսունին մ ե ծ բասը համաձայնում էր երգե լ, բ այղ
միայն մի պ այմանով» Յուրոքը պետք է «Մոտրոպոլիտենի» բ ե մ ի ց հա յտարարեր,
որ Շալյապինն ուժեղ մրսած է և ձայնը կտրված։ Յուրոքը
կեղծավորաբար համաձայնում էր, չնա յա ծ որ չէր պատրաստվում ոէ
մի նման բան անել, նա գիտեր, որ դա էր հավանականությունը ստիպելու
մ ե ծ երգչին, որ բ ե մ դուրս գա։
Դոկտոր Արթոլր Գեյթսը իր Հ(Դաստիարակության հոգեբանություն»
հրաշալի գրքում ասում է , (ГՄարդկային ցեղն ամենուրեք ծարավի է
19է
iկարեկցանքիг Երեխան սիրով ց ո ւ յց է տալիս վնասված տեղը կամ
նույնիսկ իր վրա վերքը կամ կապտուկ է առաշացնումՀ համընդհանուր
ցավակցության արժանանալու համար։ Նույն ա յդ նպատակներով մ ե ֊
ծ ահա սա կ ն ե ր ը … ց ո ւյց են տալիս իրենց վնասվածքները, պատմում են
ի րեն ց հետ պատաՀած դժբախտ դեպքերի մասին, իրենց հիվանդությունների
մասին։ Ւնչպես իսկական, այնպես էլ երևակայական դըժ-
րախտությոլնների համար «ի ն քն իրեն խղճալու)) ձգտում ը որոշ չափով
փրենից ներկա լացնում է համապարփակ երևույթ» ։
Այսպիսով, եթե ցանկանում եք մարդկանց հակել ձեր տեսակե-
.ւոին, կատարեք իններորդ կանոնը.
Կարեկցանքով վերաբերվեք ուրիշների մտքերին ե. ցանկություններին:
Գ լ ո ւ խ տ ա ս ն ե ր ո ր դ
ԿՈՉ, ՈՐ РՈԼՈՐԻ ՍՐՏՈՎ է
Ես հասակ եմ առել Միսոլրի նահանգում, այն վա յրից ոչ հեռու,
արտ եղ ապրում էր Ջեսի Ջեմսր և առիթ եմ ունեցել լինելու Քիրնիում
.գտնվող Ջեմսերի ֆ ե ր մա յո ւմ , որտեղ դեռ մինչև ա յժ մ էլ ապրում է նրա
որդին։
Նրա կինն ինձ պատմում էր, թե ինչպես էր Ջեսին գնացքներ թա գանում,
հարձակումներ գործում բանկերի վրա, իսկ դրամը բաժանում
հարևան ֆերմերներին, որպեսզի նրանք կարողանային վճարել դրա-
Վաթղթերի դիմաց։
Ջեսին , հավանաբար, հոգու խորքում իրեն իդեալիստ էր համադրում,
ճիշտ այնպես, ինչպես ((Հոլանդացի» Շուլցը, « Երկու ատրճանակ»
Քրոուլին և Ալ Ք ապոնեն երկու սերունդ հետո։ Բանն այն է, որ յո ւրա քա
ն չ յո ւր ը , որին դուք հանդիպել եք, նույնիսկ այն մարդը, որին դուք
տ ես նո ւմ եք հայելու մեջ, իր մասին բարձր կարծիք ունի և ցանկանում
է սեփական աչքերում լինել վեհ անձն և այլասեր։
Ջ* Փիրփոնթ Մորգանը մի անգամ իր նմանատիպ գործերից մ ե ֊
-կում նկատել է, որ մարդու յուրաքանչյուր արարք միշտ ունի երկու
դրդապատճառ• աոաջինը’ գեղեցիկ տեսք ունեցող, երկրորդըճ իսկականէ
Իսկական դրդապատճառը մարդն ինքն Է գիտակցում։ Պետք չէ
•այն շեշտեր Բայց մենք բ ոլորս, հոգու խորքում լինելով իդեալիստներ,
-սիրում ենք մտածել գեղեցիկ դրդապատճառների մասին։ Դրա համար
Հ լ , որպեսզի ազդեք մարդկանց վրա, կոչ արեք ավելի ազնիվ դրդապատճառների
։
ՉայԳ աՐԴյոՔ արդարացնո՞ւմ է իրեն այդպիսի իդեալիստական մ ո տեցումը
գործնական հարաբերություններում ։ Եկեք տեսնենք։ Վերցն
ե ն ք Համիլտո՛ն Ֆարելի դեպքը «Ֆ ա ր ե լ֊Մ իտ չե լ» (Ֆ լե ն դ ո լե ն , Փեն-
ւ-իչվանիայի նաՀ անգ) ընկերությունից։ Ֆար լեն ուներ դժգոհ կեն-
Վոր, որն սպառնոլմ էր մ ե կ ն ե լ։ Վարձակալման պայմանագրի ժամկետը
193
S 3 Դ. Քաբնեգի
լրա ն ո ւմ էր չորս ամ իս հետո մ իա յն , բ նա կ վա ր ձ ը ա մ իս ը հիսունհինգւ
դ ո լա ր է ր , չնա յա ծ դ րա ն , կ ե ն վ ո ր ը զ գ ո ւշա ց ն ո ւմ էր , որ անհապաղ մ ե կ նում
է ‘■ անկախ պ ա յմա նա գ ր ի գ ո ր ծ ո ղ ո ւթ յա ն ժա մ կ ետ ի ց ։
«Ա լդ մա ր դ ի կ ապրել ի մ տա նն Դ մ մ բ ողջ ձ մ ե ռ * տարվա ա մ ե նա
թան կ ժա մա նա կ ը , — ա ս ո ւմ էր Ֆա ր ե լը , լսա րա նի առջև շա րա դ ր ե լո
վ ի ր պ ա տ մ ո ւթ յո ւ ն ը ,Հ ֊ Հես , գ իտ ե ի , ‘ո ր ի ն ձ Տա մ ար դ ժ վա ր կ լին ի կ ը ր —
կին վ ար ձով տալ ա յդ բնա կա րա ն ը մ ի ն չև աշուն։ Ես հա ս կա ն ո ւմ էի г
որ ղ ր կ վ ո ւմ էի ֊ե ր կ ո ւ ՝ հա ր յո ւր քս՛ան դ ո լա ր ի ց և(. հա վատացեք՛, ես ինձ.
վ ո բ ց ը ե ը ,էի ։.^փ -ձ կ ֊,^ ‘IX ՚ ц.\- ՜ն .-՛.֊■
ս:-\-2 Ուրեմն ա յսպ ե ս , ե թ ե ՛ես գ ո ր ծի ի -ս ո վ ո րա կա ն ձ և ո վ , կ գ նա յի ա յգ
կ ե նվ ո ր ի մ ոտ և խ ո ր հ ո ւր դ կտ ա յի վ ե ր ը ն թ ե ր ց ե լ պ ա յմա նա գ ի ր ը ։ Նրսւն
ցույ՛ց կտ ա յի , որ մ ե կ ն ե լո ւ դ եպ ք ո ւմ նա ստ իպ վա ծ կլինի անհապաղ
վ ճա ր ե լ մ նա ցա ծ չորս ա մ ի ս ն եր ի հա մա ր , և որ ես կարող- ե մ ստանար
ա յդ դ րա մ ը դա տ արա նով և չե մ զ լա նա ա յդ ա ն ե լ։
Ս ա կա յն , փ րփ ր ե լո ւ փ ոխ ա ր ե ն , ո րոշեցի փորձել ա յլ գ ո ր ծ ե լա կ ե րպ ։
Ա յ գ պ ա տ ճա ռ ո վ է լ ս կ ս ե ց ի մ՛ոտավոր ա պկս. ա յ ս պ ե ս , « *4արոն, Ղ ո ո լ, ես
լս ե ց ի ձեր փ ա ստ ա ր կ ն ե ր ը , , սա կա յն — չե մ կար ո ղա նո ւմ հա վա տ ա լ, որ դուք
ո ր ո շ ե լ . եք մ ե կ ն ե լ* Առաջին տ ա ր ի ն չէ՛, ‘ որ ես.- բ նա կա րա ն ն ե ր • ե մ վա րձո վ՛
տալիս ՛ կ ա յդ ժա մա նա կա մ ի ջ ո ց ո ւմ մ ի Փ ո ք ր ս ո վ ո ր ե լ ե մ ճա նա չե լ մա ր դ ֊
կա ն ց ։ Ինչ վ ե րա բ ե ր ո ւմ է ձ ե զ , ապա ես ան մ իջա պես Հա ս կա ցա , որ դուք-
խ ո ս ք ի տեր մա ր դ ե ք ։ Դ ա ի ն ձ հա մար ա յն քա ն ա ն վիճ ե լի է , որ ես ն ո ւ յն ի
ս կ պատրաստ ե մ հա մ արձակության-’ գի մ ե լ ։ — Дс»
.■■’.\ի,Ահկ6 թ ե ի ն չ ե մ ցա ն կա ն ո ւմ ձ ե զ առաջարկ ե յ / Հ ե տ ա ձ գ ե ք ձ ե ր մ ե կ նո
ւմ ը մ ի քա ն ի Օրով և. մ ե կ ֊ա ն գա մ 1 ևս կ մտ ա ծ ե ք ։ Եթե ի ն ձ ? մ ոտ , գաք։
մ ի ն չև հաջորդ, ա մ ս վա մ ե կ ը , եր բ պետք է բնա կա րա ն ի վարձը վ ճա ր ե ք »
ե ա ս ե ք , առաջվա ֊ն մ ան. ցա ն կա ն ո ւմ ե ք մ ե կ ն ե լ, ապա երա շխ ա վ ո րում,
ե մ ։ որ ձեր որո շո ւմ ը կ հա մա ր ե մ վերջն ակ ա ն ։ Ես կտա մ ի մ հա —
մա ձ յս յն ո լթ յո ւն ր ձեր մ ե կ ն ե լո ւ հա մա ր , իս կ ի ն ք ս կ ի մա նա մ , որ՛, ի մ դա տ
ո ղ ո ւթ յո ւն ն ե ր ո ւմ սխ ա լվ ե լ ե մ ։, Ս ա կա յն ; ես. հա մ ո զ վա ծ ե մ , որ դ ո ւք
ձեր խ ո ս ք ի տերն եք և կկա տարեք պ ա յմա նա գ ր ո վ ձեր վրա վ ե ր ց րա ծ
պպրսՀսյվոքոլթյլգւձՀերըՀձ վ ե ր ջի վ ե ր ջո հ մ ե ն ք . մա ր գ л կ ն ք , կա մ ‘ r կա պ ի կ ,,
և ը նտ ր ո ւթ յո ւն ը ս ո վ ո րա բա ր կ ա խ վ ա ծ է հ ե ն ց մ ե զ ն ի ց » ։ , „
֊V й ф р р պտՓՓ հ ՚ո ն գ ո ւ ֊ց յպ լ Լ ^Գ ^ ֆ ա պ Կ ւ է ֆ ն ի մա ցա վ , որ լրագրերից՝,
մ ե կ ը զ ետ ե ղ ե լ է ի ր ա յն լո ւսա ն կա ր ը , Որն, ի ն ք ը չէր ցա ն կա նա Հ րա պ ա րա
կ վա ծ տ ե ն ե չ, խ մ րպ գ բ ի ն ( .նպմպկ,,, գ ր ե ց ։ — ‘Հ ա յց , ա ր դ յո ք նա հա յ-
տ պ րա ր ե ՞ց , «Խ ն դ ր ո ւմ ե մ , մ ի հրապարակեք ա յլև ս ի մ ա յդ լո ւսա ն կա ր ը „
ա յն ի ն ձ դուր չի գա լի ս » ։ Ոչ, նա վ կա յա կ ո չե ց ա վ ե լի վս եմ , պ ա ս լճա ռ լ
նէա ս կ ս ե ց հենարան փ նտ ր ե լ հա րգան քի և սիրո ա լն զ գա ց մա ն մ ե ջ ,
ւմ ե^ք ՚մ երքԿմայրԿիթ k ա $ գ է պժԽ’աճվփև ^ ՒԺԽբև գ —
ր ո ւմ ե մ ա յլև ս մ ի տպէսգրեք ա յ դ լ ո ւսսւնկուր ը ։ 1 f f որս ՜ա ՛յն ՛1 ղՈէթ^չթթ գ ա ֊
լի ս » ։ ( ւ ; . , ՜ ՚ ՝ » “ ~ Հ
՜*՛-՛՛ Ջ ո ն Ռ , Ռ ո կֆ ե լլե ր ֊կ րտ ն ե ր ի ն կուր- չէր գալր՜ս, ՜ որ *ֆոտոթղթակից-
ներն ամբողջ ժամանա՛կ’ նկ՛արում ՛՜էին’ երեխաներին, և ո ր ո չե ց ղ իա ն
.վերջ’ տ ս ւ՚րՄ ա կա յն , ՜նա՜ ‘ևս ՝6’ղ’աագործեց՛՜ ավե՜լի վև4 ‘ դրդապտԱճսունեիԳ
նա չհալսէարարեց. «Ես չեմ ‘ ցանկանում .՛ո ր դուք՛ ճւմյւէէգթեք նրանց լուսանկարները
» ։ ք)չ, նա դիմեց ՛ մեր բոլորի մեջ խորը տեղավորված
զգացմանը’՛ երեխաներին վտանգից սլ ա շ ա Ալ U1 ն ե I ո լ ձ ՚ր ո մ ան ր ։ Նա գրեէք.
«Ղ՜ուք, ւոգտնեի, ինքներդ գիտեք ի ն չն ՛ ինչոց Է։ Ձե զնից ոմանք իրենի
սօփճէկան երեխաներն ունեն։ Եվ գիտեք, որ երեխանեերին օգուտ չի
բե րո ւմ ավելորդ հ ռչա կ ը» ։ , , :
Երբ Սայրուս ժժերւոիսը՝ Ծռն նահանգից չքավե՛ի’պատանին, սկսում
Էր իր գլխապտույտ կ։սրիերս։ն, որը նըաԱ դարձրեց միլիոնատ՛եր
«Սաթերդե յ ինվինդ փոստ» և «Լեյդիզ հոում ջորնիլ» ամ и ա ղրե րի~ սե՛փական
ա՛տ ե՛ր չ երի ՛նա դեռ Ֆ ո ի Էր սկսոհւմ ի ր կարիերան’, միջոցներ չուներ
մյուս հրատարակիչների ն մ и/f, բարձր Հոնորարներ վճարելու համա
ր ։ Նա ի վիճակի չէր առաջնակարգ հեղինակներին իր կողմը գրավե՜լ
մ իա յն ղրամովյ Այդ սլատճառով էլ դիմում էր նրան՛ց ավելի՜ վեհ’ զգացում
ն երին։ Հէրինակ)’ նա կարողացավ նույնիսկ էսէիզւԱ Մեյ (Ւլքոթին
համոզել գրելու իր ամսագրիհամայք, երբ՝վերվինևՏ%դեղնվում ^Էր փւմքլքթ
գագաթնակետին։ Եվ նա գրան հա սա վ ՜՜ Խ՜ռէԱջաիկեխվձ հէււր՚յոէի ՜ դմլարի
Հեկ ուղարկել ոչ թե գրողին, այ լ ճ նրա անունից այն բարեգործական
հիմնաիկության ըՐ որին նա ւսմենից Հ աճ ախ Էր նվիրատվություններ
-անում։ ՜ ՝ ; • յ-
Բայց հենց այստեղ թերահավատ մարդը կարող Է ասեի cr0^. նման
յւաները սազում են- Ь որակ լիֆի ն , Ռոկֆելլերին կամ Էլ դե րդ գա յ ուն^վթ-
պասանու՜հոէն։ Ղւս ք**նչ ՝Է որ։ Եուվենայի տեսնել, թե ինչպես ՜կկաթժ^
ղանաք ազդել ա յն ‘ անուղղելի տիպերի վրա, որոնցից ես ս՛տիպված եմ*
ւչինում ըստ հաշիվների դրամ ստանալ»։ > ■ ■ ■
Հնարավոր է, որ դուք ՐՐավացի ե ք է Համընդհանուր միջոց չկա ո է
րԱլոր տիսակի դեպքերի, ո չ էլ բոլոր մարդկանց համար։ Եթե դուք
գոհ եք ձեր ներկայիս արդյունքներից, ասրս ի»նչ կարիք■ կա որևէ բան
•փոխելու։ Իսկ եթե դժգոհ ե ք, ապա ի նչո ՞ւ չփորձեք։
որ մենք^բսլորս Հ՚ա$ս&ո\
Հա մ ե նա յն դեպս, ես կարծում ե մ , որ ի մ նախկին ունկնդիր Ջեմս-
է. Թոմասի պատյքած հետևյալ իրական դեպքի մասին կարդալով, դուք
բավականություն կստանաք։
Ավտոմոբիլային մի ֆիրմայի վեց հաճախորդներ հրաժարվում էին-
սպասարկման համար իրենց ներկայացված հաշիվների դիմաց վճար
ե ի Նրանցից ոչ մեկը հաշիվներն ամբողջությամբ չէր ժխտում, բայց-
յուրաքանչյուրը պնդում էր, որ որևէ կետ այնտեղ սխալ է գրանցված։■
Ամեն դեպքում նրանք ստորագրությամբ հաստատեցին կատարված
աշխատանքը, այդ պատճառով էլ ֆիրման չէր կասկածում իր ա ր դա րա ֊
ցի ոլթ յա ն մեջ և հայտարարեց այդ մասին։ Եվ դա նրա առաջին սխալն-
էր։ Ստորև թվարկվում են այն քա յլե ր ը , որ ձեռնարկեցին ֆիրմայի վարկային
բաժնի աշխատակիցները, այդ ժամ կ ետ անց հ աշիվն ե րի վճարումն։
ապահովելու համար։ Ի՞նչ եք կարծում, նրանք հաջողության հասան։
1 . Նրանք ա յցե լո ւմ էին հաճախորդներից յուրաքանչյուրին և ուղղակի
ասում, որ եկել են վաղուց ժամկետն անցած հաշվփ դիմաց դրամը
ստանալու։
2 . Նրանք պարդ հասկանում էին, որ ֆիրման լիովին և անառարկելիորեն
իրավացի է, և, հետևաբար, ինքը՛ հաճախորդը, լիովին Խ
անառարկելիորեն անիրավացի է ։
Տ • Նրանք ակնարկում էին, որ ֆիրման ավտոմեքենաներից ա յն քան
բան է հասկանում, որքան հաճախորդը երազում էլ չէր տեսնումс
Ուրեմն, ի ն չի ՞ մասին կարող է այստեղ վեճ լի ն ե լ։
4 . Հետևանքը, նրանք վիճում էին։
Արդյոք նշված մեթոդներից թեկուզ և մեկը համոզե՞ց հաճախորդին՛
վճարել հաշիվը։ Այս հարցին կարող եք ինքներդ պատասխանել։
Տարաձայնության տվյալ փուլում վարկային բաժնի վարիչն արդեն-
պատրաստ էր հակառակորդի վրա կրակ բացելու օգնության կանչե-
լո վ իրավարանների մի ամբողջ գունդ, երբ, բարեբախտաբար, գործն-
ընկավ գլխավոր տնօրենի ձեռքը։ Նա տեղեկություններ հավաքեց պարտապանների
մասին և, պարզվեց, որ նրանք բոլորը սովորաբար վ ճա րել
են հաշիվներն առանց ուշացման։ Նշանակում է ինչ-որ մի բան
այնպես չի եղել թ ո ւյլ է տրվել ինչ-որ արմատական սխալ’ պարտքխ
գանձման ձևում։ Այդ ժամանակ գլխավոր տնօրենը Ջ • է- Ո՚ոմասին
կանչեց իր մոտ և հանձնարարեց այդ «մարման չենթարկվող» հաշիվներով
դրամը ստանալ։
Ահա թե ինչպիսի քա յլեր ձեռնարկեր Թոմասր}
196
<(1. Յուրաքանչյուր պարտապանի ի մ ա1Ց^Ժ ւՈլ նպատակը,—
պատմում էր Թոմասը,— դարձյալ ժամ կետը րամական անցած ա 1Գ
Հ աշիվների վճարումն էր, Հաշիվներ, որոնց ճշտությանը մենք բոլորո-
վին չէինք կասկածում։ Սակայն ես այդ մասին չՀիշատակեցի ոչ մի
բա ռ ո վ ։ Ես բացատրե ցի, որ եկել եմ պարղելու, թե ինչ է արել կամ
է ն չ է բա ց թողել ի մ ֆիրման։
2 . Հաճախորդին պարզորոշ կերպով Հասկացրի, որ մինչև իրեն
չլս ե մ , չե մ կարող ոչ մի կարծիք Հա յտ ն ե լ։ Ես նկատեցի, որ ֆիրման
անսխալականության Հավակնություն չունի։
3 . Ես ց ո ւյց տվեցի, որ Հետաքրքրվում եմ մ իայն իր ավտոմ ե քե —
նայով և, որ ինքր դրա մասին ավելի շատ բան գիտի, քան որևէ մ եկ
ուրիշը, որ իևքր այդ Հարցում Հեղինակություն է ։
4 . Ես Հաճախորդին խոսելու Հնարավորություն տվեցի, իսկ ինքս
լսո ւմ էի նրանճ ցուցաբերե լով այն ամբողջ Հետաքրքրությունն ու կա-
րեկցա նքր , որոնց կարիքը նա զգում էր և որոնց սպասում էր։
5 . Վերջում, երբ Հաճախորդն արդեն ընդունակ էր առողջ դատելո
ւ, ես շարադրեցի ի մ գործըճ Հենվելով նրա արդարամտության վրա։
Դիմեցի ավելի բարձր դրդապատճառների։ ((Առաջին Հերթին,— բա ցատրեցի
ես,— ուզում եմ , որ դուք իմանաք, որ րստ իս նույնպես ա յս տեղ
աննրբանկատություն է թույլ տրված։ Մեր աշխատակիցներից մ ե կը
ձեզ անՀարմար վիճակի մեջ է դրել, զայրացրել և զզվե ցրե լ է ։ Այդ-
պիսի բան չպետք է տեղի ունենար։ Ես ցավում եմ պատաՀածի Համար
և որպես ֆիրմայի ներկայացուցիչ ներողություն եմ խնդրում։ Երբ ես
ձեզնից լսեցի ա յդ պատմությունը, ինձ վրա, անկախ իմ կամքից, մ ե ծ
տպավորություն թողեցին ձեր անաչառությունն ոլ ինքնատիրապետում
ը ։ Իսկ ա յժ մ , քանի որ դուք արդարամիտ և զուսպ մարդ եք, ցա ն կանում
եմ ձեզ խնդրել, որ ինձ Համար մի բան անեք։ Ղա այնպիսի
գործ է, որ դուք կարող եք կատարել ամենքից լավ, որովՀետև դուք
դրա մասին ավելի շատ բան գիտեք, քան ուրիշ որևէ մ ե կ ը ։ ԱՀա ձեր
հաշիվը. ես գիտեմ, որ կարող եմ ձեզ լիովին վստաՀել, այդ պատճառով
է լ, ստուգեք այն ինքներդ, ինչպես եթե մեր ֆիրմայի պրեզիդեն-
տԸ Ժ ^ ^Ւ ք ։ Ես որոշել եմ Հարցի լուծում ը թողնել ձեր Հա յեցո ղ ութ յա ն
ը ։ Ինչպես որ ասեք, այնպես էլ կ լի նի »։
Ստուգե՞ց արդյոք նա Հաշիվը։ ԻՀարկե, 1ւ Հաճույքով։ Հաշիվները
վերաբերում էին 1 5 0 -ի ց մինչև 4 0 0 դոլարի, բա յց արդյոք Հաճախորդները
գործն իրենց օգտին որոշեցի՞ն։ Այո, նրանցից մեկն այդպես էլ
վա րվ ե ց ։ նրանցից մեկը չցանկացավ ոչ մի ցենտ անգամ վճարել վի-
197
ճ ե լի կետի դ ի մա ց , բա յց փ ոխարեն ը մ նա ցա ծ հին գը ո ր ո շե ցի ն ֆ ի ր մ ա ֊
jfr ‘b ty to fm , &վ №ԱձճԳթՔ ի քփ k’lЧ թЩ Ъ դ ի \rմ n l^ t i& ^ u iЩ Л ^ ‘Հ■տшիթների
թ ն թ ա ց ք ո լմ մ ե ն ը նոր մ ե բ ե ն աների Ալաա՚ւիերներ ’ ե նր ‘՛ես) ш’уել ‘lii’jկ ‘ ՛ բ ո ֊
11Փ\զ6&հնգ1ոց#>ձ^ է ֊\ ‘« ո»».- . У У 4 а и> ,n i մՆ»տ4 «»ե\.
«Փ ոխ Փ ֊ ինձ Դ ո վ ո ր ե թ ի ե մ ,֊9 ձ Գ ս » ձ մ ձ Հ » թ \ ե թ ժ 4 խ & &
[ևքքրկթ ‘մասին հ^արԽվոիՀԳՀ’՜»՜եշքմթ*սւ1էկթկւՕթյոՁք’№Я№ВШ$ մֆակձճվվւ1մ~\
տահելի հիմքը, որից պետք Է ելն ե լ, գա Վ ե ‘ր ք ի ս ի ս ՚’ա ՝ե կ ե ‘դ ծ ,^ »ս ^ ի ՚վ ^
ար դ ա ր lit մի ա ե 1սմ ա լ/ե լն ի և վսն/ահի՚ւթլո ւն հա Jlh)i ե յի ] հ ր նա ււլուարաստ
Հ կ ի թ ձ ֆ Վ & & ր $ .Փ թ } Հ թ չպ ս Փ ձ ա վ ծ ՚ի ֆի։՝տ թ ձ մ ք ձ ե թ ֊հ է մ ա էփ լձ ծ վ ձ կ մ
վի ճշտության մ եջ, Այս միտքը» կ՛աբելի’ ‘Է մէ^թկԻի՚սլ’ ձևսւկեիւվել՚հ լ ‘թնիճս’
ավելի’ հստակ՝, մարդիկ իրենք պաի’տ’ԽՃԽն&’չ են ե ձդահէմ են կւսսւ ա —
իՅքլ ՚ի ր ե ն ց վրա, վ ե ր ց րա ծ ՚գա իա ա վ մ ի ո ւթ յՎ լն ն ե ի ը 1 Ա:յսԴկ^ւ%ոն’ից շեղո՛ւմն
ե ր ը հա մ ե մա տ ա բա ր փ ո ք իա թ ֆ վ ‘)ե ն ք ‘է ւՊ ս ‘հա մՊ զ վ ճ ծ ՚ե ՚մ ՜ղ սթ հ ն ո ե յն ՚իԴ ւՀ լ
թ ծքքբգաթ ությ\ահ, հա կ ո ւմ «, ու ն ե բ էէ ղ- մ ։ե ր ղր շ ւ и }h ղ ե սրբեր ո ,մ ‘ ղ ր ա կ ա ն վ ե ֊
քէւծթեիմ ունք կ դ ր ս և ո ր ի ,ք՚ե’թե %վգա \’ ‘ ե ր իիեԿ ‘հեյ՚մսւրհլմ ՛եք’ ազճիէվլ թսւի֊ճ
յա ց ա կ ա մ ֊ ե-՛ ա ի ՚գա ի ձ մ իԱ Խ ‘V՝ ‘ V ՝՝-‘j ч У ‘ \ » г IV ^ T ‘ ‘П -И ‘^ У У
— 3 -՛ Г- Հ , ’ ՚ Հ ; . ՜’. ■ ֊■ ՜ Հ. Л ‘ * ՜ լ ‘»!է •—« ‘.’-Л . U ; — ՛ ՛ » ; * Л . ՝ ‘
: Ա յնպ ի ս հ վ , եթ ե ցա ն կա ն ո ւմ ե ֆ Հ ձ կ ե թ մմւիդկւսնւք Պէեք էոեհակձտիաչ
ա մ ե նա լա վ ն , ,ընդ 4 ւս նրա պ ես , ծւա՚մնեիւէրվ ‘՜կ մ յն ո ն ի ՚կ Խ՜տ ւհ՚թէԱ՚մն 11 ՜. 1
► \ ‘ ^ I ^ i u r b f ,v- «ո г а 1д,ор »v. Л л կ հ ղ ^ Դ .
— Д’Д. • ■,■..■■..■..,.■.■■1՛.’., V; Л է. ՛. ‘ -.*5?՛՝ у.а’-Д .\ մ : -и,г г у г, и. Д Д :.\ ууД Л\՝.\ у Д m
л £ \ у * • ) ‘‘У У ‘ А ‘ Л ‘ у ■’՛ f»x V ‘ ^ , J ՝ ՝ V ‘ U ^ ; ’ > ՝; j. V V՝ ՛•• Д г У ^ Д Д Д > t ‘ k \:՚.\Ղ Ն > գ Д J- у Д
*y. — ,ս <- հ / ’..յ,-. .-Հ. ■, քՀ_ հ ղ ղ — ;ն -‘.г \ ц v^v Л ֊ր ^ ՝\ -г ‘Л ул
է ն ձ v y . \ ) V i . ձ ձ Հ ՞ դ VV у ՝ձ < Դ ^ . ՝ •՝ ւ . V ֊. С г 1 \4 »-‘ Г . — Д п Д у -ГД п ^
\-fiv՝ . ‘..ч^Дгли Д V’ «. հ Г. .а •> J.V-. , К vj Д , v’ v л v \ Պ\:֊ Г ‘՛•’. л:,\и у\ 1 а՝ Л \\ ձ :..\ \ ՝\Հ- ‘i Հ և
— ‘.Ո ■:■Д .j- -у. ;,C ‘Д •. •• 4 . ՝\ \.Г’՜՛ ’Л ->» > Vi i ՝Д ՝՛ ’’ -• -5 ՛է ’-4 ՝), < Г; լ ՝,’, Տ ^ լ՝: ՞ s‘v Wi
. \ Հ . . ‘ \ ՚\ ‘ ՚ • • . ՛ . — ՛ . ՝ :՛..• \ ‘ձ ■՚հ \ հ ՝- ՝ гл( ,v . ‘ . у . : — ՝ ՝ ՝ г у л v V , ՜ ;. Ь \ ՝:- г Д ч ‘Д ; ՜՝, Ն
Д ‘ , Д — . г ՛■ } ь- — ■’ V ■ ■,-гГ- гЛ>ч‘>Ч; Д .1 ‘■՝ n ! t v b . u > V W , Հ’-,ճ՚-\՝,\ ‘ гЛ VV Л Լ Ն Д v l i W (֊Х » Д
֊-՝ •■> > .- . «. . .՛■: ; У. Д > ՜* յ *>.& \ г ■’.■ ‘ ЦП t ‘> Նհ\-<\^
դ ւ ֊ ^ •՝•• • v’.j ՜ձ а .;■.՝՝ դ -л и, ч г ,а ‘ , л V \ Д з i .г՛ -\ ••••.< ■ < ‘ и Д м н ՜-՚-՚ՂԳ
■■* •՝՜ ՛.՛:.• •՛ է ՜՝.Լ . • • а… . \ \ ^ Д Д ‘. ‘. -Д ^ у ;п л., l — ձ V. v ֊ ո *.:л Д а ՝ ‘ , :. ՝ д т р \ ? I t >.:i ^
— ‘ i _ : ՜ ‘՝.> ■ ■ ՝• ՛• ՝ Д ••՝ — ՜ ! ՜ ..է ձ Д \л ; ^ ՛;’ Л , է՜ ՝Л Д \ а Г Ц ; г , ? յ , \ ՝1 \л Л Ո
■■ \ . Հ Л J ;՝ , • г-Л.-г -v .1 — ‘ ,Ա ՜ ՝ V, Ա г- \ v\ “Л ի Ц Д : ; . г : г ^ 5 ֊\ \л Д : 1Д .г \՝Л Д Д \ гг v \i
ч. ‘ ՝ ֊ и = — .-• Д •-л Д у — *-՝> , Դ \ ՝ а ’Ո г՛, ձ а . ? * \ •; y — i
i ‘ r ■. s’ .. 4 է = -V Д-* ձ ս ֊՚դ ՝г V ‘ > V Г ն V .c \ ■ r- ;.;« •՛՛ :•.•՛;•. ,Ц ՝ y . i 4 \ ՝ ‘ Д ’y j H sU • J
■■’՝•*՛< v; . у wX՜. V г՛՛ y i л’Ь — 1, Л ^ и \ \ «՝՝ »г՜՝ -у’.; у л Д
г • — .՝ V • у -Л լ л J ,.,^у ; V» ; ՝ч Д ՛;՛, Д г՝ г • > , * ՝.„ у а уДДу.Х О Ն’՜\հ՚. լ. vy«\ է
,,-֊>’-у՝ , ^ ;. — •- V ■•՝՝■ — •> -f՝՜» ՜-ч ■’ ՛- ՝;• */■- *՝л \ւս— Д\*\и -у у :Г и нДу’^луи
«Чг
գճձգձ Д|т&р«у* Див«км^ь ձ& ,ձք
$ул ДдЧ\ V * ^ V “ V ‘Д^1 y v ֊ У^5’ :-, Д.А V> \ձ.\Հ Wivi^sl ЛЬ 4 \ս*Տ ՀԱ V4i \Д|£-Ш г? C^ Д Д J А>д syou st a u* >՝
^ <ч m v> ДлЦА^;\ \j ա մ ‘i sVl <yД *>£ у у г՛, լ^սձ „ ^ ^<գ u, Д av« գft՝\ v vt rt Д\5 ?> _ ձ’f^d , գ v*b u v\\£ a**. փ
1 ^ 4ա^է^մ W ly ^уМП4՝ЛА\\ Hi՜»՜ ‘‘ДДЧ-‘ TV\U =.\VUt՜ \ ֊vy гЛ^^уУу^’?*уу’:.ч.-у
‘• тЦ ty. A . wm ձД уцЧ дл -у CSytti , yXvs’.uu ца Д./Д \ ‘ \ ’xi^ ■ ■ ■ «՝֊-••’ — т !~՝-. ;уш ^
^ i iv n .v b ^ m ч-J • \ *% ֆ 4 ա խ * • զ ա ղ ի վ Հ փ ք Փ Հ * ? Ь’~?*гл^ — \ у « д
; ^ А: Ч ; Д
ք т քւսնի տարի առաջ «Ֆիլագելֆիա իվնինգ. բ յո ւլետ ե ն » լրագիրը
դարձավ չարամիտ զրպարտչականդ կպ մ պանի ա յի օ բ յե կ տ ։. Տ արա ծվում՜
Էին նրան արատավորող լուրեր։ Ռեկլամ պատվիրողներին ասում Էին՛,
որ ա յղ լրագրում չափազանց շապ են հայտարարությունները և չավւա-Հ
զանց ք ի չ ն ո բո ։թ յո ՚լն ն ե ր ր , որ նա այ/ևս չի գրավում ընթերցողներին։
Պահանջվումդ,Էր անհապաղ միջոցներ ձեռք առնեի Անհրաժեշտ էր բա մ բասանքներին
վերջ տար ; . . 1
Բայց ի ն չպ ե ՞ս ։ r , t ,., } ; , .
Ահս։ թե ինչպես ՛այդ արվե ց։ .’ — ,
■’ Խմ բա գրական խորհուրդը մի պատահական օրվա լրագրի հերթա-
կան համարից կտրեց բոլոր, բաժիններին վերաբերող ամբողջ տեքստա-
1ինգ ն յո ւթ ը , դասակարգեց այն ե հրապարակեց գրքի տեսքով։ Գիրին
ա նվանից ի ն «Մ եկ օրձ < Այն ’ Ուներ 3fi7 էջ այն քան , ՝ որքան ունի երկու-,
դո լտրանոց- գիրքը։ սակայն լրագրում ա յդ բ ո լո ր յ > տեղեկությունները,՝,
հոդվածները, ա կն ա ըկն ե ր ը ՛ և մ նպ ցա ծ գրական նյութը տպագրվել էին.
մ ե կ համարում, որը վաճառվում էր ոչ, թի, երկու դոլարով, ա յլ երկու.
ցենտ ո վ ։\\ Л-. w > хм Հ, հ ,-,ւլս ւո-^Ն гл կ ■;֊. ,,.ղդ… , •’ .».•
А ԱյԴ ԴՐքք’ i n,j u ընծայում ը վա ո կ ե րպ ռ վ ց ո ւյց տվեց, л որ՝ տ վ յա լ
լրագիրը՝ պարունակում է ընթեր ցան ութju ib ՛համար հսկայածավալ հ A-
ւո աքըքի ը ն յո ւթ ։ Այն փաստերը մ Խ տ ո ւց ո ւմ էր ավելի աշխույժ, հ ե ա ա ֊
քրրքիր և մատչելի ձևով, քւսն այդ կարելի, էր ունել անհամ ա ր քանա-
կ ո ւթ յԽ ն թ վ ե ր ի ե պարզապես..պատմելու մ իջոցով։ J v ■, • ■
v,’ V ^,աՐԴաՅեք Քենետ Գուդի և Զեն Քաոլֆմանի «Ռևկւամի հ արվեստը
բիզնեսում)* գիրքը և ձեր՜ առջև կբԽցվի մի հրապուրիչ ՛պատկեր, դրէֆ
կտֆսնեբ ռեկլամի վարպետներին աշխէստանքի պահին, , Jկտեսնեք, .թ ե
ինչձվեմ են նրանք նպպԽոդւմ՝ դրամա՚բկղխ՝ լցվե լուն։. Գրք՛ում նկարադըր-,
վ ս ւվ , Է ,՚\թ ե ինչպես «է լեկտ ր ս լյո ւք ս » * ֆիրմայի խանոլթռւմ սառնարանների
բաժնի վաճառողները գնորդի ականջի մոտ աննկատ կերպով լո ւթ ՜֊
199
կի են վառում, որպեսզի վերջինս ինքը կարողանա համոզվել, որ իրենը
սառնարաններն աշխատում են անաղմուկ։ Ինչպիսի՜’ վայելուչ տեսք
կունենաք, եթե ((Սիրս, Բորակ)) ֆ ի րմա յի ց գնեք Աննա Սոզերնի ստո-
րա դրոլթյա մ բ գլխարկ։ որի գինը ֆիրմայի կատալոգում նշված է 1 դոլար
9 5 ց ե նտ … որ ըստ Ջորջ Ուելբաոլմի, այն բանից հետո, երբ խ ա ֊
նութի ցուցափեղկում շարժվող ռեկլամը անջատվում է, այցելուների
քանակը նվազում է ութսուն տոկոսով. . . թե ինչպես է Փերսի Ր ւա յթ ի ն ֊
գը արժեթղթեր վաճառումճ այցելուներին ց ո ւ յց տալով արժեթղթերի
երկու ցուցակ, որոնցից յուրաքանչյուրը հինգ տարի առաջ գնահատվում
էր հազար դոլար։ նա այցելուներին հարցնում է, թե որ ցուցակի ար֊
ժեթղթեր ից կցանկանային ձեռք բե ր ե լ։ Մեկ — երկու, պատրաստ է ։
ներկայիս շուկայական գները ց ո ւյց են տալիս, որ բարձր են գնահատվում
մի ցուցակում թվարկված արժեթղթերը, իհարկեք’ նրա սեփական։
Օգտվելով գնորդների հետաքրքրասիրությունից, նրան հաջողվում է գրավել
նրանց ուշադրությունը. . . թե ինչպես Միկի Մաոլսը կարողացավ
սողոսկել հանրագիտարան, և թե ինչպես խաղալիքների վրա գրված նրա
անունը փրկեց ֆաբրիկային սնանկացումից. . . թե ինչպես ((Եստերն էր-
չայն)) օդանավային ընկերությունը ամբոխ է հավաքում մա յթ ի ն , ցո ւցա —
փեղկի մոտ, որտեղ ցուցադրված է ((Ղուգլաս» ոլղերթային ինքնաթիռներից
մեկի իսկական սարքատախտակը. . . թե ինչպես է Հարբի Ալեք-
սանդերը քաջալերում իր շրջիկ գործակալներին սեփական արտադրանքի
և մրցակցի արտադրանքի միջև բռնցքամարտի երևակայական
մրցախաղի ռադիոռեպորտաժի միջոցով.* • թե ինչպես է լուսարձակի ճառագայթը
պատահաբար լուսավորում հրուշակեղենի խանութի ց ո ւ ց ա ֊
փեղկը և նրա ապրանքների վաճառքը կրկնակի ավելանում է . . . թե ի ն չպես
է ավտոմոբիլային «Ք րա յս լե ր » ֆիրման իր մեքենաների վրա փղեր
կանգնե ցնում, արտադրանքի ամրությունն ապացուցելո՛ւ համար։
Ն յո ւ Տ ո ր ք ի հա մա լսա րա ն ի ց Միչարդ Բոր ղենը և Ալվին Բուս են վ ե ր լո
ւծ ե ց ի ն առևտրա կա ն գ ո ր ծա կա լն ե ր ի հետ ա ն ց կա ց րա ծ տ ա ս նհ ի ն գ հա զա
ր հա ր ցա զ ր ո ւ յց ։ ն րա ն ք գ ր ե ց ի ն « Ինչպես հա ղթ ե լ վ ի ճա բա ն ո ւթ յա ն
մեջ)) գ է ր ք ը * t u k Հ ետ ո ն ո ւ յն ա յղ գաղափ ար ն երը շա րա դ ր ե ցի ն (ГՎա ճառ
ե լո ւ վա րպ ետ ո ւթ յա ն վ ե ց սկզ բուն քն եր)) դա սա խ ո ս ո ւթ յա ն մ ե ջ ։ Ա յն ո ւ հ
ետ և ա յդ ղա սա խ ոս ութ յո ւն ն է կ րա նա վ ո ր ե ց ի ն ։ Ֆ ի լմ ը ց ո ւցա դ ր վ ե ց
հա ր յո ւրա վ ո ր խ ո շո ր կ ո րպ ո րա ցիա ն ե ր ո ւմ վա ճա ռ ք ո վ զ բա ղ վ ո ղ գ ո ր ծա կա
լն ե ր ի ն ։ Հ ե ղ ի նա կ ն ե ր ը ոչ մ իա յն բա ցա տ ր ո ւմ էին ի ր ե ն ց հ ետ ա զ ո տ
ո ւթ յո ւն ն ե ր ի հիման վրա սա հ մա ն վա ծ ս կ զ բ ո ւն ք ն ե ր ը , ա յլ նաև ն ե ր կա
յա ց ն ո ւմ էին դրա նք պ ա ր զա բա ն ո ղ տ ե սա րա ն ն ե ր ։ Նրանք խ ո ս քա —
200
կ ռ ի վ է է ն վա ր ո ւմ լսա րա նի ն ե ր կա յո ւթ յա մ բ , ց ռ ւ յց տ ա լո վ , թ ե ի ն չպ ե ս
է պետ ք վա ճա ռ ե լ և ի ն չպ ե ս պետք չ է ։
Մեր դարաշրջանը վա ռ տ պ ա վ ո ր ո ւթ յո ւն ն ե ր ի դարաշրջան է ։ Բա վական
չ է պարզապես հա ստա տել ճ շմա րտ ո ւթ յո ւն ը ։ ճ շմա րտ ո ւթ յո ւն ն ա ն հրա
ժ ե շտ է դա ր ձն ե լ ա շխ ո ւ յժ , հ ետ ա ք ր ք ի ր , դ րա մա տ ի կ ։ Դուք պետք է
ս ո վ ո ր ե ք օ գտ վ ե լ շա հ ո ւթա բե ր ռ ե կ լա մ ի ց ։ Ա յդպ ես են վա ր վ ո ւմ կ ի ն ո —
յո ւ մ ։ Ա յդպ ես են վա ր վ ո ւմ ռա դ ի ո յո ւմ ։ Դուք ևս պետ ք է ա յդպ ե ս վա ր վ
ե ք , եթ ե ցա ն կա ն ո ւմ եք ձեր վ բա ուշա դ ր ո ւթ յո ւն հ րա վ ի ր ե լ։ Ց ո ւցա փ
ե ղ կ ե ր ձ ևավոր ող մա ս նա գ ետ ն ե ր ը գիտ ե ն ց ո ւցա դ ր մա ն և թա տ ե րա կա նա
ց մա ն ա ն դ ի մա դ ր ե լի ա զ դ ե ց ո ւթ յո ւն ը ։ Օրինակ, առ ն ետ ն եր ի նոր
տ եսակի թ ո ւ յն արտադրող ները խ ա ն ո ւթ ն ե ր ի ն մա տ ա կա րա ր ե ց ի ն ց ո ւ ցա փ
եղ կ եր ի ձ ևա վ ո ր մա ն կ ո մպ լե կտ ն ե ր , որ ո ն ց մ ե ջ երկու կ ենդան ի առնետ
կա ր ։ Ա յդ շա բա թ , ե ր բ ց ո ւցա դ ր ո ւմ էի ն ա ռ ն ետ ն ե ր ի ն , խ ա ն ո ւթ ն ե ր ի հա ս
ո ւ յթ ը հ ի ն գ ա ն դա մ ա վ ե լա ցա վ ։
Ջ ե մ ս Բ. Բ ո յն թ ը ն ը ‘ ((Ամ երի կ են ուիքլիյօ ա մ սա գր ի ա շխ ա տ ա կ ի ցը ,
պ ետ ք է մա ն րա մա ս ն հա շվ ետ վ ո ւթ յո ւն ն ե ր կա յա ց ն ե ր շո ւկա յի վիճակի
մա ս ի ն ։ նրա գ ն ո ր դ -ֆ ի ր մա ն բո լո ր ո վ ի ն վերջերս ան ց է կա ցր ե լ ք ո լդ կ ր ե —
մ ի առա վել հա յտ ն ի մա կ ն ի շն ե ր ի տ ա րա ծվա ծ ո ւթ յա ն մա նրակ րկ իտ
ո ւս ո ւմ նա ս ի ր ո ւթ յո ւն ։ Ա յդ ո ւս ո ւմ նա ս ի ր ո ւթ յա մ բ բա ցա հա յտ վա ծ տ վ յա լ ն
ե ր ն անհապաղ պ ա հա ն ջվ ե ցի ն , քա ն ի որ ծա գ ե լ էր ա յդ արտադրանքի
գնի ան կմա ն վտ ա ն գ ։ Բոնթ ընի գնորդ ը ռ ե կ լա մ ո վ զ բա ղ վ ո ղ խ ո շ ո րա գ ո լյն
և հ եղ ի նա կա վ ո ր մա ս նա գ ետ ն ե ր ի ց մ ե կ ն է ր ։
Եվ հ ե ն ց առաջին ա ն դա մ Բ ո յն թ ը ն ն ա ն հաջողութ յուն կ ր ե ց ։
(Г Երբ ա ռաշին ա ն գա մ գ նա ցի նրա մ ոտ ,— խ ո ստ ո վա ն ո ւմ է Ւ ո յ ն ֊
թ ը ն ը ,— ես զ գա ց ի , որ ինձ շե ղ ո ւմ ե ն ‘ ո ւս ո ւմ նա ս ի ր ո ւթ յա ն ը ն թա ց ք ո ւմ
կ ի րա ռ վա ծ եղա նա կ ն եր ի ն վ ե րա բ ե ր ո ղ ա վ ե լո ր դ վ ի ճա բա ն ո ւթ յա ն մեջ
են ն ե ր քա շո ւմ ։ Ե՜վ նա էր վ ի ճ ո ւմ , 1լ ե ս ։ նա ի ն ձ ա սա ց , որ սխ ա լվ ո ւմ
ե մ , ի ս կ ես փ ո ր ձ ո ւմ էի ա պ ա ց ո ւց ե լ, որ ի րա վա ցի ե մ ։
Վերջապես , ի գո հ ո ւնա կ ո ւթ յո ւն ի ն ձ , ես կարողացա հա ղթ ե լ, բա յց
ի մ ժա մա նա կ ը սպ ա ռ վ ե ց , զ ր ո ւ յց ն ա վա րտ վ ե ց , իս կ ես դե ռ և ս ոչնչի չէի
հա ս ե լ։
Ւմ հաջորդ ա յց ե լո ւթ յա ն ժա մա նա կ ո ր ո շե ց ի գո ր ծ ե լ ա ռա ն ց ա ղ յո
ւսա կ ն ե ր ի և թ վա յի ն հա շվա րա ր ո ւթ յա ն ։ Գալով ա յդ մա ր դ ո ւ մ ոտ , ես
տ պ ա վ ո ր ի չ կ ե րպ ո վ մա տ ո ւց ե ց ի փ ա ստ ե ր ը ։ Երբ ներս մտ ա , նա հ ե ռա խ
ո ս ո վ զ ր ո ւց ո ւմ է ր ։ Չ սպ ա ս ե լո վ , որ նա վ ե ր ջա ց ն ի , բա ց ե ց ի ճա մպ —
201
բուկս և նրա գրասեղանի վրա դրեցի քոլդկրեմի երեսուներկու անոթնե-
հ ձ ա թ է ի ս } հ ի ^ ք
նրա մրցակիցների արտադրանքի նմաշնեիհ Էի4լ’ք :’ լ’ ‘1 Vj/.vi A yi \
^ Կ ^ ո է ի ս է խ ա ^ ^ ^ ժ ^ կ ի ^ ^ Փ ^ ք պ թ ա — ւ ! ^ * Հ թ փ պ ֆ ] թ չ , վ ր ա
^ մ ն ^ ո վ ո ւ մ ձ ր թ ք ի Փ ի եփ թ ֆ , ա ա ^ ւ ճ կ ւ Խ ։ տ թ լ ա մ ւ խ ա ա թ կ խ ն խ ^ ֊
ֆզճ~ ՝ կ ֊ յո փ & ք ւ ձ կ քա ֆ ֊պ քտ ճխ ա էԴ ե ձ ձտ կև> ф Ш Ь ղ հկ ե թ վ »վ հ Տ թ խ բ մ Հ —
ք ո ա է ֆ ^ ճ ո ^ ^ ք ի ւ պ ա Տ մ է փ խ ւ տ Հ Խ v ^ W 5»
м \ « Ի ձ ք թ ն չ կ մ ո չ ֊* հ մ է ձ » & * Հ —W v«% » »n ւԱ п ^ ч ч й :V in
( կ ն է ^ ա ^ ա յխ ր ^ ր պ ^ ^ ճ Տ ^ ն ք ք ^ չ ո Տ Բ չեթ ձ վ ւք կ կ թ ձ ւ ն ե գ ձ կ
թ թ ֆ Կ ւ գ Դ ի ի ի ^ թ ք ս ր ^ ^ Գ ա ^ ^ տ է ^ ո ^ ^ ^ պ ^ կ վ ի ո ւ ^ ^ ^ ֊
^ ե մ թ Փ կ Գ ա թ , • Խ խ & ե ձ Փ ՝ օ $ կ ո8 ձփ № և Կ ն ա $ 1փ >խ ա լ ՝ կ խ ա $ —
ն ե ի թ , ^ դ կ թ թ ֆ ն > ի պ ւ Խ ձ \ ա \ ի կ թ Ֆաձթ?ս%ա$րչճ Խ ^ ե ի ^ վ ե ֆ ,
՜մ խ ն ջ փ թ թ ա Է թ & ք ր ^ ն ր ^ ա Խ ք ք ք ֆ վ ^ Խ չ թ ի ձ ն ^ ժ Խ ի ՜ն Ւ Щ 4 р к Ь $ ь
ինձ ա ի ք ր էի — մ խ յձ Կ Ժ Խ Հ ՝ձթ կ ^ ա ն ա պ գ փ & ս 4 մ ձ ր ր կ պ Ւ ա դ թ փ մ ՝Գ ձ ձ ֊
մա ր ։ Բայց անցան այդ տասը րոպեների : ք 13 էենՀ ՜-՚ֆ tit էէսг и п\%^1 ո ֆ
վերշո} մեկ ժամ, իսկ մեր զրսւյրը դեռ շարունակվում Էր։
^ Դ Ե )Բ ՝Խ խ 1ա ւ ք գ ա ^ ^ թ խ խ ղ ան֊
փ № ՝!Ս ս է կ® խ ‘1% ս թ ¥ ^ ս 1 դ խ ^ ^ ^ ֆ ի Խ ի թ ^ ա } ,ա կ ա ն Կ ^ ե ն ի , * պգէթի
ւ ձ ւ ^ տ ֆ ւ վ — ա ձ ձ ^ ^ ի Կ ^ ա փ ի ք ^ ւ ն ^ ՚Կ ռ ^ ^ ^ ^ թ Հ Խ ն ո ^ ^
ոյ Д ՛■••■« ղ՜* ա \« -.(w*^ ^ «ո ^ա է » \տ՚ *yv*J «й Ն г\чдш*,ш ^ ^d^vy. mu Д*Ц
• ^ ^ ս կ ի Խ վ ք կ թ Ը դ % ^ է ^ & Վ ի Դ կ դ կ է Տ ն ^ ^ ն կ § ւ 4 կ ՝ս Խ ա ֆ % ի & ,
կ մ մ էա թ ի ա ա ե է ի փ , մ ֆ ^ փ , մ л \ г ^ — ^ г ?™ Г ыЫ>м -կձձ
վուփչ ձևով: *\ԱՆ ղ կ « ւ Հ ա ձ կ ձ > ձ
. Ա {\ դ դ V? .1 « V Щ\?.Հ,*\ղՀ>մտՀէ\Տձ Ա V? vt\ ufA սա գ ձ ա tt гд ‘՝-** տ> Vi\ t*d A Դ- Ц >5
-*2^*Л J ն ւ « ^ ւ ^ ոա ս ո » \ էսգճ uui^.duj dA^m.ntu գղճ ՜՝
մալ^յո\\^սամՆ.ւ««.*ո էքձե Ն ա յձ շ պ\*. Լ՝\^ա^ ? ՝*А —
է?4Ն . dmyGywu т^шЛ’А.^ ipi^’rt^AVnu 4 d ա vt m ji 4
l»i^U y֊iu \u гул »^ս;ոա lntv\ սւ\£ tuA ՝A ^էսոս^ւ հհհ աճ ^ ճ sVift^mtyyAd ճձ
;Ն4 ил^ииту^ тул , } А^дч*^ ալսш Ն*ո1-»քլ« 4^ ՝л4 ^\и^ , и4
, t и>^.ид|(П^ш^\ у^4 , ե Ճ Д d յ о .т ք* ш d д n ^ rt .^t А, * иАшшу^А У
v^v Vtd 4 « i\ %vjA^vuv^\M^ui էէւսն՚ո^-ս՚> vv^uid’iiVuib \*Д
^լ4uш^
ք — ЧЙ. ^A«;-w^¥1 ^«ւմա\ւա^ մ^տ \ 4 ;y• ա ‘ե^
ч A ; v%*?v 1ч էա<^ t d m Д Д^А\!՜^ա .
֊- ^-՝: «5. ք՚՛ «‘֊ iv ՝ձ .. m г* \\ ‘i^4d պղճ է ^ ո ւսա ^ ^ձ ս ո էո ւա ն ^л՝днуЦ\ ^си
-^Ли֊Лл ^\\ւ4ք.՝ս^ ,^-d^my\4y и,а гуп vt^J ?btn^.rnr^
г —
I ՛}’-՛■ . . .
— \‘лду\гДд\ J xu d d л-Ддуч^ 4 4 \\ Ъ ъ Ь \*
^u*u*y$ ,5yiv֊>* dC1 \Նiv.*у„-.л wա>■ J. d d y l чЦ^
, Д Ш у ‘^\ ‘yV-Д diU֊vA գ.Հ-՝r^s5 s ilw ^ l til՝՝’T-Է՛ ^у-.Дг-. у V- > ^ГдД\՝Д
— вд\* d AyAtyv yd a՜ 1 h) cuy/Avy? yi ил ф u*. -i ,hV\\>V ;\л v<:i\V,’!ia.r-n-‘ Jv a y y V i А
—•. « j *■ Հ i у . Հ ՝■::. -\s\-~ — < д Д v i i — \ j . ^ u U
.- V a n Vs. t i *Sy V.- Հ\ Д, й с \ « խ ^ հ ա ՚Գ Բ V * ե ր կ ո ւ ք , ԱՈ & *V :Ч г. V կ л3
у . •> V
•• ■ Ц 4 ; , и , . ^ — Ь : , . . ; . л у д л ■.U’is Л П д , v X VU ՜ ՝ Л ; ՜ ‘ V.՛ ՝* : ՚՛ a \4 V~ \.. U d d
bN ? ՈՒՐԻՇ ՈՉԻնՉ 2Ի ԱԶԴՈՒՍ1, ^ н
Ф Л Р аы ? ս ա v .> , V 1 ; »
и Ն վարին պատկանող վո ըծ արանում մ ի արտադրամասի սլե տ
կար, որի բանվորները հերթափոխային առաջադրանքները. չէին կատարում*
t •*;. у . ^ -■ . . . .- . . -v . у . , _ _■ ■
«Ւնչպե՞ս կարող է պատաՀիլ,-^ հաՐ9րիԱ Հ*ՎաԲԸ>՜— ոբ ,^ Ի բ նման
գործարար մարդն ի վիճակի չի Հասնելու պռաջաղրանքների, կատար-
…a y . v u * , ; . , ^ :V ՝, у / : — — . . ՜ . V .-•՝’•’■•
Հ ^ Չ դ ի տ ե մ ,պ ա տ ա ս խ ա ն ե ց ՛ ի ն ժ ե ն ե ր բ ,— ես Հա մ ո զ ե լ ե մ բա ն վ ո ր ն
ե ր ի ն , շտ ա պ ե ց ր ե լ, հա յհ ո յե լ, զա յրա ց ե լ ե մ ն րա ն ց վյրա, ն զ ո վ ե լ նրա ն ց
ե-,.ոպառնացեկ ա շխատ ա ն քի ց հ ե ռա ց ն ե լ։ Բա յց ա յդ ա մ ե ն ն ա պ ա ր դ յո ւն ։
Նրանց պարզապես շեն ցա ն կա ն ո ւմ պ շխ ա տ ե լ ի ն չպ ես որ պետ ք է » ։
, Զ ր ո ւ յց ը ■ ,տեղի էր ուն ե նո ւմ օ ր վա վ ե ր ջ ո ւմ ‘ հ ե ն ց ,գ ի շ ե րա յի ն հ ե ր —
թա փ ոխ ի ց առա ջ։
^.՝ « Մի կտոր, կավիճ տվեք ինձ» ,— ասաց Շ վա ր ը։ Այնուհետև շրջվելո
վ դեպի կողքի բանվորը, հարցրեց, «Որքա՛ն ձուլվածք է տվել այսօր
ձեր հերթափոխը»։ . ,
‘у — ֊ *՛ * , ՝ fVV ՛’’ I B В » ՛՛’՛1 1 ‘ ՚ ՛’՛ >’ » ‘ ՝ ‘ ‘֊
Այլևս ո չ ,մ ի բան չասելով, Շվարը կավիճով հատակին մի մ ե ծ վ ե ց
դր ե ց և հ ե ռա ցա վ ։ , է- …՚ յ . ՚ ч … .՜ .
Երբ գիշերային հերթափոխի բանվորները եկան, տեսան « 6 » թիվը
ե հարցրին, թե այդ ինչ է նշանակում ; ;
«Ա յս օր եկել ՛էխ է ն ք ը ‘ տնօրկնը, г— պատասխանեցին ցերեկային
№ ոՐՔան ~ Խ ւՎ ա* ք ե^Ք
տվել, պ սա ց ի ն ք ‘վ ե ց ։Ն ա կա վ ի ճ ո վ գրեց հատակին,»։
Հաջորդ առավոտ Շվարը կ բ \ի ն անցավ ձուլման արտադրամաս։
Գիջերալին Հերթափոխը ջնջել էր «6х> թիվը և փոխարենեւ iTn սՀլՆ մ ն ծ
— / — у \ V ֊՛՛ — —
8 երե կա չին Հ երթա փ ոխ ի ^ի ւնն^փոի^երր ‘ գ՚ՑՒ^հվ, ^ տեսան Հ ա տա կին
ւձ՜:.
203
կա վ ի ճ ո վ ն կա ր վա ծ մ ե ծ յո թ ը ։ Ուրեմն ա յդպ ե ս , ն շա նա կ ո ւմ է գ ի շ ե րա յի
ն հերթափ ոխն ի ր ե ն ց ե ր ե կա յի ն ի ց լա վ ն է հա մա ր ո ւմ ։ Դե լա վ , նրա ն ք
գ ի շ ե րա յի ն հերթա փ ոխ ի ն ց ո ւ յց կտ ա ն ։ նրա ն ք ե ռա ն դ ո վ գ ո ր ծի կպ ա ն ,
ի ս կ ե ր ե կ ո յա ն հ ե ռա նա լի ս մ ի հ ս կա յա կա ն , հպարտ հհ1Ս» ն կա ր ե ց ի ն հա տ
ա կ ի ն ։ Աշխատանքի տ ե մպ ը ս կ ս ե ց ա ճ ե լ։
Շ ո ւտ ո վ ա յդ հետ մ նա ց ո ղ արտ ադրա մասն առաջ ա ն ցա վ գ ո ր ծա րա նի
մ նա ցա ծ բո լո ր ա րտ ա դ րա մա ս եր ի ց իր ա րտ ա դ ր ո ղա կա ն ո ւթ յա մ բ ։
Ս կ զ բո ՞ւն ք ը ։
Խոսքը տան ք Չա ր լզ Շ վա բ ի ն . «Ո ր և է գ ո ր ծ ան ել տալոԼ լա վա գ ո ւ յն
մ ի ջ ո ց ը ,— ասում է Շ վա ր ը ,— մ ր ցա կ ց ո ւթ յա ն խ րա խ ո ւս ե լն է ։ Ես նկատի
ո ւն ե մ ոչ թ ե ստոր, շահադիտական մ ր ցա կ ց ո ւթ յո ւն ը , ա յլ գ ե րա զա ն ց
ո ւթ յա ն հա ս ն ե լո ւ ձ գտ ո ւմ ը » ։
Կիրառել գ ե րա զա ն ց ո ւթ յա ն հա սնելո ւ ձ գտ ո ւմ ը ։ Մա րտահրավեր ը։
«Ձ ե ռ ն ո ց նետելուս ցա ն կ ո ւթ յո ւն ը ։ Սրանք հ ո գ ո վ ուժեղ մա ր դ կա ն ց վ_րա
ա զ դ ե լո ւ անսխալ մ ի ջ ո ց ն ե ր ե ն ։
Եթե Թ եոդոր Ռ ո ւզվ ե լտ ի ն մա րտ ա հ րա վ ե ր չն ետ ե ի ն , նա ե ր բ ե ք չէ ր
դառնա Ա մ ե ր ի կա յի Մ իա ց յա լ նա հա ն գ ն ե ր ի պ ր ե զ ի դ ե նտ ։ Բոլորովին վ ե ր ջերս
Կ ո ւբա յի ց վ ե րա դա ր ձա ծ «Խ ի զա խ ձ իա վ ո ր ըД)1 ա ռա ջա դրվե ց որ պես
ն յո ւ Յ որքի նա հա ն գա պ ետ ի թ ե կ նա ծ ո ւ ։ Ս ա կա յն նրա քա ղա քա կա ն
հա կա ռա կ ո ր դ ն ե ր ը հա յտ նա բ ե ր ե ց ի ն , որ ի րա վա բա նա կա ն տ ե սա կ ետ ի ց
նա ա յլև ս ա յդ նա հան գի բ նա կ ի չ չի հա մ ա ր վ ո ւմ , և Ռ ո ւզվ ե լտ ը , վա խ ե ցա
ծ , պատրաստ էր հա ն ե լո ւ իր թ ե կ նա ծ ո ւթ յո ւն ը ։ Ա յդ ժա մա նա կ Թո-
մա ա Ք ո լի եր Փ լաթ ը նրան մա րտ ա հ րա վ ե ր ն ետ ե ց ։ ՚ Անսպասելիորեն
Ռ ո լզ վ ե լտ ի կ ո ղ մ ը շր ջվ ե լո վ , նա հ ն չե ղ ձա յն ո վ գ ո չե ց • «Մ ի 1*թ ե Սան
հ ո լա ն ի բա ր ձ ո ւն քի հերո սը վա խ կոտ է» ։
Ռ ուզվելտ ը շա ր ո ւնա կ ե ց պ ա1ՔաՐԸ> Ь иЧ մ նա ց յա լը պ ա տ մ ո ւթ յա ն
ս եփ ա կա ն ո ւթ յո ւն ն է ։ Ա յդ մա րտ ա հ րա վ ե ր ը ոչ մ իա յն փ ոխ ե ց նրա կ յա ն ք
ը , ա յլև իրա կա ն ա զ դ ե ց ո ւթ յո ւն գ ո ր ծ ե ց մ ե ր երկրի պ ա տ մ ո ւթ յա ն վ րա ։
Չա ր լզ Շ վա բը գիտ ե ր , թ ե ի ն չպ ի ս ի հ ս կա յա կա ն ուժ ունի մա րտ ա հ
րա վ ե ր ը ։ Դա հա յտ ն ի էր նրա Բոս Փ լա թ ի ն և է լ Ս մ ի թ ի ն ։
Նյո ւ Տ ո ր ք ի նա հան գապետ ե ղա ծ ժա մա նա կ է լ Սմիթը ստ իպ վա ծ
ե ղա վ բա խ վ ե լո ւ ն ո ւյնպ ի ս ի մ ի խ ն դ ր ի հ ետ ։ Դևիս Ա յլե ն դ ի ց ար ևմուտք
1 Ռ» Ռուզվելտը 1898 թ« իսպանո-ամերիկլան պատերազմի ժամանակ «եիզախ
ձիավորներJ9 հեծելազորային գնդի հրամանատարն էր։
204
չգտնվող ա մ ե նա վա տ ա հա մ բա վ Սինգ Սինգ բա նտ ն ա յն ժա մա նա կ պետ
Հ ո ւն ե ր ։ Բանտի պ ա տ երից ա մ ե ն տեսակ բա մ բա սա ն ք ն ե ր և ս ոս կա լի
Հ ո ւր ե ր էին տ ա րա ծվ ո ւմ ։ Սմիթին անհրաժեշտ էր ուժ եղ մա ր դ ։ որն ի
վ ի ճա կ ի լի ն ե ր կառա վա ր ե լ Սինգ Սինգըճ ե ր կա թ յա մա ր դ ։ Բա յց ո րտ ե ղ
ի * ց կարելի էր ա յդպ ի ս ի մա ր դ գտ ն ե լ։ Սմիթը Ն յո լ Հ ե մպ տ ո ն ի ց ի ր մ ոտ
Ալանչեց Լյուիս Լոուեսին։
«Ի ՞ն չ եք մ տ ա ծո ւմ Սինգ Սինգի պետ ը դա ռնա լո ւ մա ս ի ն ,— հա ր ց ր
ե ց նա , երբ վերջինս ն ե ր կա յա ցա վ ի ր ե ն ։ — Ա յնտ ե ղ փ որձառ ու մա ր դ
է պ ետ ք » ։
էոէ ւեսը կ ո ր ց ր ե ց խ ո ս ե լո ւ ը ն դ ո ւնա կ ո ւթ յո ւն ը ։ նա հա ս կա ն ո ւմ էր
■Սինգ Սինգում իր ն շանա կման հետ կա պ վա ծ վտ ա ն գ ը ։ Այդ ն շանա կո ւ-
«մը կ ր ո ւմ էր քա ղա քա կա ն բ ն ո ւ յթ և կա խ վա ծ էր քա ղա քա կա ն ի րա դ ր ո ւթ
յա ն ա ն կա յո ւն ո ւթ յո ւն ի ց ։ Պետերը գա լի ս , գ ն ո ւմ է ի ն ։ ն րա ն ց ի ց մ ե կ ը
դ ի մա ցա վ ը ն դա մ ե ն ը երեք շա բա թ ։ Ինքը պետք է մտ ա ծ ե ր ի ր կ ա ր ի ե ֊
յա յ ի մա ս ի ն ։ Ա ր ժ ե ՞ր ա ր դ յո ք փ ո ր ձ ո ւթ յա ն գ նա լ։
Եվ ա յդ ժա մա նա կ Ս մ իթ ը , ն կա տ ե լո վ նրա ե ր կ մտ ա ն ք ը , հ ե ն վ ե ց
ա թ ո ռ ի թ ի կ նա կ ի ն , ժպ տա ց և ա սա ց . «Ե ր իտ ա սա ր դ } վա խ ե նա լո ւ համար
*ես ձ ե զ չե մ կ շտ ա մ բ ո ւմ ։ Դա վտ ա ն գա վ ո ր աշխատանք է ։ Պետք է ուժեղ
մա ր դ լի ն ե լ հանձն ա ռնելու և դ ի մա նա լո ւ հա մա ր » ։
Ինչպես տ ե ս ն ո ւմ ե ք , Սմիթը մա րտ ա հ րա վ եր ն ետ ե ց , ա յնպ ե ս չ է ՞ ։
Հ ո ո ւե ս ի ս րտովն էր ա յնպ ի ս ի գո ր ծի ն ձ ե ռ նա մ ո ւխ լի ն ե լո ւ գա ղա փ ա ր ը ,
տրտեղ պա հա ն ջվ ում էր ուժեղ մա ր դ ։
Եվ նա ը ն դ ո ւն ե ց ա յդ ն շա նա կո ւմ ը ։ Եվ մ նա ց ի ր պա շտո նում ։ Ը ն դ
որում ոչ թ ե պարզապես մ նա ց , ա յլ դա րձավ բա նտ ի ամ են անշան ավոր
պ ետ ը , որպիսին ե ր բև է գ ո յո ւթ յո ւն է ո ւն ե ց ե լ։ Նրա « 2 0 հա զա ր տարի
մ )ի ն գ Ս ի ն գ ո ւմ » գ ի ր ք ը վա ճա ռ վ ե ց հա ր յո ւր հա զա րավ որ օ ր ի նա կ ն ե ր ո վ ։
Նա ե լո ւ յթ էր ո ւն ե ն ո ւմ ռա դ ի ո յո վ , բա նտ ա յի ն կ յա ն ք ի մա ս ի ն նրա պ ա տ —
հմությունները տ ա ս ն յա կ կ ի ն ո ֆ ի լմ երի հա մա ր ն յո ւթ ե ր են տ վ ե լ ։ Իսկ
հա ն ցա գ ո ր ծ ն ե ր ի « մա ր դ կա յնա ց մա ն » մ ե թ ո դ ն ե ր ը հրա շքներ էին գո ր ծո ւմ
M վ ե րա փ ոխ վ ե ց ի ն բա նտ ա յի ն ռ ե ֆ ո ր մ ի ։
«Ե ս ե ր բ ե ք չե մ տ ե ս ե լ,— աս ում է Հա ր վ ի Ս* Ֆա յր ս թ ո ո ւն ը ճ ն շա նա
վ ո ր « ֆա յր ս թ ո ո ւն թ ա յր էն դ բա բ ե ր ք ո մփ ը ն ի » ֆ ի ր մա յի հ ի մ նա դ ի —
յ ը ք— որ մ իա յն ա յնպ ի ս ի խ թա ն ի օ գ ն ո ւթ յա մ բ , ի ն չպ ի ս ի ն աշխ ա տ ավար —
ձըն Էք հա ջո ղ վ եր ը նտ ր ե լ կա մ պահել ո րա կ յա լ կա դ ր եր ի ։ Ես կա ր ծ ո ւմ
ձեմ, որ կարևորը խ ա ղա յի ն պահն
Հա տ կա պ ես ա յդ Է ս ի ր ո ւմ յո ւրա քա ն չ յո ւր ո ք , ով ցա ն կա ն ո ւմ Է
205
Ո. 4 V— 4 4. a 4 . -.V. ՝ ‘! .. .4 . .? ~4 ;. v -j г J 4 .-I г С. 4 -՝֊ r,V Л- * ‘.■: ~v V- V ‘֊’- , V- 4 44 f ՜ V- .- ‘4454
աԱաշադիմել յուրա հա տ ո ւկ խ ա ղ ։ Ի ն ք նա ղ ր սև ո ր մա ն հնարաՎորոլ յք յր լն г
J J ե փ ակ ան ա՛րժեքը ց ո ւ յց տալու, գ ե րա զա ն ց ո ւթ յա ն հա ս ն ե լո ւ, հա ղ թ ե լո ւ
հն.ւպւավոր ու թ յո ւ ն : Ահա թ ե ի ն չո լ են ա յդ քա ն մ ե ծ ժ ո դո վ յւդա կ /բնութ
յուն , վա յե լո ւմ բա զ մա պ ի ս ի մ ր ց ո լմ ն ե ր ը քա յլե լո ւ , ճ չա լո ւ, կարկան դակ
ո ւտ ե լո ւ։ Ի հա յտ Է գալիս՛ ցա ն կ ո ւթ յո ւն ՝ հա ս ն ե լո ւ գ ե րա զա ն ցո ւ թ
յա ն ։ Ցա ն կ ո ւթ յո ւն ‘ զ գա /ո լ սեփական ն շա նա կա լի ո ւթ յո ւն ը ։ ՝ ,
Ա յս պի и ո վ , եթ ե ցա ն կա ն ո ւմ եք հ ո գ ո վ ո ւժ եղ և հա մար ձա կ մ ա ր գ .֊
կա ն ց հա կել ձեր տ ե սա կ ետ ի ն , կատար եք տ աս ն երկ ուերոր դ կա ն ո ն ը .
Մարտահրավեր նետեք, դիպեք դդսւյուն թելերին;
: Ա Մ Փ Ո Փ Ո Ի Մ
Տասներկու, կանո ն , ո ր ո ն ց կատար ումը թ ո ւ յլ է տալիս մար դկան ց
նա կ ե լ ձեր տեսակ ետի ն
Կանոն 1 . Վե ճ ում հա ղ թ ե լո ւ մ իա կ ժ ի շ ո ց ը նրա ն ի ց խ ո ւսա փ
ելն Է։
Կսւնոն 2 . Հա ր գա ն ք ո վ վ ե րա բ ե ր վ ե ք ձեր զ ր ո ւցա կ ցի կա ր ծ ի ք ի ն tr
Ե րբեք մա րդուն մի ա ս ե ք ,֊ո ր նա ի րա վա ցի չ է ։
Կանոն 3 . Եթե ի րա վա ցի չե ք , ը ն դ ո ւն ե ք արագ և վ ճ ռա կա ն ո ր ե ն ։
^ . կան ո ն 4 . Ամ են աս կ ղբի ց հա վա տա ր ի մ մ նա ց ե ք բա ր ե կա մա կա ն ՛
տ ո ն ի ն ։
կան ո ն 5 . Ստիպեք ձեր , զ ր ո ւցա կ ցի ն անմիշապես պատասխաներ
,,,,…………. _ «ա յո » ։
, г Կանոն 6 . Ս՛ող ավելի շատ ձեր զ ր ո ւցա կ ի ցը խ ո ս ի ։
Կանոն 7 . Թող ձեր զ ր ո ւցա կ ի ց ը կա ր ծ ի , որ տ վ յա լ մ իտ ք ը պատկանում
է ի ր ե ն ։ —
^ t Կանոն 8 . Ա ն կ եղ ծո ր ե ն շա նա ց ե ք ի ր ե ր ի ն նա յե լ ձեր զրո/ g ւս կ ց ի տ ե ֊
,,,, ,14ւ 4՜,. ք , ,՛ ■ մակետից։ ՛,՝
— ,1Ա,ք,ո ն 9 . Կա րեկցա ն քո վ վ ե րա բ ե ր վ ե ք ուրիշների մտ ք ե ր ի ն և ց ա ն ֊
յ հ ֊; : ն ոե ք էւեՓներ եԽ: ՚ >մ՛ M ՚ J ii Л
Կանոն 1 0 . Կոչ արեք ա վ ե լի ա գ ն ի վ մ ղ ո լմ ն ե ր ի ւ
• Կանոն \ \ . Թ ա տ երա կա նա ցր ե ք ձեր գա ղա փ ա ր ն եր ը , մա տ ո ւցե ք ՛
տ պ ա վ ո ր ի չ ձ և ո վ ։
Կանոն 1 2 . Մ արտ ահ ր ավեր ն ետ ե ք , դիպեք զ գա յո ւն թ ե լե ր ի ն յ
206

ՈՐՈՆՑ ԿԱՏԱՐՈՒՄԸ ԹՈՒՅԼ է ՏԱԼԻՍ ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՀԱԿԵԼ ԶԵՐ ՏԵՍԱԿԵՏԻՆ, ՏԱՍՆԵՐԿՈՒ ԿԱՆՈՆ

Երրորդ մաս. ՏԱՍՆԵՐԿՈՒ ԿԱՆՈՆ, ՈՐՈՆՑ ԿԱՏԱՐՈՒՄԸ ԹՈՒՅԼ է ՏԱԼԻՍ ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՀԱԿԵԼ ԶԵՐ ՏԵՍԱԿԵՏԻՆ

Երրորդ մաս. ՏԱՍՆԵՐԿՈՒ ԿԱՆՈՆ,
ՈՐՈՆՑ ԿԱՏԱՐՈՒՄԸ ԹՈՒՅԼ է ՏԱԼԻՍ
ՄԱՐԴԿԱՆՑ ՀԱԿԵԼ ԶԵՐ ՏԵՍԱԿԵՏԻՆ

ՄԱՐԴՈԻ ԳԻՏԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ՏԱՆՈՂ ՈԻՂԻՂ ՃԱՆԱՊԱՐՀ

ՍՈԿՐԱՏԵՍԻ ԳԱՂՏՆԻՔԸ

Добавить комментарий Отменить ответ

Мы в Социальных Сетях

Новости

Վեբ ծառայությունների, կայքերի պատրաստման և առաջխաղացման պատվերներ ՎԵԲ ՍՏՈՒԴԻԱ

Считаете сайт полезным? Просто поделитесь в соц. сетях той страницей, которая вам понравилась

Рубрики

Скачать бесплатно

Темы

Свежие записи

Архивы

Статистика